Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1.1. Από το τέλος της εποχής του χαλκού στη γένεση των πόλεων: Η εποχή του σιδήρου

Κ. Σουέρεφ

Γενικά

Η Κεντρική Μακεδονία χαρακτηρίζεται από μια χαμηλή επί το πλείστον ακτή, μια ζώνη προς το εσωτερικό κατά τμήματα λοφώδη και κατόπιν ημιορεινή και ορεινή ζώνη. Διασχίζεται από σειρά ποταμίσιων κοιλάδων σχεδόν παράλληλα και ακτινωτά (κοιλάδες Πηνειού, Αλιάκμονα, Λυδία, Αξιού, Γαλλικού, Ανθεμούντα) και πολλών μικρότερων ρεμάτων. Αυτή η μορφολογία απλώνεται από τον Όλυμπο μέχρι τη Χαλκιδική. Οι κοιλάδες και οι πλατιές διαβάσεις συνδέουν τις ακτές με τη βαθύτερη ενδοχώρα, δυτικά προς την Πίνδο, βόρεια προς τα ηπειρωτικά Βαλκάνια και ανατολικά προς τη Θράκη. Τα παράλια παρέχουν φυσικά λιμάνια, ιδιαίτερα στις εκβολές ποταμών και σε όρμους, μερικά από τα οποία σχηματίζονται κοντά σε ακρωτήρια.

Οι πληροφορίες της αρχαιολογίας για την ύστερη εποχή του χαλκού επιτρέπουν να σκιαγραφήσουμε την εικόνα της ανάπτυξης, σύνθετη και με εσωτερικές διαφορές. Ορισμένα τυπολογικά χαρακτηριστικά, ωστόσο, όπως η χειροποίητη αδιακόσμητη κεραμική ή η γραπτή αμαυρόχρωμη και η σε πολλές περιπτώσεις κατοίκηση στις ίδιες θέσεις παρουσιάζονται ως φαινόμενα συνέχειας από την εποχή του χαλκού σε εκείνη του σιδήρου.

Ένα σημαντικό ζητούμενο της έρευνας που αφορά στις περιοχές της Μακεδονίας κατά τη διάρκεια της ύστερης εποχής του χαλκού είναι αφενός η έναρξη και το πέρας των επαφών με τον μυκηναϊκό κόσμο, αφετέρου οι σχετικά διαρκείς δεσμοί με την ενδοχώρα της Χερσονήσου του Αίμου. Στους προβληματισμούς αυτούς πρέπει να έχουμε κατά νου δυο τουλάχιστον παραμέτρους:

α) Την κινητικότητα φορέων του μυκηναϊκού κόσμου στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο, προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες διακίνησης μετάλλων και άλλων υλικών εμπορίου. Η Χαλκιδική και η Κεντρική Μακεδονία (κοιλάδα του Αξιού) υπήρξαν διαχρονικά πόλοι για τη μεταλλουργία και τη μεταλλοτεχνία.

β) Τη διείσδυση μυκηναϊκών στοιχείων στην ενδοχώρα από διάφορα σημεία (π.χ. Πιερία, Θερμαϊκός Κόλπος, παράλια Χαλκιδικής).