Ο Αλέξανδρος Σούτσος είναι τρία χρόνια πρεσβύτερος από τον αδερφό του Παναγιώτη. Λίγο πιο πριν από τούτον κατεβαίνει στην Ελλάδα και βρίσκεται στο Ναύπλιο με το καθεστώς του Καποδίστρια. Εκδίδει νωρίς Σάτυρες (1827), και η ποίησή του, καθόλου λυρική, κρατεί μόνιμα έναν πολιτικό και σατιρικό χαρακτήρα. Σφοδρή είναι η πολεμική του εναντίον του Καποδίστρια (του οποίου έφτασε να υμνήσει τους δολοφόνους ως νέους «τυραννοκτόνους»), αλλά και υστερότερα εναντίον της αντιβασιλείας και εναντίον του Όθωνα. Δημοσιογράφος-ποιητής περισσότερο, κατά το (ρομαντικό πάντα) πρότυπο του Béranger. Η συμμετοχή του στην πολιτική ζωή είναι έντονη, και η ζωή του για το λόγο αυτό αρκετά τρικυμισμένη· συχνά καταδιώκεται για πολιτικούς λόγους, φυλακίζεται ή αναγκάζεται να εκπατριστεί, και έτσι πεθαίνει σ’ ένα νοσοκομείο στη Σμύρνη το 1863.

Τα πιο ενδιαφέροντα ποιήματά του είναι συγκεντρωμένα στη συλλογή Πανόραμα της Ελλάδος (1833)· γλωσσικά βρίσκονται ακόμη κοντά στη δημοτική και η ειρωνική και παιγνιδιάρικη πολλές φορές διάθεση προδίδει την ευεργετική επίδραση της σχολής του Χριστόπουλου.Ο Περιπλανώμενος (1839) είναι ένα μακρότατο και ανιαρότατο ποίημα, κακή μίμηση του Childe Harold του Μπάιρον, με πολλές κι εδώ πολιτικές αιχμές, ενώ Η Τουρκομάχος Ελλάς (1850), ένα ποίημα που χαιρετίστηκε στον καιρό του σαν κατ’ εξοχήν δείγμα υψηλής ποίησης, είναι μια άτυχη προσπάθεια επικής περιγραφής του αγώνα του 1821, που δεν κατορθώνει ωστόσο να ξεφύγει από την πεζολογία. Αξιοπρόσεχτη είναι η πρώιμη κωμωδία του Ο Άσωτος (1830), σε ζωντανή γλώσσα καθημερινής ομιλίας, όχι όμως και τα άλλα του δραματικά έργα και το πεζογράφημά του Ο Εξόριστος (1835), «πλήρες ληκυθείου στόμφου», όπως είπε ένας κριτικός.

Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.), 172-173.

 

 

[…] Ο Σούτσος κινείται μέσα στο ρωμαντικό κλίμα, κεντρίζεται από την δόξα του Βερανζέρου και ξεκινάει να γίνει ο Βερανζέρος της Ελλάδας. Τα πρώτα του ελληνικά έργα είναι σάτιρες εμπνευσμένες άμεσα από τις ιδέες, τον στίχο και το ύφος του Γάλλου ποιητή. Κάποτε φθάνει ως την μίμηση· η μίμηση αυτή είναι ιδίως αισθητή στην συλλογή που επιγράφεται Πανόραμα της Ελλάδος (1833). […]

Ο πόθος […] της ελευθερίας και η επαναστατική ορμή του Σούτσου τον έφεραν πολλές φορές σε σύγκρουση με την εξουσία. Διώκεται, φυλακίζεται, φεύγει από την Ελλάδα επανειλημμένα· τον βρίσκει ο θάνατος στην Σμύρνη στα 1863. Μια μέρα πριν από τον θάνατό του, έγραφε στον αδελφό του Παναγιώτη: «Υπήρξα, ως γράφεις, η πέτρα της σφενδόνης, ην έρριψεν ο Ύψιστος επί της κεφαλής δύο τυράννων [του Καποδίστρια και του Όθωνα]· αλλ’ η κεφαλή εκείνων συνετρίβη, εγώ δε σήμερον, η πέτρα της σφενδόνης του, ως πέτρα κείμαι και άχρηστος έμεινα εις την κονίαν, και ούτε τον παιάνα της νίκης των Ελλήνων έψαλλα». Η Εθνοσυνέλευση, στο άκουσμα του θανάτου του, εψήφισε την έκδοση των Απάντων του, η οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε. […] ο Σούτσος με τα ελαττώματά του, όσο και με τις αρετές του, φανερώνεται κορυφαίος στην Αθήνα του καιρού του, γιατί την εκφράζει· σημαδεύει την τεχνική του στίχου, την σκέψη, την πολιτική, δημιουργεί την ιδιάζουσα σατιρική σχολή των Αθηνών· με την ζωή και τα έργα του βαθιά ποτισμένα από τον ρωμαντισμό, επηρεάζει τους νεότερους Αθηναίους και γίνεται πρότυπό τους σε κάθε λογής δράση και ποίηση.

Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας, Εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα 2000 (9η έκδ.), 361 & 365.

 

 

Ο Αλέξανδρος Σούτσος είναι γνωστός ως ποιητής και μάλιστα ως σατιρικός ποιητής, με κύριο στόχο της οξύτατης σάτιράς του την πολιτική συμπεριφορά της δεσποτικής εξουσίας στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. […]

Για τους ίδιους ακριβώς λόγους, τον δριμύ έλεγχο της Καποδιστριακής διακυβερνήσεως και των όσων ακολούθησαν τον θάνατο του Κυβερνήτη, έγραψε και το μυθιστόρημα Ο Εξόριστος του 1831, που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1835, ύστερα από εμπόδια που «διέκοψαν πολλάκις την έκδοσίν του». Ο Εξόριστος έχασε έτσι την ευκαιρία να είναι το πρώτο μυθιστόρημα του νεοελληνικού κράτους (τον τίτλο κατέχει Ο Λέανδρος του Παναγιώτη Σούτσου), κέρδισε όμως δύο άλλους τίτλους· είναι το πρώτο πολιτικό νεοελληνικό μυθιστόρημα, αλλά και το πρώτο νεοελληνικό πεζογράφημα, που μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε σε ξένη γλώσσα. Δύο μόλις χρόνια μετά την εμφάνισή του στην Ελλάδα, ο Εξόριστος κυκλοφορεί στα γερμανικά με τον τίτλο Der Verbannte von 1831 […].

Στέφανος Διαλησμάς, «Αλέξανδρος Σούτσος». Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τ. Γ΄. 1830-1880, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1996, 71-72.

 

 

[…] στα 1830, [ο Αλέξανδρος Σούτσος] ξαναβρίσκεται στο μετεπαναστατικό Ναύπλιο. […] Αν στα 1826-1827 οι επιθέσεις του στρεφόταν γενικά ενάντια στους ανάξιους προύχοντες, τώρα ο στόχος του προσωποποιείται: είναι ο Καποδίστριας. Ταγμένος στη συνταγματική αντιπολίτευση (όπως και ο αδελφός του Παναγιώτης, όπως και ο δεύτερος εξάδελφός του Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής), ο Σούτσος δεν χάνει ευκαιρία να διαλαλεί το μίσος του για τον Καποδίστρια, μίσος άσβηστο που δεν κατευνάζεται ούτε με τη δολοφονία του Κυβερνήτη από τους δυο Μαυρομιχαλαίους. Έτσι, στα 1831-1832, οι στόχοι του ποιητή είναι καθαροί: να σπιλωθεί ο Καποδίστριας, το καθεστώς του, το περιβάλλον, ακόμα και η μνήμη του· να τιμηθούν οι «τυραννοκτόνοι» Μαυρομιχαλαίοι, «οι ήρωες της Σπάρτης» όπως ονομάζονται σ’ ένα φυλλάδιο του 1831.

Όλο αυτό το χρονικό της «κερκυραϊκής τυραννίδος» (αλλά και των γεγονότων που ακολούθησαν την κατάλυσή της, ως την άφιξη του Όθωνα) θα το βρούμε στο Πανόραμα της Ελλάδος, τυπωμένο στο Ναύπλιο το 1833. […] ο Σούτσος βρίσκεται τώρα σε απόλυτη σχεδόν εξάρτηση από το πρότυπό του, τον «chansonnier» Βερανζέρο: ό,τι προέχει είναι ο συνδυασμός της σατιρικής έκφρασης με το τραγούδι. Αν στις σάτιρες του 1826-1827 επικρατούσε το εκτεταμένο στιχούργημα και επαναλαμβανόταν μονότονα το ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο δίστιχο, στο Πανόραμα κυριαρχεί το μικρό ποίημα, χωρισμένο σε στροφές με στιχουργική ποικιλία. Κάτι χαρακτηριστικότερο: τις περισσότερες φορές οι στροφές εδώ τελειώνουν με τους ίδιους ακριβώς στίχους. Πώς εξηγούνται τέτοιες επαναλήψεις; Ας μην ξεχνούμε ότι, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε αισθητική πρόθεση, η αποτελεσματικότητα του τραγουδιού, για τον Béranger ή για τον Σούτσο, αποτελεί τον σπουδαιότερο στόχο. Έτσι οι επαναλαμβανόμενοι αυτοί στίχοι στο τέλος κάθε στροφής είναι οι κύριοι φορείς του ποιητικού (δηλ. του πολιτικού) μηνύματος: ο ρόλος τους είναι να λειτουργούν επιγραμματικά, σαν πολιτικά συνθήματα που χρειάζεται να επαναληφθούν για ν’ απομνημονευθούν ευκολότερα και να επικρατήσουν. […]

Παν. Μουλλάς, «Αλέξανδρος Σούτσος». Ρήξεις και συνέχειες. Μελέτες για τον 19ο αιώνα, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1993, 242-243.