Μεταλλοτεχνία

Οι ύστερες φάσεις της εποχής του χαλκού στη Μακεδονία χαρακτηρίζονται από όπλα, εργαλεία και κοσμήματα με τυπολογικές αναλογίες άλλοτε από τη βαλκανική ενδοχώρα και άλλοτε από τον ελλαδικό και αιγαιακό χώρο. Ορισμένα από τα σποραδικά αυτά ευρήματα ενδέχεται να κατασκευάστηκαν επί τόπου στον εξεταζόμενο χώρο. Κάτι τέτοιο υποδηλώνουν τα κοιτάσματα χαλκού από την ηπειρωτική Χαλκιδική και τη Θάσο, στα οποία έγινε εκμετάλλευση κατά την εποχή του χαλκού (Κουκούλη 1993, Γραμμένος - Τζαχίλη - Μάγκου 1994), αλλά και οι λίθινες μήτρες που βρέθηκαν στις ανασκαφές της Ασσήρου, της Τούμπας Θεσσαλονίκης και στο Καστρί Θάσου (Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993, Ανδρέου - Κωτσάκης 1996, Wardle 1999).

Ένας σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης για τη Μακεδονία, από τον 11ο αι. π.Χ. και εξής, είναι η μεταλλουργία και η μεταλλοτεχνία. Έχουν ανευρεθεί ποικίλα αντικείμενα από σίδηρο, χαλκό και χρυσό, τα χαρακτηριστικά των οποίων έχουν αποκτήσει σε πολλές περιπτώσεις τοπικές ιδιομορφίες (Εικ. 10.1, 10.2, 10.3, 10.4, 10.5, 10.6, 10.7, 10.8, 10.9, 10.10, 10.11, 10.12, 10.13, 10.14, 10.15, 10.16, 10.17, 10.18, 10.19, 10.20, 10.21, 10.22, 10.23, 10.24, 10.25, 10.26, Εικ. 11) . Το φαινόμενο της παραγωγής αυτής εντοπίζεται ιδιαίτερα στην κοιλάδα του Αξιού και αποδίδεται λιγότερο στην εκμετάλλευση γειτονικών κοιτασμάτων και περισσότερο στους δεσμούς και τη διακίνηση που είχαν εντατικοποιηθεί ανάμεσα στα προς βόρεια και βορειοδυτικά της Μακεδονίας ηπειρωτικά και προς τα παράλια της νότιας Βαλκανικής (Bouzek 1973, 1988, Βοκοτοπούλου - Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993, Σαββοπούλου-Γιαννάκη 1993, Wardle 1997, Θέμελης 2000).

Κατά την πρώιμη εποχή του σιδήρου οι περιοχές της Μακεδονίας, παρά τις διαφοροποιήσεις σε άλλους τομείς, εμφανίζουν κοινά στοιχεία ως προς τα χάλκινα και σιδερένια αντικείμενα (Βοκοτοπούλου - Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993): ξίφη (π.χ. στους τύμβους της Βεργίνας αποκαλύφτηκαν ένα χάλκινο και ένα σιδερένιο ξίφος ίδιας τυπολογίας), σιδερένιες αιχμές δοράτων και ποικιλία μαχαιριών, χάλκινα κοσμήματα, όπως περόνες με διογκωμένες κεφαλές και εγχάρακτες γραμμές διακόσμησης, τοξωτές πόρπες, και λίγο αργότερα περιλαίμια με στριφτό σύρμα, δαχτυλίδια με ελικοειδή απόληξη, οκτώσχημες πόρπες, βαριά βραχιόλια, διαδήματα από έλασμα με εμπίεστη διακόσμηση, κοσμήματα ζώνης, περίαπτα. Πολλά από αυτά τα αντικείμενα σώθηκαν σε κλειστά ταφικά σύνολα στα νεκροταφεία της νότιας Πιερίας (Πουλάκη-Παντερμανλή 1993), της Βεργίνας (Παππά 1993), του Παλιού Γυναικόκαστρου Κιλκίς (Σαββοπούλου-Γιαννάκη 1993). Η μακροχρόνια παράδοση των μακεδονικών εργαστηρίων οδήγησε στην παραγωγή χάλκινων χυτών περιάπτων αναγνωρίσιμης τυπολογίας, όπως το χάλκινο περίαπτο «πυξίδα», γνωστό από την Τσαουσίτσα του νομού Κιλκίς η το χάλκινο περίαπτο σε σχήμα άγκυρας με πτηνά στις απολήξεις, επίσης γνωστό από την Αξιούπολη Κιλκίς. Η ανεύρεση χάλκινων κοσμημάτων και περιάπτων «μακεδονικού» τύπου στην ενδοχώρα και τα παράλια των Βαλκανίων, στην Κάτω Ιταλία και σε περιπτώσεις (π.χ. ως αφιερώματα σε ιερά) στη νότια Ελλάδα μας επιτρέπει να ομιλούμε για μια «μόδα» που εξαπλώθηκε από τον 8ο αι. π.Χ. μέχρι τον 5ο αι. π.Χ. ιδιαίτερα στη Μακεδονία, τη νότια Βαλκανική και τη νοτιοανατολική Ιταλία μέσω των χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων του εμπορίου (Βοκοτοπούλου - Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993, Σαββοπούλου-Γιαννάκη 1993, Wardle 1997).