ΣΤ. Η ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΣΤ1. Εισαγωγή

Ο κόσμος του Ομήρου αντικατοπτρίστηκε αρκετές φορές και με διάφορους τρόπους στην αρχαιοελληνική τέχνη.^[25] Η αρχαιότερη σωζόμενη απεικόνιση με θέμα από τις ιστορίες που περιγράφονται στα ομηρικά έπη είναι ο Δούρειος Ίππος στον λαιμό ενός μεγάλου αγγείου, πιθαμφορέα, ο οποίος χρονολογείται στο δεύτερο τέταρτο του 7ου αι. π.Χ. και εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυκόνου (εικ. 6.1). Σε ποιά τέχνη, όμως, αντιστοιχεί αυτή της ομηρικής εποχής; Στα ομηρικά έπη περιγράφεται ένας ολόκληρος υλικός κόσμος που αποτελείται από αντικείμενα και κατασκευές που μπορεί να θεωρηθούν έργα τέχνης και τεχνολογίας. Κάποια από αυτά αναφέρονται σε πραγματικά αντίστοιχα, όπως αποκαλύπτουν και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Η αναζήτηση της τέχνης που σχετίζεται με τον ομηρικό κόσμο οδηγεί, για αυτόν τον λόγο, κατευθείαν στην επισκόπηση της τέχνης της μυκηναϊκής και της γεωμετρικής εποχής, αφού αυτές θωρείται πως μπορεί να αποτελούν το ενδεχόμενο ιστορικό υπόβαθρο των επών. Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές περιόδους της ελληνικής τέχνης, αφού η πρώτη αναφέρεται, κυρίως, στους 16ο-11ο αι. π.Χ. και η δεύτερη στους 9ο μέχρι και 7ο αι. π.Χ. Ο ενδιάμεσος 10ος αιώνας θεωρείται συνήθως προάγγελος της γεωμετρικής τέχνης.

Τα αρχιτεκτονήματα, οι αγγειογραφίες -οι ζωγραφικές παραστάσεις πάνω στα αγγεία, δηλαδή- οι τοιχογραφίες, τα έργα λιθογλυπτικής και ειδωλοπλαστικής, τα αρχιτεκτονικά ανάγλυφα, καθώς και τα αντικείμενα από ελεφαντόδοντο, τα ελεφαντουργήματα, αλλά και τα έργα μεταλλοτεχνίας και σφραγιδογλυφίας, όπως τα κοσμήματα και οι σφραγίδες, συνιστούν τις κυριότερες κατηγορίες της μυκηναϊκής τέχνης. Η αρχιτεκτονική, η κεραμική, η μεταλλοτεχνία και η πλαστική συνεχίζουν να δίνουν έργα και στα γεωμετρικά χρόνια. Τα τελευταία, άλλωστε, ονομάστηκαν έτσι από τη διακόσμηση των αγγείων με γεωμετρικά σχήματα, αλλά και από την κυριαρχία των γεωμετρικών κοσμημάτων και σχημάτων και στις υπόλοιπες μορφές τέχνης (Coldstream 1997).

Ένα ουσιαστικό ζήτημα που προκύπτει κατά την προσπάθεια να περιγραφεί η τέχνη της ομηρικής εποχής είναι αν με τα αρχαιολογικά δεδομένα περιγράφεται μια τέχνη που αφορά τους πάντες, όλους τους ανθρώπους των συγκεκριμένων ιστορικών περιόδων δηλαδή, ή μια «υψηλή» τέχνη, μια τέχνη των ανώτερων κοινωνικών τάξεων, των ελίτ της εποχής. Από τη στιγμή, όμως, που από τη μια μεριά στα ομηρικά έπη πρωταγωνιστούν οι «άριστοι», βασιλιάδες και ήρωες, και από την άλλη οι αρχαιολογικές αναζητήσεις δίνουν, πολλές φορές, έμφαση στο μοναδικό και το εντυπωσιακό εύρημα που προσδιορίζεται με βάση σύγχρονες αισθητικές αξίες και γενικότερα αντιλήψεις, γίνεται φανερό πως η λεγόμενη «υψηλή» τέχνη έχει, στις σχετικές αναφορές, την τιμητική της.