-
8.1. Αξιοχώρι Ν. Θεσσαλονίκης: φιαλόσχημο χειροποίητο αγγείο με στιλβωμένη επιφάνεια (ΜΘ 4529).
-
8.2. Καλινδριά Ν. Θεσσαλονίκης: δίωτο κανθαρόσχημο χειροποίητο αγγείο, με αμαυρόχρωμη διακόσμηση (ΜΘ 4556).
-
8.3. Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος Αιανής Ν. Κοζάνης: χειροποίητη αρύταινα με αμαυρόχρωμη διακόσμηση (Α.Σ. Αιανής 50).
-
8.4. Λειβάδια Αιανής Ν. Κοζάνης: Χειροποίητος κάνθαρος με αμαυρόχρωμη διακόσμηση (Α.Σ. Αιανής 4080).
-
8.5. Χώρος νεκρόπολης Αιανής Ν. Κοζάνης: χειροποίητος κάνθαρος με αμαυρόχρωμη διακόσμηση (Α.Σ. Αιανής 3042).
-
8.6. Περιβολάκι Λαγκαδά Ν. Θεσσαλονίκης: χειροποίητη λοξόμητη πρόχους με εγχάρακτη διακόσμηση και λευκή ασβεστώδη ύλη (ΜΘ 4607).
-
8.7. Άσσηρος Ν. Θεσσαλονίκης: χειροποίητο διωτο κανθαρόσχημο αγγείο με εγχάρακτη διακόσμηση και λευκή ασβεστώδη ύλη (ASS.76.24).
-
8.8. Σταθμός Αγγίστας Ν. Σερρών: χειροποίητο δίωτο κανθαρόσχημο αγγείο με εγχάρακτη διακόσμηση που τονίζεται από λευκή ασβεστώδη ύλη (ΜΚΑ 4314). (Από Αρχαία Μακεδονία, Κατάλογος έκθεσης Αυστραλίας, ΥΠΠΟ-ICOM, Αθήνα 1988 και από Ελληνικός Πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μ. Αλεξάνδρου, Κατάλογος έκθεσης Μοντρεάλ, ΥΠΠΟ-ICOM, Αθήνα 1993).
-
9.1. Νεκροταφείο τύμβων Δίου Ν. Πιερίας: χειροποίητος κάνθαρος θεσσαλικού τύπου με στιλβωμένη επιφάνεια (ΜΔ 2175).
-
9.2. Νεκροταφείο τύμβων Δίου Ν. Πιερίας: χειροποίητη οπισθότμητη πρόχους με στιλβωμένη επιφάνεια (ΜΔ 2176).
-
9.3. Νεκροταφείο τύμβων Βεργίνας Ν. Ημαθίας: χειροποίητος αμφορίσκος με μαστοειδείς αποφύσεις ανάμεσα στις λαβές (ΑΗ.ΙΙ.4).
-
9.4. Νεκροταφείο Παλιού Γυναικόκαστρου Ν. Κιλκίς: τροχήλατο μόνωτο αγγείο με λαβή «wish bone» (MK 709).
-
9.5. Νεκροταφείο Τορώνης Ν. Χαλκιδικής: χειροποίητη οπισθότμητη πρόχους με στιλβωμένη επιφάνεια (ΜΠ 84.05).
-
9.6. Νεκροταφείο Τορώνης Ν. Χαλκιδικής: χειροποίητος κάνθαρος με στιλβωμένη επιφάνεια (ΜΠ 84.04).
-
9.7. Καπουτσίνα Αιανής Ν. Κοζάνης: χειροποίητη πρόχους με αμαυρόχρωμη διακόσμηση τύπου Μαρμάριανης Θεσσαλίας (Α.Σ. Αιανής 7472).
-
9.8. Αιανή Ν. Κοζάνης: χειροποίητος αμφορίσκος με αμαυρόχρωμη διακόσμηση (Α.Σ. Αιανής 55).
-
9.9. Νεκροταφείο Πέτρας Ν. Πιερίας: χειροποίητη οπισθότμητη πρόχους με αμαυρόχρωμη διακόσμηση (ΜΔ 2609).
-
9.10. Άσσηρος Λαγκαδά Ν. Θεσσαλονίκης: χειροποίητη οπισθότμητη πρόχους με εγχάρακτη διακόσμηση και μαστοειδείς αποφύσεις (ASS.77/8162).
-
9.11. Καστρί Θάσου: χειροποίητη οπισθότμητη πρόχους με αυλακωτή διακόσμηση (ΜΘ 7525 Π/Κ-Κ6Β1).
-
9.12. Νεκροταφείο τύμβων Δίου Ν. Πιερίας: τροχήλατη πρωτογεωμετρική φιάλη με προχοή και ψηλό πόδι, ευβοϊκού τύπου (ΜΔ 2174).
-
9.13. Νεκροταφείο Τορώνης Ν. Χαλκιδικής: αττικός, τροχήλατος αμφορίσκος-τεφροδόχο αγγείο, με επίχρισμα και γραπτή διακόσμηση (ΜΠ 81.364).
-
9.14. Νεκροταφείο τύμβων Δίου Ν. Πιερίας: τροχήλατος πρωτογεωμετρικός κάνθαρος (ΜΔ 2520).
-
9.15. Νεκροταφείο Τορώνης Ν. Χαλκιδικής: τροχήλατος πρωτογεωματρικός αμφορέας (ΜΠ 81.247).
-
9.16. Τορώνη Ν. Χαλκιδικής: τροχήλατη υστεροπρωτογεωμετρική οπισθότμητη πρόχους (ΜΠ 82268).
-
9.17. Νεκροταφείο Τορώνης Ν. Χαλκιδικής: τροχήλατος πρωτογεωματρικός σκύφος-τεφροδόχο αγγείο (ΜΠ 82.287). (Από Αρχαία Μακεδονία, Κατάλογος έκθεσης Αυστραλίας, ΥΠΠΟ-ICOM, Αθήνα 1988 και από Ελληνικός Πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μ. Αλεξάνδρου, Κατάλογος έκθεσης Μοντρεάλ, ΥΠΠΟ-ICOM, Αθήνα 1993).
Κεραμική
Στις περιοχές της Μακεδονίας (π.χ. Καστανάς, Άσσηρος, Τούμπα Θεσσαλονίκης) η κυριαρχία κατά την ύστερη εποχή του χαλκού της εντόπιας χειροποίητης κεραμικής έναντι της τροχήλατης μυκηναϊκής (της ΥΕΙΙΙΑ και YEΙΙΙΒ) και της επιχωριάζουσας μυκηναΐζουσας κεραμικής είναι αδιαμφισβήτητη (Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993, Wardle 1993, Ανδρέου - Κωτσάκης 1999). Στις περισσότερες περιπτώσεις η τοπική κεραμική φθάνει και υπερβαίνει το 95% του συνόλου (Εικ. 8.1, 8.2, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6, 8.7, 8.8). Μαζί με την αδιακόσμητη καθημερινής χρήσης κεραμική παράγεται σε πολλά σημεία της Μακεδονίας (π.χ. Αιανή) η γραπτή αμαυρόχρωμη, η οποία έχει θεωρηθεί ένας συνδυασμός μεσοελλαδικής ή παραδοσιακής και μυκηναϊκής κεραμικής (Hochstetter 1982, Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993, Καραμήτρου-Μεντεσίδη 1993). Επίσης, παράγεται η εγχάρακτη κεραμική με επίθεση χρώματος λευκού, ερυθρού ή κίτρινου, η οποία απαντά ιδιαίτερα στην Ανατολική Μακεδονία και ανατολικά του Αξιού ποταμού (Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993). Ένα εμβληματικό αγγείο της εγχώριας κεραμικής, αλλά και του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου νότια του Δούναβη, αποτελεί το δίωτο κανθαροειδές.
Η ισχυρή παράδοση των χειροποίητων τοπικών κατηγοριών κεραμικής συνεχίζεται στη Μακεδονία και κατά το διάστημα μεταξύ 11ου και 8ου αι. π.Χ. (Βοκοτοπούλου - Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993) (Εικ. 9.1, 9.2, 9.3, 9.4, 9.5, 9.6, 9.7, 9.8, 9.9, 9.10, 9.11, 9.12, 9.13, 9.14, 9.15, 9.16, 9.17):
α) Αδιακόσμητη κεραμική καθημερινής χρήσης, με χαρακτηριστικά αγγεία την πρόχου με λοξότμητη προχοή και τα φιαλόσχημα με λαβές διχαλωτές (wish bone handles).
β) Γραπτή αμαυρόχρωμη κεραμική, που συναντάται πυκνά στη Δυτική και Κεντρική Μακεδονία. Οι παραλλαγές στη Μακεδονία διευρύνουν το φάσμα της αμαυρόχρωμης κεραμικής που γνωρίζουμε από τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και την Αλβανία, ενώ πλανάται ακόμη στους ερευνητές η υπόθεση ότι αυτή συσχετίζεται με τους μετακινούμενους κτηνοτρόφους αιγοπροβάτων της Πίνδου (Καραμήτρου 1993).
Παράλληλα, παρουσιάζονται καινοτομίες (Βοκοτοπούλου - Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993):
α) Χειροποίητη κεραμική με αυλακωτή διακόσμηση, που προέκυψε προφανώς από την εγχάρακτη, η οποία δεν έπαψε να παράγεται κατά διαστήματα. Πρόκειται για μια κατηγορία που «ανθεί» στην Ανατολική Μακεδονία, ενώ φανερώνει συγγενή τυπολογία με ανάλογες των ηπειρωτικών Βαλκανίων και της Θράκης του Αιγαίου.
β) Τροχήλατη γκρίζα κεραμική με οριζόντιες αυλακώσεις στο σώμα. Η κατηγορία αυτή εδραιώθηκε κατά τον 9ο και 8ο αι. π.Χ. Ενδιαφέροντα δείγματά της επιβίωσαν στην Τορώνη της Χαλκιδικής μέχρι και τους αρχαϊκούς χρόνους.
Από την άλλη πλευρά, σημειώνουμε την εισαγωγή τροχήλατης πρωτογεωμετρικής κεραμικής, συχνά ευβοϊκής προέλευσης, στη Μακεδονία από τα μέσα του 11ου αι. π.Χ. Στα νεκροταφεία της νότιας Πιερίας, της Βεργίνας και της Τορώνης, στους οικισμούς του Καστανά και της Νέας Αγχιάλου η εισαγωγή πρωτογεωμετρικής, γεωμετρικής και υπογεωμετρικής κεραμικής από τον 11ο έως τον 8ο αι. π.Χ. ώθησε τοπικές απομιμήσεις που άγγιξαν τον 6ο αι. π.Χ. (Βοκοτοπούλου - Κουκούλη-Χρυσανθάκη 1993).
