ΣΤ3.4. Μεταλλοτεχνία
Η εμφάνιση του σιδήρου είναι ένα γεγονός αυτήν την εποχή, αλλά, όπως επιβεβαιώνεται και από την περίπτωση των ειδωλίων, ο ορείχαλκος (μπρούντζος) συνεχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως. Παρά το ότι η Ελλάδα, σε αντίθεση με τα κοιτάσματα χαλκού και κασσίτερου, είναι πλούσια σε σιδηρομετάλλευμα και συνεπώς η πρώτη ύλη για σιδερένια αντικείμενα είναι άμεσα διαθέσιμη, αυτό δεν σημαίνει ότι και η επεξεργασία του σιδήρου άρχισε αμέσως. Προφανώς η όλη διαδικασία ήθελε τον χρόνο της για να εμπεδωθεί και από τη στιγμή που ήταν και πιο περίπλοκη από την επεξεργασία του χαλκού μπορεί να προϋπόθετε και περισσότερη εξειδίκευση, συνεπώς και τεχνίτες που ασχολούνταν αποκλειστικά μαζί της και μπορεί να είχαν ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία της εποχής. Ο ρόλος της Ανατολής στην εξοικείωση με την κατεργασία και χρήση του νέου μετάλλου μπορεί να ήταν στην περίπτωση αυτή αξιοσημείωτος.
Εκτός από τα ειδώλια υπάρχουν και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπλα και κοσμήματα κυρίως και δευτερευόντως αγγεία, από μέταλλο. Αντικείμενα κύρους τα περισσότερα, προέρχονται από τα ιερά όπου είχαν αφιερωθεί από τους κατόχους τους ως αναθήματα. Πολλές φορές, επιπλέον, η ύπαρξή τους, καθώς και η τεχνοτροπία τους αποκαλύπτουν την ύπαρξη εμπορικών σχέσεων με περιοχές της Ανατολής.
Ανάμεσα στα ορει(χάλκινα) αντικείμενα ξεχωρίζουν οι μεγάλου μεγέθους, καμιά φορά ξεπερνούν σε ύψος τα 3,5 μέτρα, τριποδικοί λέβητες (εικ. 6.72) που ακμάζουν, κυρίως, κατά τους 9ο και 8ο αιώνες π.Χ. (Μαζαράκης-Αινιάν 2000: 211-213). Κατασκευάζονται στα γνωστά από τα ειδώλια εργαστήρια των Αθηνών, του Άργους ή της Κορίνθου, αλλά και στην Κρήτη και είναι, προφανώς, πανάκριβοι. Βρίσκονται έτσι στην Ολυμπία, στους Δελφούς και σε άλλα πανελλήνια ιερά και θα μπορούσαν να ήταν αναθήματα είτε αθλητών είτε αριστοκρατών, αν και οι δυο ιδιότητες θα πρέπει να ταυτίζονταν εκείνη την εποχή. Η συμβολική τους σημασία είναι αδιαμφισβήτητη. Η αξία τους υποδηλώνεται και στα ομηρικά έπη, αφού θεωρούνται πολυτιμότατα δώρα τα οποία αντιστοιχούν, μάλιστα, σε μεγάλο αριθμό ανταλλαγμάτων, όπως πολλά βόδια, άλογα και γυναίκες-εργάτριες. Περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, ανάμεσα στα πρώτα δώρα που προσφέρει ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα στην Ιλιάδα (Τ 243-244) προκειμένου να συμφιλιωθούν.
Αυτοί οι λέβητες αποτελούνται από ένα σφυρήλατο σκεύος που πατάει σε τρία χυτά, συνήθως, πόδια, ένα σχήμα που πιθανόν μιμείται αγγεία που έμπαιναν στη φωτιά. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των τριποδικών λεβήτων είναι ότι οι λαβές τους είναι κυκλικές και κατακόρυφες στο χείλος του σκεύους και πολλές φορές επιστέφονται με ειδώλια ανδρών και αλόγων, ένδειξη της σχέσης τους με την αριστοκρατική τάξη, αφού η τελευταία είχε την οικονομική δυνατότητα να εκτρέφει άλογα και αυτά αποτελούσαν, προφανώς, σύμβολό της. Συναντώνται, όμως, και άλλες επιστέψεις, μυθολογικές μορφές, όπως ο Μινώταυρος που αναφέρεται παραπάνω. Τα πόδια των τριπόδων διακοσμούνται, αρκετές φορές, και κυρίως προς το τέλος του 8ου αι. π.Χ., με μυθολογικά θέματα. Σε ένα θραύσμα από την Ολυμπία, για παράδειγμα, έχουν σφυρηλατηθεί δυο μορφές που τσακώνονται για το ποιά θα πάρει έναν τρίποδα. Η όλη σκηνή θυμίζει τη γνωστή μυθολογική διαμάχη Απόλλωνα και Ηρακλή, που είναι γνωστή και από την αγγειογραφία μεταγενέστερων εποχών (βλ. λ.χ. εικ. 6.73). Αξιόλογες είναι ακόμη οι πόρπες με μυθολογικές, επίσης, παραστάσεις, όπως συμβαίνει με τις ανάλογες βοιωτικές του 8ου αι. π.Χ., και οι μακρές περόνες που σχετίζονται με τα γυναικεία, κυρίως, ενδύματα. Μια πόρπη αττικοβοιωτικού τύπου, η οποία προέρχεται από το Ιδαίο Άντρο της Κρήτης και έχει μήκος 20 εκατοστά, φέρει στο πλακίδιο εγχάρακτη παράσταση σκηνών μάχης: στη μία όψη ο Ηρακλής εναντιώνεται στους σιαμαίους Μολίονες ή Ακτορίονες (εικ. 6.74), ενώ στην άλλη απεικονίζονται δύο τοξότες επάνω σε πλοίο. Οι 12 χρυσές πόρπες που προσφέρονται στην Πηνελόπη στην Οδύσσεια (σ 292-293) δείχνουν τη σημασία των αντικειμένων αυτών για τις γυναίκες της ομηρικής εποχής. Εξίσου σημαντικές είναι και οι διακοσμημένες με διάφορα θέματα ασπίδες της ίδιας εποχής από το Ιδαίο Άντρο της Κρήτης, οι οποίες είναι προϊόντα κάποιου, μάλλον, τοπικού εργαστηρίου. Τα λεγόμενα «φοινικικά» κύπελλα ή κάποια άλλα που θεωρούνται συριακά με παραστάσεις λεόντων, τίγρεων ή και ανθρώπων αποκαλύπτουν τη δύναμη του εμπορίου. Χρυσά διαδήματα τέλος με ζωφόρους ζώων συμπληρώνουν την εικόνα της χρήσης και των ευγενών μετάλλων αυτήν την εποχή.
