EXPLICARE

ξετυλίγω, ξεδιπλώνω, αναπτύσσω / διασαφηνίζω, επεξηγώ, ερμηνεύω, (μεταφράζω ;)

Και αυτό το ρήμα, όπως το reddere, έχει περιορισμένη μεταφραστική ιστορία. Στο TLL επισημαίνεται ότι η όποια μεταφραστική του σημασία συνάγεται εκ του νοήματος και φαίνεται να αντιστοιχεί σε εκείνη του vertere. Τα μόνα σχετικά παραδείγματα προέρχονται από τον Κικέρωνα και, πολύ αργότερα, τον Ιερώνυμο, ο οποίος ξεφεύγει από το δικό μας ενδιαφέρον. Μια εύλογη, λοιπόν, εικασία θα ήταν ίσως ότι, καθώς οι Ρωμαίοι επεδείκνυαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μεταφραστική πράξη, εκτός από τους κατεξοχήν μεταφραστικούς όρους χρησιμοποίησαν ευκαιριακά και με κάποια χαλαρότητα για τον ίδιο σκοπό και άλλους όρους που σήμαιναν "διατυπώνω" ή "ερμηνεύω, εξηγώ".

ΧΩΡΙΑ

(επιμέλεια: Β. Φυντίκογλου)

• 1. Κικέρων, De oratore 1.155
• 2. Κικέρων, De finibus 1.5

1. Κικέρων, De oratore 1.155

postea mihi placuit, eoque sum usus adolescens, ut summorum oratorum graecas orationes explicarem. quibus lectis hoc assequebar, ut, cum ea quae legerem graece latine redderem, non solum optimis verbis uterer, et tamen usitatis, sed etiam exprimerem quaedam verba imitando, quae nova nostris essent, dummodo essent idonea.
 
Έπειτα μου φάνηκε καλό (και το έκανα στα νιάτα μου) να μεταφράσω τους λόγους των μεγαλύτερων ελλήνων ρητόρων. Αφού τους διάβασα, επιζητούσα τούτο: καθώς θα απέδιδα στα λατινικά όσα διάβαζα στα ελληνικά, όχι μόνον να χρησιμοποιώ τις πιο καλές λέξεις, έστω και της κοινής χρήσης, αλλά και μιμούμενος το πρωτότυπο να αποτυπώνω λέξεις που θα ήταν καινούριες για τη γλώσσα μας, με την προϋπόθεση βέβαια να ήταν ταιριαστές.

Το explicare μπορεί να αποδοθεί ως "μεταφράζω", αλλά σαφώς έχει μια σημασία τόσο γενική, ώστε να χρειάζεται την επεξήγηση των δύο επόμενων μεταφραστικών όρων, σαν να αναζητά (ή επινοεί) ο Κικέρων έναν όρο που να δηλώνει ευρύτερα τη διαδικασία της ερμηνείας για να τον αντιδιαστείλει με καθιερωμένους μεταφραστικούς όρους.

2. Κικέρων, De finibus 1.5

an "utinam ne in nemore …" nihilo minus legimus quam hoc idem Graecum, quae autem de bene beateque vivendo a Platone disputata sunt, haec explicari non placebit Latine? quid? si nos non interpretum fungimur munere, sed tuemur ea quae dicta sunt ab iis, quos probamus, eisque nostrum iudicium et nostrum scribendi ordinem adiungimus, quid habent, cur Graeca anteponant iis, quae et splendide dicta sint neque sint conversa de Graecis?
 
Αν διαβάζουμε το utinam ne in nemore … (μακάρι στο άλσος … = ο πρώτος στίχος από τη Medea του Έννιου, που ουσιαστικά μεταφράζει τη Μήδεια του Ευριπίδη) εξίσου όπως το ίδιο κείμενο στα ελληνικά, γιατί διαμαρτύρονται ότι δεν θα είναι σωστό να μεταφερθούν στα λατινικά και οι συζητήσεις του Πλάτωνα σχετικά με τον ορθό και ευτυχισμένο βίο; Και ερωτώ: αν δεν περιοριστούμε στο καθήκον ενός διερμηνέα, αλλά διατηρήσουμε όσα είπαν οι συγγραφείς που επιδοκιμάζουμε, κι επιπλέον προσθέσουμε στα δικά τους τη δική μας άποψη και τον δικό μας τρόπο γραφής, με ποια δικαιολογία θα προτιμήσουν το ελληνικό κείμενο από το δικό μας που θα διαθέτει ένα λαμπρό ύφος και δεν θα είναι μετάφραση από τα ελληνικά;

Και εδώ explicare σημαίνει "αναπτύσσω, ερμηνεύω" και μόνον καταχρηστικά μπορεί να εκληφθεί με τη σημασία "μεταφράζω".