Δ3.7.2. Ορχομενός, Γλας και Τανάγρα

Οι ομηρικές αναφορές στη Θήβα και ο μερικά ορατός θολωτός τάφος (εικ. 4.102) που βρισκόταν στην περιοχή του Ορχομενού, οδήγησαν εκεί στα 1880 τον γνωστό μας ανασκαφέα της Τροίας και των Μυκηνών Ερρίκο Σλήμαν. Ο τελευταίος συνέδεσε τον συγκεκριμένο μνημειακό, μυκηναϊκό, των μέσων του 13ου αι. π.Χ., θολωτό τάφο (εικ. 4.102α, 4.102β), με τον μυθικό Μινύα, που ήταν γενάρχης και βασιλιάς του φύλου των Μινύων. Από τότε ο τάφος έμεινε γνωστός ως ο «Θησαυρός του Μινύου» παραπέμποντας στον «Θησαυρό του Ατρέα» των Μυκηνών. Οι ομοιότητες των δύο «θησαυρών» δεν περιορίζονται μόνο στο όνομα. Είναι οι μοναδικοί θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι που έχουν και πλευρικό, εκτός από τον θόλο, ταφικό δωμάτιο (εικ. 4.102γ). Στην περίπτωση του Ορχομενού, μάλιστα, η οροφή του δωματίου αυτού ήταν επενδυμένη με μια ασβεστολιθική πλάκα που έφερε ανάγλυφη διακόσμηση (εικ. 4.103).

Ο τάφος του Ορχομενού ανήκε προφανώς σε κάποια ηγεμονική τάξη που κατοικούσε, μάλλον, πολύ κοντά στην περιοχή που βρέθηκε ο τάφος. Στον περίβολο του ναού της γειτονικής βυζαντινής (χτίστηκε το 873/4 μ.Χ. σύμφωνα με γραπτή επιγραφή στο εξωτερικό της αψίδας του ιερού) εκκλησίας της Παναγίας της Σκριπούς βρέθηκαν υπολείμματα μυκηναϊκού κτιρίου που, με βάση τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, αλλά και κάποια σπαράγματα τοιχογραφιών που περιλαμβάνονταν στα ευρήματα, θεωρήθηκε πως μπορεί να ανήκουν σε κάποιο σημαντικό οικοδόμημα, ίσως ανάκτορο.

Κοντά στον Ορχομενό, πάντως, σε έναν χώρο που θα πρέπει να ήταν νησίδα μέσα στην οριστικά αποξηραμένη σήμερα λίμνη της Κωπαϊδας, βρίσκεται η μυκηναϊκή ακρόπολη του Γλα (εικ. 4.104α) (Ιακωβίδης 1973, 2002). Δεν περιέχει κάποιο ανακτορικό συγκρότημα αλλά οικοδομήματα που θα φιλοξενούσαν στα μυκηναϊκά χρόνια τους αξιωματούχους εκείνους και τη συνοδεία τους, πολύ πιθανόν και κάποια μυκηναϊκή φρουρά, που ήταν επιφορτισμένοι τόσο με την επίβλεψη ενός μεγάλου και πρωτοπόρου εγγειοβελτιωτικού έργου που αφορούσε στην αποστράγγιση της λίμνης με τη διοχέτευση των νερών της στη θάλασσα, ώστε να εξασφαλιστεί εύφορη προς καλλιέργεια γη, όσο και με τη συγκέντρωση και τον γενικότερο έλεγχο της παραγωγής της ευρύτερης περιοχής. Οι τεχνικές λεπτομέρειες του έργου αποδεικνύουν τις γνώσεις και τις δυνατότητες μιας δυναμικής κοινωνίας, όπως ήταν οι Μυκηναίοι.

Στα οικοδομήματα της τειχισμένης ακρόπολης (εικ. 4.104β) περιλαμβάνονται το ονομαζόμενο «Μέλαθρο» (εικ. 4.105) στο βόρειο τμήμα με μεγαροειδή κτίσματα στις πτέρυγές του, τα οποία ταυτίστηκαν με κατοικίες αξιωματούχων και δυο μακρόστενα κτίρια στο νότιο τμήμα. Τα τελευταία ήταν διακοσμημένα με τοιχογραφίες και περιείχαν πολλά αποθηκευτικά αγγεία, γεγονός που, σε συνδυασμό με το ότι η χωρητικότητά τους υπολογίστηκε σε 2000 τόνους, παραπέμπει στη συγκέντρωση της παραγωγής από την ευρύτερη πεδιάδα.

Στην Τανάγρα και υπό την ευθύνη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας ανασκάφηκαν, μεταξύ 1968 και 1984, δυο νεκροταφεία θαλαμοειδών λαξευτών μυκηναϊκών τάφων (14ος-12ος αι. π.Χ.) τα οποία απέδωσαν αναπάντεχα ευρήματα. Σε μερικούς από τους 200 περίπου τάφους εντοπίστηκαν 100 πήλινες λάρνακες που χρησιμοποιούνταν για την υποδοχή νεκρών βρεφών, μικρών παιδιών και ενηλίκων σε συνεσταλμένη στάση (εικ. 4.106, 4.106α). Ορισμένες από αυτές τις λάρνακες, ήταν ζωγραφισμένες στις πλευρές τους με θέματα που σχετίζονται, προφανώς, με πίστεις, αντιλήψεις, δοξασίες και έθιμα για την ταφή των νεκρών, αλλά και τον μεταθανάτιο κόσμο των κατοίκων της περιοχής. Πολλές από τις παραστάσεις αυτές, που αφορούν στην πρόθεση, εκφορά και τον θρήνο για τους νεκρούς, προσφορές υλικών αγαθών και ζώων και επιθανάτιους αγώνες προς τιμήν του νεκρού, συνδέονται από τους ειδικούς επιστήμονες με τις ομηρικές περιγραφές τις σχετικές με τα ταφικά έθιμα (εικ. 4.106β) (βλ. Immerwahr 1995).

Βιβλιογραφία

Αραβαντινός, Β. 2002. «Βοιωτία: σύντομη ιστορική και αρχαιολογική επισκόπηση». Στο Αρχαιολογία στην Ελλάδα, έκδοση περιοδικού Corpus, Αθήνα 2002, σσ. 82-91. 2010. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών. Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση. Αθήνα. Διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.latsis-foundation.org/megazine/publish/ebook.php?book=62&preloader=1 (τελευταία επίσκεψη 9/7/2013).

Ιακωβίδης, Σ. 1973. Αι Μυκηναϊκαί Ακροπόλεις, Εκδόσεις του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήναι: 215-219. 2002. «Το Μυκηναϊκό Οχυρό του Γλά» στο Αρχαιολογία στην Ελλάδα, έκδοση περιοδικού Corpus, Αθήνα: 92-95.

Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. 2013. Η Μυκηναϊκή Ακρόπολη της Θήβας. Εφαρμογές Εικονικής Πραγματικότητας. Διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.fhw.gr/projects/boeotia/thebes/ (τελευταία επίσκεψη 9/7/2013).

Immerwahr, S. 1995. «Death and the Tanagra Larnakes». Στο J. B. Carter & S.P. Morris (επιμ.), The Ages of Homer. Austin 1995: 109-121.