Δ4.2. Ένα παράξενο κτίριο στο Λευκαντί της Εύβοιας

Είναι γεγονός ότι η μεγαλοπρέπεια και η μνημειακότητα των ευρημάτων των μυκηναϊκών χρόνων, καθώς και το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο της ίδιας εποχής, μετά μάλιστα από την αποκρυπτογράφηση της μυκηναϊκής Γραμμικής Β γραφής που αποδείχθηκε ελληνική, επισκίασε τις μεταγενέστερες ιστορικές περιόδους. Η προσωνυμία «Σκοτεινοί Χρόνοι» κινούνταν προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι αρχαιολογικές έρευνες, όμως, των τελευταίων χρόνων έφεραν στο φως δεδομένα που οδηγούν στην παραδοχή ότι οι 11ος και 10ος π.Χ. αιώνες δεν ήταν και τόσο παρακμιακοί και «σκοτεινοί» όσο πίστευε παλαιότερα η έρευνα. Οι ανασκαφές στο Λευκαντί άλλαξαν άρδην τις αντιλήψεις του επιστημονικού κόσμου.

Στην παραλία του νότιου Ευβοϊκού κόλπου, σε ίση απόσταση από τη Χαλκίδα και την Ερέτρια και κοντά στο αρχαίο Ληλάντιο πεδίο, ερευνήθηκε από μια αγγλοελληνική αποστολή ένας παραλιακός οικισμός πάνω σε λόφο και μια σειρά πέντε νεκροταφείων που περιείχαν ταφές και καύσεις. Το 1981-83 σ' ένα από αυτά τα νεκροταφεία, το νεκροταφείο της Τούμπας, εντοπίστηκε ένα πρωτογεωμετρικό τρίχωρο κτίριο (εικ. 4.132) μνημειακών διαστάσεων (47 μ. μήκος x 10 μ. πλάτος). Στα δυτικά το πέρας του ήταν αψιδωτό, ενώ εξωτερικά περιβαλλόταν από μια στοά που σχημάτιζαν ξύλινοι κίονες Το συγκεκριμένο οικοδόμημα, παρά τις διαστάσεις του, ήταν χτισμένο με ευτελή υλικά, άψητες πλίθρες, και είχε μια σύντομη ζωή η οποία επιστεγάστηκε από την κάλυψή του με έναν χωμάτινο τύμβο μετά την καταστροφή του, ο οποίος θύμιζε στις επόμενες γενιές τη συμβολική αξία του χώρου, γεγονός που αποδεικνύει τη σημασία που του απέδιδαν οι μεταγενέστεροι οικιστές. Η αναγνώριση της χρήσης του κτιρίου παρέμενε προβληματική, μέχρις ότου στο κεντρικό του δωμάτιο εντοπίστηκαν δυο λάκκοι (εικ. 4.132α). Ο καθένας από αυτούς περιείχε από μια ταφή. Στον ένα βρέθηκαν τα οστά και τα υπολείμματα της καύσης ενός άντρα, ενώ στον άλλον είχε ενταφιαστεί, μετά τον θάνατό της φυσικά, μια γυναίκα (Κούρου 1992, Popham, Calligas & Sackett 1993).

Στις συγκεκριμένες ταφές αποδίδεται βασιλικός χαρακτήρας. Στο πλαίσιο αυτό, το οικοδόμημα που τους περιέχει ερμηνεύεται, ανάλογα με το πότε θεωρείται ότι χτίστηκε, είτε ως «ανάκτορο», εάν προϋπήρχε των ταφών, είτε ως «Ηρώο», εάν κτίστηκε μετά τις ταφές για να συνδεθεί με κάποιου είδους ηρωολατρεία. Στην τελευταία περίπτωση ο τύμβος, δηλαδή ο τεχνητός χωμάτινος λόφος που το σκέπασε, εξηγείται ως ανάμνηση της ηρωικής διάστασης του νεκρού άντρα ή ως προσπάθεια αφηρωισμού του. Η αρχαιολογική περιγραφή των ταφών οι οποίες και «θυμίζουν ταφικές σκηνές που περιγράφει ο Όμηρος» είναι αποκαλυπτική:

Τα οστά του αποτεφρωμένου νεκρού άνδρα, τυλιγμένα σε ύφασμα, είχαν προσεκτικά εναποτεθεί σε χάλκινο τεφροδόχο αμφορέα εισαγμένο από την Κύπρο. Μια χάλκινη σπονδική φιάλη σφράγιζε το τεφροδόχο αγγείο και μαζί με τα όπλα του νεκρού συμπλήρωνε την ταφή του. Στη διπλανή ταφή ο γυναικείος σκελετός εκτάδην, με σταυρωμένα τα πόδια και τα χέρια, παρουσίαζε δείγματα μοναδικής βασιλικής κτέρισης: χρυσοί σφηκωτήρες στα μαλλιά, χρυσοί δίσκοι στο στήθος, χρυσά επιστήθια κοσμήματα και περιδέραιο από χρυσό και φαγεντιανή, καθώς ακόμα και περόνες χάλκινες, σιδερένιες και επιχρυσωμένες. Ο ηρωικός χαρακτήρας των ταφών συμπληρώνεται από τέσσερα άλογα που βρέθηκαν ενταφιασμένα δίπλα και τα οποία, σε συνδυασμό με την παρουσία γυναίκας σε τάφο πολεμιστή, ανακαλούν στη μνήμη τελετουργικές ταφές ηγεμόνων-ηρώων του έπους (Κούρου 1992: 44).

Τα παραπάνω ευρήματα συμπληρώθηκαν από την εύρεση το 2006 στη γειτονική (στα 600 μ.) αρχαιολογική παράλια θέση της Ξερόπολης, ενός οικοδομήματος που οι νεότεροι ανασκαφείς το θεωρούν «μέγαρο».^[12] Είναι πολύ γοητευτική η υπόθεση ότι αυτός ο συνδυασμός ταφών και «μεγάρου» παραπέμπει στην παρουσία ενός ηγεμόνα με ομηρικά χαρακτηριστικά στα μέσα του 10ου αιώνα π.Χ. στην Εύβοια. Πρόκειται για μια περιοχή που θα πρωτοστατήσει στον δεύτερο ελληνικό αποικισμό, και όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα από όλα τα νεκροταφεία, αλλά και από το «Ηρώο» της Τούμπας, διαθέτει πλούτο και ανεπτυγμένες σχέσεις με την Ανατολή. Θα μπορούσε, λοιπόν, ο «ήρωας» του Λευκαντιού να είναι ένας ομηρικός «βασιλιάς» από εκείνους που άκουγαν και ενίσχυαν την απαγγελία των ομηρικών επών στις αυλές τους; Δεν είναι σίγουρο αν θα υπάρξει δυνατότητα να απαντηθούν κάποτε, με απόλυτη σιγουριά, από την επιστήμη παρόμοια ερωτήματα.

Βιβλιογραφία

Κούρου, Ν. 1992. «Λευκαντί: ο αρχαιολογικός χώρος που επέβαλε τον επαναπροσδιορισμό των Σκοτεινών Χρόνων» Αρχαιολογία και Τέχνες 42: 42-46. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο στη διεύθυνση http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/06/42-8.pdf (τελευταία επίσκεψη 9/7/2013).

Λευκαντί 2009. Lefkandi. Επίσημη ιστοσελίδα των νεότερων ανασκαφών (τελευταία επίσκεψη 9/7/2013).

Popham, M.R, Calligas, P.G.& L.H. Sackett (eds.). 1993. Lefkandi II. The Protogeometric Building at Toumba. (with J. Coulton & H.W. Catling). Part 2. The Excavation, Architecture and Finds. The British School of Archaeology at Athens.