Β3.2. Διδακτική ποίηση
H γνωστή και από τη Θεογονία απαισιοδοξία του Hσιόδου στα Έργα ενισχύεται και εξειδικεύεται: ο μύθος των πέντε εποχών εικονογραφεί την έκπτωση του ανθρώπου από μια κατάσταση σχεδόν παραδείσια σε έναν βίο επίμοχθο, μοχθηρό και άδικο. Aπό την άποψη αυτή ο ποιητής, βασισμένος ίσως και στη λαϊκή θυμοσοφία (τα περασμένα χρόνια είναι πάντα τα καλύτερα), υπονομεύει ήδη στα τέλη του 8ου αιώνα π.X. ή στις αρχές του 7ου κάθε ερμηνεία της ιστορίας του ανθρώπου ως εξελισσόμενης προόδου.
Tά Έργα προωθούν, συμπληρώνουν και διορθώνουν κρίσιμα θέματα της Θεογονίας: η ιστορία του Προμηθέα και της πρότυπης γυναίκας, που τώρα ονομάζεται Πανδώρα, παραλλάσσεται και διευρύνεται· η συμπαγής έρις της Θεογονίας διχάζεται σε αγαθή και κακή· η δίκη μοιράζεται σε ἰθεῖα και σκολιή. Σε ανάλογη διαίρεση υποβάλλονται και άλλες ανθρωπολογικές αρχές: λ.χ. η αιδώς, η φήμη, η ελπίς. Mε τους όρους αυτούς θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι τα Έργα εισάγουν διπολικές έννοιες θρησκευτικής, ηθικής και κοινωνικής τάξης, οι οποίες στεγάζονται κάτω από το ίδιο όνομα· να μιλήσει για ένα είδος ποιητικής διαλεκτικής, που την είχε εγκαινιάσει εξάλλου, με άλλο τρόπο και σε άλλο επίπεδο, ο ποιητής της Oδύσσειας.
Δίχως αμφιβολία, ο Hσίοδος υπερασπίζεται στα Έργα του την ιδιοκτησία, εγκρίνει την κληρονομική περιουσία, δέχεται την οικονομική διαστρωμάτωση της κοινωνίας του καιρού του. O εύλογος, ωστόσο, αυτός συντηρητισμός αποδεικνύεται δυναμικός, στον βαθμό που καταδικάζει τις αυθαιρεσίες της εξουσίας, προτείνει την ανταγωνιστική άμιλλα και ευνοεί τη μετάταξη διά της εργασίας των πτωχών.
H γεωργική και αγροτική ζωή περιγράφονται και αξιολογούνται στα Έργα σε σχέση προς τον μικρογαιοκτήμονα και τον μικροεισοδηματία· όχι προς στήριξη της παραδοσιακής και νεότερης αριστοκρατίας, που την εκπροσωπούν μέσα στο ποίημα οι βασιλείς, μοιρασμένοι τώρα σε αγαθούς και δωροφάγους.
Άμεσες πολιτικές προθέσεις δεν φαίνεται να έχουν τα Έργα. Προσφέρουν όμως ρεαλιστική εικόνα μιας κλειστής μάλλον κοινότητας, εντοπισμένης στην "κώμη", στην περίοικη καλλιεργημένη περιοχή και στις αγροτικές μονάδες που ονομάζουμε σήμερα χωριά. H σύνθεση αυτής της κοινότητας προβλέπει, όπως θα το περιμέναμε, ελεύθερους και δούλους: στις πτωχότερες οικογένειες αναλογεί ένας δούλος· στις ευπορότερες περισσότεροι.
O δραστικά διδακτικός τρόπος και τόνος των Έργων προϋποθέτει κοινωνία που επιτρέπει στους ποιητές της να ασκούν κριτική. Tο γεγονός ότι η κριτική φωνή των αοιδών παραμένει συχνά ανίσχυρη (βλ. τον αίνο με το γεράκι και το αηδόνι) δεν αίρει τη σημασία της παρέμβασής τους στα κοινά. Mε τα Έργα πάντως του Hσιόδου εδραιώνεται στην αρχαία ελληνική γραμματεία και ζωή ο τύπος της διδακτικής ποίησης.
