ΣΤ2.1. Αρχιτεκτονική
Μπορεί η αρχιτεκτονική να έχει ως πρώτιστο στόχο την οργάνωση του χώρου για να γίνει ο τελευταίος εκμεταλλεύσιμος από τον άνθρωπο και να μεταφέρει συγκεκριμένα μηνύματα προς τους άλλους ανθρώπους που οργανώνουν τους δικούς τους χώρους με όμοιους ή διαφορετικούς τρόπους, δεν παύει, όμως, να φανερώνει και το επίπεδο και τις ικανότητες των Μυκηναίων τεχνιτών (Kilian 1988). Ο συμβολισμός και τα μηνύματα που μεταδίδει η οργάνωση του χώρου υποδηλώνονται, παράλληλα, και με διάφορα μη άμεσα χρηστικά αρχιτεκτονικά μέρη, τα οποία έχουν, σε πρώτη ανάγνωση, μια διακοσμητική λειτουργία και συνδέονται με αισθητικές αντιλήψεις.
Η μυκηναϊκή αρχιτεκτονική, λοιπόν, συνδέεται, κατεξοχήν, από τους ερευνητές με τον λεγόμενο «πολεμικό χαρακτήρα» των Μυκηναίων, αφού περιλαμβάνει κάθε είδους οχυρώσεις, από απλούς περιβόλους μέχρι τα «κυκλώπεια» τείχη που ορίζουν, αναδεικνύουν και «προστατεύουν» τα μυκηναϊκά ανάκτορα. Παράλληλα, όμως, αναπτύχθηκαν και άλλοι τομείς αρχιτεκτονικής. Εγγειοβελτιωτικά έργα όπως αυτά που εξασφάλιζαν την περιοδική αποξήρανση της λίμνης της Κωπαϊδας στη Βοιωτία ώστε να προκύπτει εύφορη καλλιεργήσιμη γη, αποτελούν σημαντικό επίτευγμα για την προϊστορική περίοδο και προϋποθέτουν προηγμένες αρχιτεκτονικές και τεχνολογικές γνώσεις. Οδικοί άξονες και γέφυρες συμπληρώνουν την εικόνα των «δημόσιων έργων» της εποχής. Ένα μελετημένο πολεοδομικό σύστημα που βασίζεται στη σχέση της ακρόπολης με τα ανάκτορα και των πόλεων έξω από αυτήν δείχνει ότι τίποτα δεν γινόταν τυχαία. Η κατασκευή και η πολυδαίδαλη διαρρύθμιση των ανακτόρων στις Μυκήνες, την Τίρυνθα, την Πύλο και αλλού αλλά και γενικότερα η οικιστική αρχιτεκτονική, αποτυπώνουν με ενάργεια τις ικανότητες των Μυκηναίων οικοδόμων. Η τέχνη των θολωτών τάφων, τέλος, με τις περίτεχνες προσόψεις, τον έναν ή περισσότερους ταφικούς θαλάμους και κάποιες εσωτερικές διακοσμήσεις, αλλά και η ίδια η κατασκευή της θόλου με το εκφορικό σύστημα αποτελεί, επιπλέον απόδειξη υψηλής τεκτονικής δεξιότητας.
Τρανή απόδειξη της συμβολικής πολεμικής λειτουργίας της αρχιτεκτονικής θεωρείται, βέβαια, η Πύλη των Λεόντων στις Μυκήνες (εικ. 6.4). Στην καθαυτό μυκηναϊκή τέχνη κυριαρχούν, επιπλέον, οι παραστάσεις πολεμιστών και αρμάτων, ενώ ανάμεσα στα αντικείμενα που διακοσμούνται, είναι και αυτά που συνοδεύουν τους εξέχοντες, συνήθως, νεκρούς στους τάφους τους. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους φαίνεται πως κατέχουν τα αντικείμενα που χαρακτηρίζονται ως όπλα. Ο πολεμικός αυτός χαρακτήρας, άλλωστε, που αναδύεται από τους τάφους της μυκηναϊκής εποχής, και μοιάζει να συμφωνεί και με το περιεχόμενο των επών, και κυρίως της Ιλιάδας, θεωρήθηκε πως ενισχύει την άποψη εκείνη που ήθελε το έπος αυτό να διαδραματίζεται στα μυκηναϊκά χρόνια. Η μυκηναϊκή αρχιτεκτονική θεωρείται, επίσης, ως πρόδρομος της αρχιτεκτονικής των μεταγενέστερων ελληνικών ναών, της αρχαϊκής και κλασικής εποχής, σε μια λογική που επισημαίνει τη «συνέχεια» της ελληνικής αρχιτεκτονικής από τα προϊστορικά στα ιστορικά χρόνια. Υπάρχουν πάντως, πράγματι, ομοιότητες ανάμεσα στα μυκηναϊκά ανάκτορα και τους ναούς. Σε επίπεδο κάτοψης τα τρία μέρη στα οποία χωρίζεται ο πυρήνας του μυκηναϊκού ανακτόρου, το μέγαρο, προσομοιάζονται με τα μέρη του αρχαίου ναού, το πρόπυλο των μυκηναϊκών ανακτόρων με το πρόπυλο των ελληνικών ιερών, η αίθουσα του μεγάρου με τον πρόδομο, την είσοδο των ναών, ενώ το κυρίως μέγαρο με την εστία με τον σηκό όπου βρισκόταν το άγαλμα του λατρευόμενου θεού. Ο μνημειακός και απέριττος χαρακτήρας της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής και το γεγονός της ανέγερσης μεταγενέστερων ναών επάνω στα μυκηναϊκά μέγαρα, όπως συμβαίνει στην Τίρυνθα, θεωρούνται ενισχυτικά αυτής της άποψης (Βασιλικού 1995: 148).
