Λήμματα

Προθήκη 9 - Μακεδονικός Όλυμπος: Νεκροταφεία τύμβων

Τύμβος 2, Τάφος Α

ΑΑ 96

Κρατηρόσχημο αγγείο με προχοή και καστανέρυθρη πρωτογεωμετρική διακόσμηση (Εικ. 5.1, 5.2, 5.3)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 900 π.Χ.

Προέλευση: Από τον τύμβο 2 του νεκροταφείου τύμβων στη θέση Καρίτσα-Γαβριά, στη βόρεια όχθη του χειμάρρου Ουρλιά. O τύμβος περιείχε τέσσερις τάφους με έξι νεκρούς. Το αγγείο προέρχεται από τον τάφο Α, όπου ήταν θαμμένος ένας νεκρός.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2174

Διαστάσεις: Διάμετρος βάσης: 0,138 μ. Χείλος με προχοή: 0,270 μ. Άνοιγμα λαβής: 0,259 μ. Διάμετρος χείλους: 0,23 μ. Ύψος: 0,165 μ.

Σχεδόν ακέραιο, λείπει η μία από τις δύο λαβές. Αποκρουσμένο και απολεπισμένο σε μεγάλη έκταση. Πηλός ωχρός (7,5 YR 6/6 reddish yellow - 10 YR 7/4 very pale brown) με μίκα, ασβεστολιθικά τρίμματα και πετραδάκια. Διακόσμηση με χρώμα ερυθρό (2,5 YR 5/6 red - 2,5 YR 3/1 dark reddish gray - 2,5 YR 3/4 dark reddish brown). Ασυνήθιστου σχήματος τροχήλατο δίωτο αγγείο, με ψηλό και έντονα κωνικό-κοίλο πόδι. Σχετικά ρηχό, κωνικό-κυρτό σώμα που στο ανώτερο τμήμα του γωνιάζει με οξυκόρυφη ακμή προς το εσωτερικό και το χαμηλό εξωστρέφον χείλος του αγγείου. Πεπλατυσμένη και λοξά προς τα επάνω η εσωτερική άνω επιφάνεια του χείλους, διακοσμείται με συνεχόμενα, ακανόνιστα και ολόβαφα τρίγωνα. Κεντρική πρόσθετη προχοή ανάμεσα στις λαβές και κάτω από το χείλος, επί του οποίου προσφύονται τα άνω της άκρα. Λαβή ταινιωτή, οριζόντια, ελαφρά κοίλη εξωτερικά, τοποθετημένη αμέσως κάτω από το χείλος, από το οποίο είναι ελαφρότατα υπερυψωμένη. Γραπτή διακόσμηση με χρώμα καστανέρυθρο. Ταινία κάτω από το χείλος σε συνέχεια του ολόβαφου εξωτερικού τμήματος των λαβών. Αμέσως χαμηλότερα, εξηρημένη από το γάνωμα διπλή ζώνη με λεπτό, χιαστί δικτυωτά κόσμημα. Πλατιά ολόβαφη ζώνη στο κεντρικό τμήμα του σώματος και δέκα λεπτές οριζόντιες ταινίες χαμηλότερα. Άβαφη η βάση, με πλατιά διακοσμητική ταινία χαμηλά στην περιφέρεια, και άβαφη ταινία στο κατώτατο τμήμα του σώματος. Ίσως ολόβαφο κάποτε εσωτερικό, η επιφάνεια του οποίου είναι στο μεγαλύτερο τμήμα της απολεπισμένη. Εισηγμένο και παρόμοιου σχήματος αγγείο βρέθηκε στο Λευκαντί (ΥΠΓ II). Θυμίζει τα παλιότερα και τοπικά στο Λευκαντί σχήματα της ΜΠΓ χωρίς την προχοή.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993, 134, αρ. καταλ. 85.

Η Μακεδονία από τα Μυκηναϊκά χρόνια ως το Μέγα Αλέξανδρο. Έκθεση. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ιούλιος-Αύγουστος 1988, Museo Civico Μπολώνια 29 Απριλίου-17 Ιουνίου 1988, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1988, 67, αρ. καταλ. 15.

M.R. Popham, L.H. Sackett, P.G. Themelis eds., Lefkandi I, The Iron Age, Text, Thames and Hudson, 1980, 181, T 24, 1., 302-303, 353, και M.R. Popham, L.H. Sackett, P.G. Themelis eds., Lefkandi I, The Iron Age, Πίνακες, 1979, πιν. 181, T 24, 1.

 

ΑΑ 97

Χειροποίητος στιλβωμένος κάνθαρος «θεσσαλικού τύπου» (Εικ. 6.1, 6.2)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 900 π.Χ.

Προέλευση: Νεκροταφείο τύμβων στη θέση Καρίτσα-Γαβριά, τύμβος 2, τάφος Α, όπως το ΜΔ 2174.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2175

Διαστάσεις: Διάμετρος βάσης: 0,081 μ., Διάμετρος μέγιστη σώματος: 0,162 μ., Άνοιγμα λαβών: 0,217 μ., Διάμετρος χείλους: 0,156 μ., Ύψος: 0,11 μ., Ύψος με λαβές: 0,13 μ.

Ακέραιος, ραγισμένος, αποκρουσμένος. Πηλός χρώματος κεραμιδί (5 YR 6/6 reddish yellow 5/8 yellowish red) με ασβεστολιθικά τρίμματα και πετραδάκια. Σώμα ρηχό, κωνικό-κυρτό, ελλειψοειδούς οριζόντιας τομής, με στενότερο τον άξονα των λαβών. Αδιαμόρφωτη βάση, με σχεδόν επίπεδη την κάτω επιφάνεια του σώματος. Ψηλό, σχεδόν ισοϋψές με το σώμα κάθετο χείλος, με μικρή και εξωστρέφουσα την άνω απόληξη. Μικρότερης διαμέτρου από το άνω μέρος του σώματος, εισέχει με έντονη καμπύλη στη γωνία μετάβασης προς το σώμα. Πλατιές, λεπτές ταινιωτές, κάθετες και έντονα υπερυψωμένες του χείλους λαβές. Η κάτω τους πρόσφυση ενσωματώνεται και πλάθεται ενιαία με την οξυκόρυφη μετάβαση του σώματος προς το χείλος, ενώ η επάνω ενσωματώνεται και πλάθεται ενιαία με την άνω του απόληξη. Η μία λαβή αναδιπλώνεται με οξεία σχεδόν γωνία και η δεύτερη με γωνία έντονη, αλλά αποστρογγυλευμένη. Η επιφάνεια του αγγείου στιλβωμένη με σκληρό εργαλείο πριν από το ψήσιμο, χωρίς γραπτή διακόσμηση. Ανάλογα παραδείγματα από τη γειτονική Μαρμάριανη στη Θεσσαλία φέρουν αμαυρόχρωμη διακόσμηση. Παρόμοια βρέθηκαν πολλά στα νεκροταφεία των τύμβων. Το αγγείο αυτό έχει μακρά παράδοση στην περιοχή του Μακεδονικού Ολύμπου, από τα τέλη της Μέσης Εποχής Χαλκού τουλάχιστον, όπως προκύπτει από την Πηγή Αθηνάς, δίπλα στην Εθνική Οδό Ν. Πόρρων - Πλαταμώνα.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993, 135, αρ. καταλ. 86.

Η Μακεδονία από τα Μυκηναϊκά χρόνια ως το Μέγα Αλέξανδρο. Έκθεση. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ιούλιος-Αύγουστος 1988, Museo Civico Μπολώνια 29 Απριλίου-17 Ιουνίου 1988, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1988, 67, αρ. καταλ 16.

W.A. Heurtley - T.C. Skeat, The Tholos Tombs of Marmariani, BSA 31 (1930-31), 16-19, πιν.1.14-16.

Ν. Βερδελής, O Πρωτογεωμετρικός ρυθμός της Θεσσαλίας, 1958, 29, αρ. 66-74, πιν. 10, 66, 68, 69.

I. S. Lemos, The Protogeometric Aegean, Oxford Univ. Press, 2002, 93.

 

ΑΑ 98

Χειροποίητη στιλβωμένη πρόχους με οπισθότμητο στόμιο (Εικ. 7.1, 7.2, 7.3)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 900 π.Χ.

Προέλευση: Νεκροταφείο τύμβων στη θέση Καρίτσα - Γαβριά, τύμβος 2, τάφος Α, όπως τα ΜΔ 2174 και 2175.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2236

Διαστάσεις: Διάμετρος βάσης: 0,075 μ., Διάμετρος μέγιστη σώματος: 0,175 μ., Άνοιγμα λαβής: 0,185 μ., Διάμετρος χείλους: 0,07 μ., Ύψος: 0,21 μ.

Ακέραιο, απολεπισμένο. Αποκρουσμένο στο χείλος. Πηλός γκρίζος, (10 YR 5/1 gray - 10 YR 4/1 dark gray - 10 YR 3/1 very dark gray) με μίκα και ασβεστολιθικά τρίμματα. Σώμα πιεσμένο σφαιρικό. Η βάση αδιαμόρφωτη, με ελαφρά κυρτή την κάτω επιφάνεια του σώματος. Έκκεντρα τοποθετημένη σε σχέση με το σώμα. Ψηλός και φαρδύς κυλινδρικός λαιμός. Έκκεντρα και ελαφρά λοξά τοποθετημένος, με την κλίση προς την πλευρά της κάθετης λαβής. Κοίλος στην πλευρά της λαβής και της απέναντι εκροής, απολήγει σε καμπυλόγραμμο, έντονα οπισθότμητο χείλος με αδιαμόρφωτη απόληξη. Το χαμηλότερο τμήμα του χείλους ενσωματώνεται και πλάθεται ενιαία με την άνω πρόσφυσή της ελαφρά υπερυψωμένης λαβής. Το κάτω της άκρο προσφύεται στον ώμο του αγγείου. Εσωτερικό περίγραμμα της λαβής καμπύλο και ενιαίο. Το εξωτερικό της περίγραμμα τριμερές και τεθλασμένο όπως οι φάλαγγες ενός λυγισμένου δαχτύλου. Η εξωτερική επιφάνεια του αγγείου στιλβώθηκε πριν από το ψήσιμο με σκληρό εργαλείο. Στην κοιλιά του υπάρχουν δύο τρύπες που έγιναν μετά το ψήσιμο. Επειδή πρόκειται για συχνό φαινόμενο σε αυτό το νεκροταφείο, πιθανώς σχετίζεται με τα ταφικά έθιμα.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993 135, αρ. καταλ. 87.

Η Μακεδονία από τα Μυκηναϊκά χρόνια ως το Μέγα Αλέξανδρο. Έκθεση. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ιούλιος-Αύγουστος 1988, Museo Civico Μπολώνια 29 Απριλίου-17 Ιουνίου 1988, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1988, 68, αρ. καταλ. 17.

Μ. Ανδρόνικος, Βεργίνα Το νεκροταφείο των τύμβων, 1969, 194-201.

I. S. Lemos, The Protogeometric Aegean, Oxford Univ. Press, 2002, 90-91.

W.A. Heurtley - T.C. Skeat, «The Tholos Tombs of Marmariani», BSA 31(1930-31), 13-14.

 

ΑΑ 99

Δύο μεγάλες χάλκινες περόνες (Εικ. 8.1, 8.2)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 900 π.Χ.

Προέλευση: Θέση Καρίτσα - Γαβριά, τύμβος 2, Τάφος Γ. O τάφος περιείχε δύο νεκρούς.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2369 2370

Διαστάσεις: Μήκος: 0,355 μ. Πλάτος κεφαλής: 0,0085 μ. Μέγιστο πλάτος: 0,0075 μ. Ελάχιστο πλάτος: 0,0025 μ.

Οι δύο χάλκινες περόνες ήταν τοποθετημένες δεξιά και αριστερά στο στήθος του πρώτου νεκρού και χρησίμευαν για τη στερέωση του ενδύματος. Πολλές περόνες βρέθηκαν τόσο στα νεκροταφεία των τύμβων, όσο και στο νεκροταφείο της Πέτρας. Ήταν κατασκευασμένες συνήθως από χαλκό, αλλά και από σίδηρο, ή με συνδυασμό των δύο μετάλλων. Ακέραιες. Κατασκευασμένες από στέλεχος που έχει κυκλική τομή στη βελόνη και σχηματίζει ορθογώνια διεύρυνση στο επάνω της μέρος που καταλήγει σε μικρή κεφαλή.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993, 136, αρ. καταλ. 95-96.

Η Μακεδονία από τα Μυκηναϊκά χρόνια ως το Μέγα Αλέξανδρο, Έκθεση. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ιούλιος-Αύγουστος 1988, Museo Civico Μπολώνια 29 Απριλίου-17 Ιουνίου 1988, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1988, 71, αρ. καταλ. 25.

Μ. Ανδρόνικος, Βεργίνα. Το νεκροταφείο των τύμβων, 1969, 234-236.

 

ΑΑ 100

Σκυφοειδής κρατήρας με αμαυρόχρωμη και θαμπή πρωτογεωμετρική διακόσμηση (Εικ. 9.1, 9.2, 9.3)

Χρονολόγηση: Ίσως πριν από το 900 π.Χ.

Προέλευση: Τόσο το μέγεθος όσο και ο τρόπος διακόσμησης του αγγείου δεν είναι συνηθισμένα. Παρόμοιου τύπου ευρήματα βρέθηκαν στο Λευκαντί της Εύβοιας.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2190

Διαστάσεις: Διάμετρος βάσης: 0,009 μ. Άνοιγμα λαβών: 0,31 μ. Διάμετρος χείλους: 0,23 μ. Ύψος: 0,17 μ.

Ακέραιο, ραγισμένο, αποκρουσμένο, απολεπισμένο. Πηλός ωχρός (10 YR 6/3 pale brown 10 YR 7/2 light gray) λεπτόκοκκος με μίκα, ασβεστολιθικά τρίμματα και πετραδάκια. Διακόσμηση αμαυρόχρωμη, θαμπή (10 YR 3/1 very dark gray). Τροχήλατος, με βαθύ, κωνικό-κυρτό σώμα. Χείλος ταινιωτό και ολόβαφο εξωτερικά, εξωστρεφές εσωτερικά, σχεδόν κάθετο και αδιόρατα εξωστρεφές εξωτερικά με ρηχή αυλάκωση στη μετάβαση από το σώμα στο χείλος. Βάση δακτυλιόσχημη, με κυρτή την κάτω κεντρική επιφάνεια. Λαβές κυλινδρικές, οριζόντιες, στο άνω μέρος του σώματος, με έντονα λοξή φορά προς τα επάνω. Διακοσμούνται με ταινία στο εξωτερικό χαμηλότερο τμήμα τους. Τα άκρα της απολήγουν κάθετα στο κατώτερο τμήμα του σώματος, όπου καταλήγουν και οι ταινίες που περιβάλλουν εξωτερικά την πρόσφυση των λαβών. Τυχαία (;) πινελιά προς το επάνω εσωτερικό τμήμα της μιας λαβής. Ολόβαφο το εσωτερικό του αγγείου, με μία λεπτή εξηρημένη ζώνη αμέσως κάτω από το βαμμένο περίγραμμα του χείλους. Στις δύο κύριες όψεις, στη ζώνη των λαβών, μία οριζόντια ταινία επάνω και δύο κάτω δημιουργούν δύο μετόπες, αριστερά και δεξιά από μία κάθετη κεντρική στήλη διπλού περιγράμματος που πλαισιώνει μία εγγεγραμμένη κάθετη ζικ-ζακ γραμμή. Κάθε μετόπη διακοσμείται κεντρικά με πενταπλούς ομόκεντρους κύκλους που φέρουν εγγεγραμμένο σταυρό τύπου Μάλτας στο κέντρο και περιβάλλονται από στικτή περιφέρεια. Μουτζουρώθηκε πριν στεγνώσει το αγγείο ο κεντρικός σταυρός της μιας μετόπης. Ολόβαφο το κάτω μέρος του σώματος του αγγείου και η βάση εξωτερικά. Από το νεκροταφείο τύμβων στη θέση Καρίτσα - Γαβριά, Τύμβος 2, Τάφος Γ, όπως τα ΜΔ 2369 2370.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993, 137, αρ. καταλ. 98.

Η Μακεδονία από τα Μυκηναϊκά χρόνια ως το Μέγα Αλέξανδρο, Έκθεση. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ιούλιος-Αύγουστος 1988, Museo Civico Μπολώνια 29 Απριλίου-17 Ιουνίου 1988, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1988, 69, αρ. καταλ. 19.

M.R. Popham, L.H. Sackett, P.G. Themelis eds., Lefkandi I, The Iron Age, Text, Thames and Hudson, 1980, 299.

I. S. Lemos, The Protogeometric Aegean, Oxford Univ. Press, 2002, 46-48.

Τύμβος 15, Τάφος Γ

ΑΑ 101

Μικρός κρατήρας με αμαυρόχρωμη και θαμπή πρωτογεωμετρική διακόσμηση (Εικ. 10.1, 10.2)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 900 π.Χ.

Προέλευση: Κτέρισμα νεκρής από το νεκροταφείο τύμβων στη θέση Καρίτσα - Γαβριά, Τύμβο 15, Τάφο Γ. Ο τάφος περιείχε μία νεκρή. Ο μικρός κρατήρας ήταν τοποθετημένος στο στήθος.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2282

Διαστάσεις: Διάμετρος βάσης: 0,102 μ. Άνοιγμα λαβών: 0,268 μ. Διάμετρος χείλους: 0,206 μ. Ύψος: 0,163 - 0,166 μ.

Ακέραιος, αποκρουσμένος, λίγο απολεπισμένος. Δύο συγκολημένα όστρακα στη βάση. Πηλός λεπτόκοκκος με μίκα, ασβεστολιθικά τρίμματα και πετραδάκια, ωχρός (10 YR 7/4 very pale brown - 10 YR 5/3 brown - 7,5 YR 7/3 light brown - 7,5 YR 7/4 pink). Η διακόσμηση με θαμπό αμαυρόχρωμο χρώμα (10 YR 3/1 very dark gray - 7,5 YR 3/1 very dark gray). Τροχήλατος, στον τύπο του σκύφου με κρεμάμενα ημικύκλια, αλλά με ψηλό, κωνικό-κοίλο και ασύμμετρο πόδι. Έντονες οι ραβδώσεις του τροχού ιδιαίτερα στο εσωτερικό του αγγείου. Σώμα σχεδόν ημισφαιρικό. Μικρές κυλινδρικές λαβές στο πάνω μέρος του σώματος, οριζόντιες, με φορά λοξή προς τα επάνω. Διαμορφωμένο χείλος, εξωστρεφές, με γωνία στη μετάβαση προς το σώμα. Είναι ταινιωτό και ολόβαφο, σε συνέχεια του ολόβαφου εσωτερικού, χωρίς εξηρημένη ζώνη. Ολόβαφο και το εξωτερικό τμήμα της βάσης καθώς επίσης και το εξωτερικό τμήμα των λαβών, με μία πλατιά πινελιά που τα δύο της άκρα καταλήγουν ελεύθερα στο σώμα του αγγείου. Η ζώνη των λαβών στο σώμα χωρίζεται με κεντρική, κάθετη, κρεμάμενη πινελιά σε δύο μετόπες που διακοσμούνται με το τυπικό κόσμημα της εποχής: ομόκεντρα επταπλά κρεμάμενα ημικύκλια, σχεδιασμένα με διαβήτη, έκκεντρα τοποθετημένα στη μετόπη, δίπλα στις λαβές. Εκτείνονται και κάτω από τη γραπτή ταινία που διατρέχει το χείλος. Διακόσμηση με ταινίες στο χαμηλότερο τμήμα του σώματος: δύο λεπτές, μία πλατιά, και μία ακόμη λεπτή ταινία. Το σχήμα αυτό και ο κάνθαρος είναι τα συνηθέστερα σχήματα γραπτών τροχήλατων αγγείων στα νεκροταφεία τύμβων του Ολύμπου.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993, 137, αρ. καταλ. 99.

Η Μακεδονία από τα Μυκηναϊκά χρόνια ως το Μέγα Αλέξανδρο, Έκθεση. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ιούλιος-Αύγουστος 1988, Museo Civico Μπολώνια 29 Απριλίου-17 Ιουνίου1988, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1988, 72, αρ. καταλ 28.

I.S. Lemos, The Protogeometric Aegean, Οxford Univ. Press, 2002, 44-46.

Τύμβος 15, Τάφος Δ

ΑΑ 102

Κάνθαρος με αμαυρόχρωμη και θάμπη πρωτογεωμετρική διακόσμηση (Εικ. 11.1, 11.2, 11.3)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 900 π.Χ.

Προέλευση: Κτέρισμα νεκρής από το νεκροταφείο τύμβων στη θέση Καρίτσα-Γαβριά, Τύμβος 15, Τάφος Δ, που περιείχε μία νεκρή. Ο κάνθαρος ήταν τοποθετημένος δίπλα στα πόδια.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2520

Διαστάσεις-Διατήρηση-Χρώματα: Διάμετρος βάσης: 0,063 μ. Διάμετρος μέγιστη σώματος: 0,166 μ. Άνοιγμα λαβών: 0,20 μ. Διάμετρος χείλους: 0,155 μ. Ύψος 0,105 μ. Ύψος με λαβή: 0,132 μ.

Ακέραιο, αποκρουσμένο, λίγο απολεπισμένο. Έντονες οι ραβδώσεις του τροχού στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό του αγγείου. Πηλός λεπτόκοκκος με μίκα, ασβεστολιθικά τρίμματα και πετραδάκια, ωχρός (10 YR 7/2 light gray 10 YR 7/3 very pale brown). Διακόσμηση με θαμπό αμαυρόχρωμο χρώμα (10 YR 3/1 very dark gray). Τροχήλατος, ελλειψοειδούς οριζόντιας τομής, με στενότερο τον άξονα των λαβών. Βάση με δακτυλιόσχημη περιφέρεια και επίπεδη κεντρική επιφάνεια. Σχεδόν ημισφαιρικό σώμα, ταινιωτές, ελαφρά κοίλες και υπερυψωμένες λαβές, ταινιωτό κάθετο χείλος που έχει μικρότερη διάμετρο από το άνω μέρος του σώματος. Εισέχει ομαλά, με οξυκόρυφη τη μετάβαση προς το σώμα και διακοσμείται με γραπτή ζικ-ζακ ταινία, οριζόντια. Πλατιά οριζόντια γραπτή ταινία περιτρέχει το ανώτερο τμήμα του, σε συνέχεια του ολόβαφου εσωτερικού του αγγείου. Ολόβαφο και το εξωτερικό τμήμα των λαβών. Πλατιά οριζόντια ταινία και στο άνω μέρος του σώματος, στη ζώνη της κάτω πρόσφυσης των λαβών. Οι κάνθαροι, τόσο οι πρωτογεωμετρικοί όσο και οι χειροποίητοι, είναι από τα πιο συχνά σχήματα σε αυτό το νεκροταφείο. Ο κάνθαρος, η κούπα για το κρασί που προτιμά ο θεός Διόνυσος, είναι αγαπητό σχήμα αγγείου στην Ελλάδα. Στη Μακεδονία ιδιαίτερα αποτελεί τυπικό σχήμα της τοπικής κεραμικής από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού και εξής.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου1993, Αθήνα 1993, 137, αρ. καταλ.100.

Η Μακεδονία από τα Μυκηναϊκά χρόνια ως το Μέγα Αλέξανδρο. Έκθεση. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ιούλιος-Αύγουστος 1988, Museo Civico Μπολώνια 29 Απριλίου - 17 Ιουνίου 1988, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1988, 73, αρ. καταλ. 31.

I.S.Lemos, The Protogeometric Aegean, Oxford Univ. Press, 2002, 54-55.

 

ΑΑ 103

Χειροποίητη ραμφόστομη πρόχους με αμαυρόχρωμη θαμπή διακόσμηση (Εικ. 12.1, 12.2, 12.3)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 900 π.Χ.

Προέλευση: Νεκροταφείο τύμβων στη θέση Καρίτσα-Γαβριά, Τύμβος 15, Τάφος Δ, όπως το ΜΔ 2520.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2527

Διαστάσεις: Διάμετρος βάσης: 0,087 μ. Διάμετρος μέγιστη σώματος: 0,17 μ. Άνοιγμα λαβής: 0,197 μ. Διάμετρος χείλους: 0,089 μ. Ύψος: 0,263 μ.

Ακέραιο, με πολλές αποκρούσεις. Πηλός με χρώμα κεραμιδί (5 YR yellowish red) με πολλά ασβεστολιθικά τρίμματα και πετραδάκια. Διακόσμηση που έχει αμαυρόχρωμο θαμπό χρώμα 5 YR 2,5/2 dark reddish brown). Η βάση αδιαμόρφωτη με επίπεδη την κάτω επιφάνεια του σώματος, έκκεντρα τοποθετημένη σε σχέση με το σφαιρικό σώμα. Λαιμός έκκεντρα και λοξά τοποθετημένος, με έντονη κλίση προς την πλευρά της λαβής, όπου και το χαμηλότερο ύψος του. Κοίλος προς την πλευρά της λαβής, έντονα κυρτός στην πλευρά της προχοής, όπου και το μεγαλύτερο ύψος του, με σταδιακή μείωση ύψους προς τη λαβή. Απολήγει σε έντονα εξωστρεφές, αδιαμόρφωτο χείλος. Ταινιωτή κάθετη λαβή, με ελαφρά κοίλη την επάνω επιφάνεια και ελαφρά κυρτή την κάτω. Στον λαιμό κάτω από το χείλος η άνω πρόσφυση της λαβής, στην κοιλιά η κάτω. Στιλβωμένη με σκληρό εργαλείο πριν από το ψήσιμο. Ο λαιμός ορίζεται κάτω από δύο οριζόντιες γραπτές ταινίες και ανάμεσα τους μία διπλή, ρηχή, οριζόντια ζικζακωτή ταινία. Φαρδύ δικτυωτό γραπτό κόσμημα στο άνω μέρος του λαιμού πάνω από τη λαβή και στο χείλος εξωτερικά. Γραπτή ταινία περιτρέχει το χείλος εσωτερικά. Στον λαιμό, στη ζώνη της επάνω πρόσφυσης της λαβής, βαθύ ζικζακωτό κόσμημα από τετραπλή γραπτή ταινία. Στο σώμα, στη ζώνη πάνω από την κάτω πρόσφυση της λαβής, τρεις γραπτές οριζόντιες ταινίες. Η κεντρική διακρίνεται ελάχιστα κάτω από μία εγγεγραμένη στη ζώνη πυκνή ζικζακωτή ταινία. Στη ζώνη της κάτω πρόσφυσης της λαβής οριζόντια ταινία, και αμέσως χαμηλότερα μεγάλο και βαθύ ζικζακωτό κόσμημα από πλατειά ταινία. Οι άνω του κορυφές εφάπτονται στην επάνω οριζόντια ταινία. Κάθετες ταινίες από τις κάτω κορυφές ως τη βάση. Ζικζακωτό κόσμημα από πλατιά ταινία και κατά μήκος της άνω επιφάνειας της κάθετης λαβής, με ολόβαφα τα πλάγια μέτωπα. Οι φορείς αυτής της κεραμικής έχουν συσχετισθεί με πρωτοδωρικά και μακεδονικά φύλα. Έχει έντονες ομοιότητες με ανάλογη κατηγορία της μεσοελλαδικής κεραμικής στην Κεντρική και στη Νότια Ελλάδα. Το γεγονός ερμηνεύθηκε με τη γνωστή μετακίνηση των πρωτογεωμετρικών φύλων από το νότο προς το βορρά που αναφέρει ο Ηρόδοτος.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993,134, αρ. καταλ.84.

Η Μακεδονία από τα Μυκηναϊκά χρόνια ως το Μέγα Αλέξανδρο, Έκθεση. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ιούλιος-Αύγουστος 1988, Museo Civico Μπολώνια 29 Απριλίου-17 Ιουνίου1988, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 1988, 73, αρ. καταλ 30.

Ε. Πουλάκη

 

Προθήκη 10 - Μακεδονικός Όλυμπος: Νεκροταφείο Πέτρας

ΑΑ 104

Αμφορέας με γραπτή καστανέρυθρη διακόσμηση (Εικ. 13.1, 13.2)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 1000 π.Χ.

Προέλευση: Νεκροταφείο στις «Τρεις Ελιές» Πέτρας Ολύμπου. Τάφος 52, με έναν νεκρό. Ο αμφορέας ήταν τοποθετημένος δίπλα στο κεφάλι.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 4701

Διαστάσεις: Διάμετρος βάσης: 0,073 μ. Άνοιγμα λαβών: 0,23 μ. Διάμετρος χείλους: 0,11 μ. Ύψος: 0,23 μ.

Ακέραιο αλλά με πολλές αποκρούσεις και απολεπίσματα. Συγκολημμένα δύο όστρακα στο χείλος. Πηλός χρώματος κεραμιδί (5 YR 6/6 reddish yellow) με ασβεστολιθικά τρίμματα και λίγη μίκα. Η διακόσμηση χρώματος ερυθρού φωτεινού ως καστανό σκούρο (10 R 5/8 yelowish brown - 10 R 2,5/1 reddish black). Τροχήλατος. Σώμα αμφικωνικό κυρτό, με οριζόντιες, μικρές και λοξά υπερυψωμένες λαβές που προσφύονται επί της ζώνης αλλαγής των κλίσεων του σώματος. Το κάτω, ψηλότερο τμήμα του σώματος απολήγει σε μικρή και συμπαγή βάση. Κολουροκωνικής τομής, κατασκευάστηκε ενιαία με το σώμα και έχει ρηχή αυλάκωση στην περιφέρεια. Το επάνω, χαμηλότερο, και πιο φουσκωμένο τμήμα του σώματος καταλήγει με ενιαίο περίγραμμα σε φαρδύ και έντονα κοίλο λαιμό. Απολήγει σε εξωστρεφές αδιαμόρφωτο χείλος, ολόβαφο εσωτερικά και εξωτερικά με πλατιά ταινία. Στη ζώνη των λαβών βρίσκεται το κύριο μοτίβο της διακόσμησης: μια βαθιά κυματιστή ταινία που τα άκρα της υπερκαλύπτουν την πρόσφυση των λαβών. Πάνω από τις λαβές, δύο γραπτές οριζόντιες ταινίες και μεταξύ τους μία πυκνή οριζόντια σειρά από κάθετες, ακανόνιστες σταγόνες. Κάτω από τη ζώνη των λαβών δύο γραπτές οριζόντιες ταινίες. Ολόβαφη εξωτερικά η χαμηλή βάση και ολόβαφο με ταινία το εξωτερικό τμήμα των λαβών. Το αγγείο ανάγει την καταγωγή του στη μυκηναϊκή παράδοση του Ολύμπου. Η βαθιά κυματιστή γραμμή θα γίνει αργότερα πολύ ρηχότερη και τελικά στους αμφορίσκους της πρωτογεωμετρικής περιόδου θα αντικατασταθεί από ένα απλό ζικ-ζακ.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993, 133, αρ. καταλ. 83.

ΑΕΜΘ 2, 1988, 179. εικ. 3.

P.A. Μοuntjoy, Mycenaean Decorated Pottery, 1986, 160-161. εικ. 202

I.S. Lemos, The Protogeometric Aegean, Oxford Univ. Press, 2002, 59-62.

 

ΑΑ 105

Χειροποίητη στιλβωμένη πρόχους με οπισθότμητο στόμιο αμαυρόχρωμη θαμπή διακόσμηση (Εικ. 14.1, 14.2)

Χρονολόγηση: Ίσως γύρω στο 1000 π.Χ.

Προέλευση: Βρέθηκε στο νεκροταφείο «Τρεις Ελιές» της αρχαίας Πέτρας του Ολύμπου, στον τάφο 35, που ήταν ο τάφος ενός μικρού κοριτσιού. Ήταν τοποθετημένη πάνω στα πόδια.

Αριθμός ευρετηρίου: ΜΔ 2609

Διαστάσεις: Διάμετρος βάσης: 0,108 μ. Διάμετρος μέγιστη σώματος: 0,193 μ. Άνοιγμα λαβής: 0,20 μ. Διάμετρος χείλους: 0,084μ. Ύψος: 0,29μ.

Σχεδόν ακέραιο, λείπει μικρό τμήμα του οπισθότμητου χείλους πάνω από την λαβή. Ο πηλός χρώματος καστανού (7,5 YR 5/4 brown) με μικρά ασβεστολιθικά τρίμματα. Η διακόσμηση θαμπή αμαυρόχρωμη. (7,5 YR 4/2 brown - 7,5 YR 3/1 very dark gray - 7,5 YR 3/2 dark brown). Σώμα ωοειδές, βάση αδιαμόρφωτη, επίπεδη. Λαιμός, κυλινδρικός, ελαφρότατα λοξά τοποθετημένος, με την κλίση προς την πλευρά της λαβής. Απολήγει, με σχετικά στενή οπισθότμηση, σε αδιαμόρφωτο, κάθετο και αδιόρατα εξωστρέφον χείλος. Ταινιωτή κάθετη λαβή, που προσφύεται στον λαιμό κάτω από το χείλος και στην κοιλιά. Στιλβωμένη με σκληρό εργαλείο πριν από το ψήσιμο. Γραπτή διακόσμηση που έγινε με λεπτό πινέλο και έχει θαμπό αμαυρόχρωμο χρώμα. Δύο ζικζακωτές κάθετες γραμμές, κατά μήκος των κάθετων πλευρών στην επάνω της επιφάνεια, καταλήγουν κάτω, στη μετάβαση προς το σώμα, σε διπλά άγκιστρα. Γραπτή ταινία περιτρέχει την κορυφαία, οριζόντια επιφάνεια του χείλους. Τέσσερις οριζόντιες ζικζακωτές γραμμές στον λαιμό πάνω από τη λαβή ως το χείλος εξωτερικά. Στη ζώνη της επάνω πρόσφυσης της λαβής βαθύ ζικζακωτό κόσμημα από τετραπλή γραμμή. Τέσσερις οριζόντιες ζικζακωτές γραμμές στη μετάβαση από το σώμα προς τον λαιμό. Στη ζώνη της κάτω πρόσφυσης της λαβής, μεγάλο και βαθύ, τετραπλό ζικζακωτό κόσμημα από τέσσερις παράλληλες γραμμές. Οι επάνω του κορυφές εφάπτονται στη χαμηλότερη γραμμή της μεταβατικής προς τον λαιμό ζώνης. Από τις κάτω κορυφές κρέμονται ελεύθερα με κάθετες κοντές γραμμές μικρά κυκλικά κοσμήματα. «Αιωρούνται» στο μέσον του σώματος του αγγείου. Η κατηγορία της κεραμικής αυτής, που είναι η σημαντικότερη του μακεδονικού χώρου, ανάγει την καταγωγή της στη μεσοελλαδική παράδοση και έχει συσχετισθεί με δωρικά και μακεδονικά φύλα. Ένα πιο εξελιγμένο παράδειγμα είναι το ΜΔ 2527, που βρέθηκε στα πρωτογεωμετρικά νεκροταφεία των τύμβων.

Βιβλιογραφία:

Ελληνικός πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Έκθεση Marche Bonsecours, Μοντρεάλ, 7 Μαΐου-19 Σεπτεμβρίου 1993, Αθήνα 1993, 133, αρ. καταλ. 82.

I.S. Lemos, The Protogeometric Aegean, Oxford Univ. Press, 2002, 90-91.

Ε. Πουλάκη

 

Προθήκη 11 - Μακεδονικός Όλυμπος: Θέση Κρανιά του Πιερικού Ηρακλείου

ΑΑ 106

Μόνωτο μικρό κύπελλο, ευβοϊκό, με γραπτή καστανέρυθρη διακόσμηση (Εικ. 15.1, 15.2)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), από την υπόσκαφη οβάλ κατασκευή.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1708

Διαστάσεις: Σωζόμενο ύψος: 0,051 μ. Διάμετρος μέγιστη του σώματος: 0,084 μ. Διάμετρος χείλους: 0,08 μ. Διάμετρος σώματος με άνοιγμα λαβής: 0,15 μ.

Αποσπασματικό, συγκολλημένο από πολλά θραύσματα, σώζει το μεγαλύτερο μέρος του σώματος και της λαβής, λείπει η βάση. Πηλός καθαρός με ελάχιστα ασβεστολιθικά τρίμματα. Πηλός ροδαλός (2,5 YR 6/6 ως 7/6 lightr red). Χρώμα διακόσμησης καστανό (2,5 YR 2,5/1 reddish black) ως ανοιχτόχρωμο ερυθρό (2,5 YR 5/8 red). Τροχήλατο. Σώμα με κάθετη τομή S και οξυκόρυφη τη μετάβαση προς τη χαμηλότερη κεραία. Κάθετη λαβή, ελάχιστα υπερυψωμένη του χείλους. Η κάτω της πρόσφυση αμέσως πάνω από την οξυκόρυφη μετάβαση προς τη βάση. Κατακόρυφες ελεύθερες ταινίες στο πάνω μέρος του σώματος που διασταυρώνονται δικτυωτά στο κάτω του μέρος. Οριζόντιες ταινίες στη λαβή. Εσωτερικά ολόβαφο με το ίδιο χρώμα της διακόσμησης. Η ευβοϊκή παρουσία στον Θερμαϊκό ήταν πολύ έντονη από την πρωτογεωμετρική ακόμη εποχή, εξαιτίας της μεγάλης δραστηριότητας του εμπορικού της ναυτικού, που πρώτο άνοιξε και πάλι τους θαλάσσιους δρόμους, έβγαλε την Ελλάδα από την απομόνωση των αρχών της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, και δημιούργησε σειρά αποικιών, πολλές από τις οποίες στη Χαλκιδική και μία στην ίδια την Πιερία (Μεθώνη).

Βιβλιογραφία:

M.R. Popham, L.H. Sackett, P.G. Themelis, Lefkandi I, The Iron Age, 1980, 67, πιν.: 51, αρ.: 217-224

Berard, Eretria III, L'Heroon a' la porte de l' ouest, Editions Francke Berne, xi, πιν. 16, εικ. 71

 

ΑΑ 107

Τμήμα μόνωτου κυπέλλου με κάθετα τοιχώματα και γραπτή ερυθρή διακόσμηση, τύπου ανατολικού Αιγαίου (Εικ. 16.1, 16.2)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), όπου βρέθηκαν πολλά όστρακα από παρόμοια αγγεία. Από την οβάλ οικία.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1711

Διαστάσεις: Ύψος: 0,086 μ. Διάμετρος χείλους: 0,097 μ. Διάμετρος βάσης: 0,092 μ. Διάμετρος σώματος με άνοιγμα λαβής: 0,125 μ.

Αποσπασματικό, συγκολλημένο από πολλά θραύσματα. Πηλός ερυθρός (7,5 YR 6/6 reddish yellow) με μίκα και ασβεστολιθικά τρίμματα. Ερυθρό στιλπνό γάνωμα (10 R 4/6 red). Τροχήλατο. Αδιόρατα κοίλο σώμα που διευρύνεται ελαφρά προς το αδιαμόρφωτο χείλος. Κάθετη λαβή από την απόληξη του χείλους ως το μέσον περίπου του σώματος, όπου και η μικρότερη διάμετρος. Ολόβαφο εσωτερικά και εξωτερικά εκτός από την απόληξη του χείλους και το εσωτερικό της λαβής. Βαμμένο το άνω και το κάτω τμήμα της λαβής, και μεταξύ τους δύο χιαστί ταινίες. Διακόσμηση με τρεις ανοιχτόχρωμες ταινίες στο χείλος και τέσσερις στο κάτω μέρος του σώματος.

Βιβλιογραφία:

J. N. Goldstream, Greek Geometric Pottery, London, 1968, 290, πιν. 64d

R. Eilmann, «Frühe griechische Keramik in samischen Heraion» ΑΜ 58 (1933), 57-60, εικ. 4a-c

H. Walter, K. Vierneisel, «Die Funde der Kampagnen 1958-59», ΑΜ 74 (1959), 24, πιν. 14

 

ΑΑ 108

Τμήμα οινοχοΐσκης με ενιαίο περίγραμμα (Εικ. 17)

Χρονολόγηση: γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), από την οβάλ οικία.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1716

Διαστάσεις: Σωζόμενο ύψος: 0,112 μ. Μέγιστη διάμετρος σώματος: 0,082 μ. Διάμετρος χείλους: 0,046 μ. Διάμετρος σώματος με άνοιγμα λαβής: 0,09 μ.

Αποσπασματική, συγκολλημένη από πολλά θραύσματα. Πηλός καθαρός, χρώματος κεραμιδί (7,5 YR 6/6 reddish yellow) με λίγα ασβεστολιθικά τρίμματα. Ελάχιστα ίχνη από καστανό γάνωμα (5 YR 3/3 dark reddish brown). Τροχήλατη. Κάθετη, ελαφρά υπερυψωμένη λαβή, που ξεκινά από το εξωστρεφές χαμηλό χείλος και καταλήγει στην κοιλιά. Βάση αδιαμόρφωτη, επίπεδη.

Βιβλιογραφία:

H. Walter, K. Vierneisel, «Die Funde der Kampagnen 1958-59», ΑΜ 74 (1959), πιν. 16, 1, 2

J.N. Goldstream, Greek Geometric Pottery, London 1968, 288-91, πιν. 64f

 

ΑΑ 109

Τμήμα από το άνω μέρος σώματος ενός σκυφοειδούς υστερο-γεωμετρικού κρατήρα με τμήμα λαβής (Εικ. 18)

Χρονολόγηση: γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), όπου βρέθηκε μεγάλος αριθμός από όστρακα τέτοιων αγγείων. Από την υπόσκαφη οβάλ κατασκευή.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1696

Διαστάσεις: Διάμετρος χείλους: 0,27 μ. Σωζόμενο ύψος: 0,09 μ.

Συγκολλημένο από πολλά όστρακα. Πηλός με ασβεστολιθικά τρίμματα, ροδαλός (2,5 YR 7/6 light red). Χρώμα που ποικίλλει από σκούρο καστανό (2,5 YR 2,5/1 reddish black) ως ανοιχτό ερυθρό (2,5 YR 7/8 light red). Τροχήλατο. Χαμηλό χείλος που εισέχει προς το εσωτερικό του αγγείου. Ελαφρά εξωστρεφές, δηλώνεται και εσωτερικά με εσοχή του τοιχώματος. Χείλος πρωτοκοτύλης, που υιοθετήθηκε από τη Ρόδο και καθιερώθηκε στο Αιγαίο μαζί με το δέντρο της ζωής, ρόμβους, τρίγωνα, διπλούς πελέκεις, γραμμές ζικ-ζακ, πουλιά, και άλλα διακοσμητικά θέματα σε μετόπες, όπως το συγκεκριμμένο παράδειγμα. Ολόβαφο εσωτερικά και εξωτερικά, εκτός από το εσωτερικό της λαβής.

Βιβλιογραφία:

Hans Walter, Frühe samische Gefässe, Bonn, 1968, 105, πιν. 42, αρ. 240

W. Doerpfeld and others, Theraische Graeber, Berlin, 1903, 30 και 180, εικ. 80 και 371

 

ΑΑ 110

Μικρή υστερογεωμετρική κοτύλη με θαμπή αμαυρόχρωμη διακόσμηση (εξαιρέθηκε από την έκθεση) (Εικ. 19)

Χρονολόγηση: γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), από βοηθητικό χώρο.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1683

Διαστάσεις: Ύψος: 0,069 μ. Διάμετρος χείλους: 0,118 μ. Διάμετρος βάσης: 0,038 μ. Αποσπασματική, σώζει τη βάση με μεγάλο τμήμα του σώματος και του χείλους. Λείπουν οι λαβές. Πηλός με ασβεστολιθικά τρίμματα, καστανός (7,5 YR 5/3 brown) με ωχρό επίχρισμα (10 YR 6/4 brownish yellow). Διακόσμηση θαμπή αμαυρόχρωμη (7,5 YR 3/1 very dark gray). Τροχήλατη. Χωρίς διαμορφωμένο χείλος, με ελαφρά έσω στρέφον το πάνω μέρος του σώματος. Διακόσμηση σε μετόπες με σχηματοποιημένα πουλιά πλαισιωμένα από τρεις κάθετες γραμμές. Έξι οριζόντιες ταινίες χαμηλότερα και πλατιές κάθετες στην κάτω πρόσφυση των λαβών. Ολόβαφο εσωτερικά με το το ίδιο χρώμα της διακόσμησης, εκτός από μία άβαφη λεπτή ζώνη αμέσως κάτω από το χείλος, Ολόβαφο και το κατώτατο τμήμα του σώματος εξωτερικά εκτός από την ελαφρά κοίλη βάση. Ίσως τοπικού εργαστηρίου.

 

ΑΑ 111

Υστερο-γεωμετρικός σκύφος με θαμπή αμαυρόχρωμη διακόσμηση (Εικ. 20)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα).

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1686

Διαστάσεις: Σωζόμενο ύψος: 0,109 μ. Διάμετρος χείλους: 0,14 μ. Διάμετρος σώματος με άνοιγμα λαβών: 0,205 μ.

Αποσπασματικός, συγκολλημένος από πολλά θραύσματα, σώζει περίπου το μισό του σώματος, μία λαβή και τμήμα της δεύτερης. Έντονες οι ραβδώσεις του τροχού στο εσωτερικό του αγγείου, ιδιαίτερα στο χείλος. Πηλός καθαρός με ελάχιστα ασβεστολιθικά τρίμματα, γκριζοπράσινος (5 Y 6/1 gray - gley 1 7/I 10 Y greenish gray). Η διακόσμηση με μαύρο/μπλε (gley 2 3/I 5 PB very dark bluish gray), και τοπικά κόκκινο (10 R 5/6 red). Τροχήλατος. Κωνικό κυρτό σώμα και έντονα διαμορφωμένο ταινιωτό χείλος, σχεδόν κάθετο εξωτερικά και εντονότερα εξωστρεφές εσωτερικά. Διακοσμείται εξωτερικά με τέσσερις ταινίες. Στη ζώνη των οριζόντιων, ελαφρά υπερυψωμένων, λαβών διακόσμηση από μετόπες. Πλαισιώνονται από κάθετες και διακοσμούνται με διαγώνια λοξές γραμμές. Ολόβαφο το κάτω μέρος του σώματος, το εξωτερικό τμήμα των λαβών, και το εσωτερικό του αγγείου με το χρώμα της διακόσμησης.

Βιβλιογραφία:

Lefkandi I, The Iron Age, Thames and Hudson, 1980, 62-63, πιν. 46, αρ. 117

 

ΑΑ 112

Τμήμα κοτύλης πρώιμου πρωτοκορινθιακού τύπου (Εικ. 21.1, 21.2)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), από βοηθητικό χώρο.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1732

Διαστάσεις: Ύψος: 0,128 μ. Διάμετρος βάσης: 0,053 μ. Διάμετρος χείλους: 0,15 μ. Αποσπασματική, σώζει μεγάλο μέρος του σώματος, της βάσης και του χείλους. Λείπουν οι λαβές. Πηλός λεπτόκοκκος, ερυθρός, εξαιρετικά καθαρός. (5 YR 6/4 light reddish brown). Ωοκέλυφη, χωρίς διαμορφωμένο χείλος, με ελαφρά έσω στρέφον το πάνω μέρος του σώματος. Ανοιχτόχρωμη λεπτή ταινία (2,5 Y pale yellow) αμέσως κάτω από το χείλος εξωτερικά. Αμέσως χαμηλότερα, στη ζώνη των χαμένων σήμερα λαβών, μία μακρόστενη μετόπη πλαισιωμένη από κάθετες γραμμές. Σώζονται μόνο εκείνες που πλαισιώνουν τη μετόπη από αριστερά. Η μετόπη διακοσμείται με σχηματοποιημένα, δυσδιάκριτα σήμερα πουλιά προς τα δεξιά, που καταλαμβάνουν όλο το ύψος της μετόπης. Χαμηλότερα, δεκαπέντε σκούρες ερυθρές ταινίες πάνω στο ανοιχτόχρωμο και στιλπνό ερυθρό επίχρισμα (2,5 YR 4/8 red) που καλύπτει ολόκληρο το αγγείο. Ολόβαφη εσωτερικά και στο κάτω μέρος του σώματος εξωτερικά με το σκούρο ερυθρό στιλπνό γάνωμα, με το οποίο έγινε και η διακόσμηση στο επάνω μέρος του αγγείου (5 YR 3/4 dark reddish brown), εκτός από μιά ανοιχτόχρωμη ερυθρή ταινία χαμηλά στο σώμα και δύο στο δακτύλιο της βάσης. Στην εξωτερική κάτω επιφάνεια της βάσης υπάρχουν ίχνη από παχύ υπόλευκο επίχρισμα-επάλειμμα (2,5 Y pale yellow). Ελάχιστα ίχνη στο άνω μέρος του σώματος από το ίδιο χρώμα φαίνεται να δηλώνουν ότι χρησιμοποιήθηκε και στη διακόσμηση (αττική απομίμηση;).

Βιβλιογραφία:

J.N. Coldstream, Greek Geometric Pottery, ό.π., 171, εικ. 55.

T.H. Brann, The Athenian Agora, Volume VIII, Late Geometric and Protoattic pottery, New Jersey, 1962, 50

J.L. Benson, Earlier Corinthian Workshops, Amsterdam, 1989, 21, πιν. 6

 

ΑΑ 113

Τμήμα πρώιμης πρωτοκορινθιακής κοτύλης (Εικ. 22.1, 22.2)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), όπου βρέθηκαν πολυάριθμες πρώιμες πρωτοκορινθιακές κοτύλες.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1731

Διαστάσεις: Σωζόμενο ύψος: 0,095 μ. Διάμετρος χείλους: 0,15 μ. Διάμετρος σώματος με άνοιγμα λαβής: 0,21 μ.

Αποσπασματική, ωοκέλυφη, σώζει το μεγαλύτερο μέρος από το άνω τμήμα του σώματος, το χείλος και τις λαβές. Πηλός λεπτόκοκκος εξαιρετικά καθαρός, ανοιχτόχρωμος (5 YR 7/6 reddish yellow), διακόσμηση με φωτεινό ερυθρό (25 YR/5 yellowish red). Χωρίς διαμορφωμένο χείλος, με ελαφρά έσω στρέφον το πάνω μέρος του σώματος. Ερυθρή λεπτή ταινία αμέσως κάτω από το χείλος εξωτερικά. Αμέσως χαμηλότερα, στη ζώνη των χαμένων σήμερα λαβών, μία μακρόστενη μετόπη πλαισιωμένη από κάθετες γραμμές. Η μετόπη διακοσμείται με πυκνά SS από τέσσερις κεραίες (απόλυτα σχηματοποιημένα πουλιά). Δεκαπέντε ερυθρές ταινίες χαμηλότερα και δύο κατά μήκος των οριζόντιων λεπτών λαβών. Ολόβαφη εσωτερικά με ερυθρό στιλπνό γάνωμα, με μία λευκή γραπτή ταινία αμέσως κάτω από το χείλος. Ολόβαφη και εξωτερικά στο κάτω μέρος του σώματος, με μιά γραπτή λεπτή ταινία χαμηλά στο σώμα. Αυτή την εποχή (720-690) τα κορινθιακά αγγεία απέσπασαν τα πρωτεία από τα αττικά, κυριάρχησαν σταδιακά στο εμπόριο ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας και όχι μόνο, για να βρουν μιμητές ακόμη και στην Αθήνα, όπως η ΚΡ 1732 (;). Η ανεύρεση τέτοιων αγγείων στους τάφους των αποικιών της Μεγάλης Ελλάδος, σε συσχετισμό με τη χρονολογία της ίδρυσής τους αποτέλεσε τη βάση του χρονολογικού συστήματος της κλασικής ελληνικής αρχαιολογίας.

Βιβλιογραφία:

J.N. Goldstream, Geometric Greece, London 1977, 171, εικ. 55

J.N. Goldstream, Greek Geometric Pottery, London 1968, 99 και 171, εικ. 55, 21F

J.L. Benson, Earlier corinthian workshops, Amsterdam, 1989, σελ.: 21, πιν. 6, αρ. 4

 

ΑΑ 114

Τμήμα αγγείου, πιθανόν αμφορέα, με σύμβολα κεραμέα και χρήστη (Εικ. 23)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), από την υπόσκαφη οβάλ κατασκευή.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1738

Διαστάσεις: Σωζόμενο ύψος: 0,26 μ. Σωζόμενο πλάτος: 0,21 μ. Άνοιγμα λαβής: 0,11 μ. Συγκολλημένο από όστρακα. Πηλός με μίκα και ασβεστολιθικά τρίμματα. Χρώμα κεραμιδί (5 YR 6/6 reddish yellow) με γκρίζο μπισκότο (gley 1 4/N dark gray). Τμήμα από το άνω μέρος σώματος και λαιμού ενός μεγάλου χειροποίητου αγγείου, πιθανόν αμφορέα. Σώζει μία κάθετη, κυλινδρική λαβή με δύο κάθετες αυλακώσεις. Δαχτυλιά στο κάτω της μέρος, στο σημείο της πρόσφυσης, και τρεις οριζόντιες εγχαράξεις λίγο ψηλότερα, που ίσως προηγήθηκαν του ψησίματος του αγγείου και είναι από τα λεγάμενα «σύμβολα κεραμέα» (κατηγορίες Β και Δ του J.K. Papadopoulos). Δύο οριζόντιες και τρεις κατακόρυφες εγχαράξεις που διασταυρώνονται αμέσως κάτω από την πρόσφυση της λαβής έγιναν μετά το ψήσιμο, πιθανόν από τον χρήστη. Παρόμοιο σύμβολο, που έγινε όμως πριν από το ψήσιμο, βρέθηκε στο Λευκαντί (Β2 του John K. Papadopoulos). Τα χειροποίητα και αδρά αγγεία καθημερινής χρήσης, όπως το αγγείο αυτό από την Κρανιά, δεν αποκλείεται να κατασκευάζονταν από μέλος του ίδιου του οίκου όπου το αγγείο χρησιμοποιήθηκε, άρα χρήστης και κεραμέας θα μπορούσαν να ταυτίζονται.

Βιβλιογραφία:

J.K. Papadopoulos, «Early Iron Age Potter's marks in the Aegean», Hesperia 63, 1994, 438-507

Lefkandi I, The Iron Age, Thames and Hudson, 1980, 89, πιν. 69m

 

ΑΑ 115

Όστρακο χειροποίητου αγγείου με εγχάρακτα γράμματα (Εικ. 24)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), από την υπόσκαψη, οβάλ κατασκευή.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1750

Διαστάσεις: Σωζόμενο μήκος: 0,073 μ. Σωζόμενο πλάτος: 0,047 μ. Πάχος: 0,007-0,015 μ. Πηλός γκρίζος (2,5 YR 5/1 reddish gray - gley1 6/N gray) ακάθαρτος, με ασβεστολιθικά τρίμματα και πετραδάκια. Όστρακο γκρίζου, χειροποίητου, τοπικού μάλλον αγγείου, με αποσπασματική εγχάρακτη επιγραφή που πιθανότατα έγινε πριν από το ψήσιμο, ίσως επί τα λαιά (ΣΕΙΟΥ;). Οι πρώτες ελληνικές επιγραφές, που σώζονται κατά κανόνα σε παρόμοια όστρακα αγγείων, δεν αφορούν τα δημόσια αλλά τα ιδιωτικά θέματα, συνήθως ονόματα του ιδιοκτήτη του αγγείου, του κατασκευαστή, στίχους, το ίδιο το ελληνικό αλφάβητο κ.ά. Εκτός από τα αγγεία και τα λίγα λίθινα παραδείγματα που έχουν βρεθεί, θεωρείται ότι οι πρώτοι εγγράμματοι Έλληνες θα έγραφαν και σε φθαρτά υλικά, όπως π.χ. στον αιγυπτιακό πάπυρο. Το ελληνικό αλφάβητο (από το οποίο κατάγονται τα ευρωπαϊκά) θεωρείται ότι κατάγεται από το φοινικικό που (αναγόμενο ίσως στο αιγυπτιακό) αναπτύχθηκε γύρω στο 1000 π.Χ. στην περιοχή Παλαιστίνης/Συρίας. Από την εποχή της Γραμμικής γραφής της Εποχής Χαλκού (περιορισμένης στον ανακτορικό κύκλο για την τήρηση αρχείων) είχε μεσολαβήσει στην Ελλάδα μια μακρά περίοδος αναλφαβητισμού μέχρι τη «μεταγλώτισση» του φοινικικού αλφαβήτου στην ελληνική, γεγονός που συνέβη ανάμεσα στο 1000 και το 750 π.Χ., ίσως γύρω στο 800, λίγο πριν τη δημιουργία της Ιλιάδος και της Οδύσσειας από τον Όμηρο. Δεν αποκλείεται να πραγματοποιήθηκε σε ελληνικό εμπόριο της Φοινίκης, πιθανόν την Αλ Μίνα στη Βόρεια Συρία (όπου δραστηριοποιήθηκαν κυρίως Ευβοείς έμποροι), χωρίς όμως να μπορεί να αποκλεισθεί η πιθανότητα ότι ο πρώτος Έλληνας που έμαθε το αλφάβητο το έμαθε στον τόπο του, χάρη σε κάποιον ταξιδιώτη ή δούλο από την περιοχή της Φοινίκης που βρέθηκε στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα με τη μεταγλώττιση προστέθηκαν η χρήση φωνηέντων και άλλα ελληνικά χαρακτηριστικά (π.χ. τα φ, χ, ψ) που έδωσαν τη δυνατότητα στο ελληνικό αλφάβητο να γίνει το πρώτο που μπόρεσε να «περιγράψει» στον αναγνώστη τον ήχο των λέξεων, ανεξάρτητα από το αν γνώριζε ή όχι τη σημασία τους. Στη συνέχεια, το ελληνικό αλφάβητο εξαπλώθηκε ταχύτατα σε όλη την ελληνική επικράτεια και τις αποικίες. Το ελληνικό αλφάβητο ήταν το πρώτο που έγινε προσιτό στα ευρύτερα λαϊκά στρώματα, γεγονός που άλλαξε την ιστορία, συμβάλλοντας στην πρόοδο της δημοκρατίας και στη μορφή του δυτικού πολιτισμού γενικότερα.

Βιβλιογραφία:

B. Powell, Homer and the Origin of the Greek Alphabet, Cambridge 1991

 

ΑΑ 116

Όστρακα αγγείου, ίσως αμφορέα, με σύμβολο κεραμέα (Εικ. 25.1, 25.2)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 πΧ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα), από την υπόσκαφη οβάλ κατασκευή.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1751

Διαστάσεις: Υπολογιζόμενη διάμετρος χείλους: 0,16 μ. Σωζόμενο μήκος λαβής: 0,135 μ. Πηλός ανοιχτός καστανός (7,5 ΥΡ 6/4 light brown) με γκρίζο μπισκότο σε ορισμένα σημεία. Διακόσμηση θαμπή μελανή (7,5 YR 3/1 very dark gray - gley1 3/N very dark gray). Δύο τμήματα από το κυλινδρικό χείλος και την ελλειψοειδούς τομής λαβή ενός μεγάλου, τροχήλατου, και γραπτού αγγείου, ίσως αμφορέα. Τέσσερις εγχαράξεις στο χείλος, που έγιναν μετά το ψήσιμο, και έξι στη λαβή, που μερικές έγιναν ίσως πριν το ψήσιμο. Κυκλική βάθυνση (βαθύ σφράγισμα) που έγινε πριν από το ψήσιμο του αγγείου στο κάτω μέρος της λαβής, στο σημείο της πρόσφυσης. Δύο οριζόντιες λεπτές ταινίες αμέσως κάτω από τη λαβή, και μία κατά μήκος της λαβής. Γραπτά, εγχάρακτα ή σφραγισμένα σύμβολα που έγιναν πριν από το ψήσιμο σε διάφορα είδη και μεγέθη αγγείων έχουν μακρά παράδοση στην ελληνική αρχαιότητα και ονομάζονται συνήθως «σημάδια του κεραμέα», χωρίς να είναι σαφής η σημασία τους, παρόλες τις διάφορες υποθέσεις που έχουν προταθεί. Το ίδιο ασαφή είναι και τα σύμβολα που έγιναν μετά το ψήσιμο, από τον χρήστη προφανώς του αγγείου. Στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου «σημάδια του κεραμέα» προέρχονται από την Αθήνα, την Εύβοια, την Κόρινθο, την Αργολίδα και από την Πελοπόννησο, τη Θεσσαλία, την Κεντρική Μακεδονία, τη Χαλκιδική, τις Κυκλάδες, τη Ρόδο, την Ιθάκη, τις Πιθηκούσσες.

Βιβλιογραφία:

J.K. Papadopoulos, «Early Iron Age Potter's marks in the Aegean», Hesperia 63, 1994, 438-507.

 

ΑΑ 117

Λαβή τροχήλατου αγγείου με σύμβολο κεραμέα (Εικ. 26)

Χρονολόγηση: Γύρω στο 700 π.Χ.

Προέλευση: Από τη βόρεια παραλία του αρχαίου Πιερικού Ηρακλείου (θέση Κρανιά του λόφου του Κάστρου Πλαταμώνα). Βρέθηκε στο εξωτερικό βοτσαλωτό δάπεδο της οβάλ οικίας.

Αριθμός ευρετηρίου: ΚΡ 1752

Διαστάσεις: Μήκος λαβής: 0,175 μ. Πλάτος στη γένεση της λαβής: 0,075 μ. Πηλός χρώματος κεραμιδί (10 R 7/8 light red) με μίκα και ασβεστολιθικά τρίμματα.

Τα γράμματα φ, χ, ψ είναι ελληνικά γράμματα που δεν υπήρχαν στο φοινικικό αλφάβητο. Προστέθηκαν στο ελληνικό σχεδόν ταυτόχρονα με τη μεταγλώττιση, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες της ελληνικής γλώσσας. Δύο εγχάρακτα σύμβολα σχήματος Φ (δακτυλιόσχημο σφράγισμα με επιμήκη κεντρική κεραία) που έγιναν πριν το ψήσιμο του αγγείου. Το ένα είναι κάθετο και το δεύτερο λοξά στο κεντρικό περίπου τμήμα της λαβής. Ακόμη και αν το σύμβολο δεν είναι γράμμα, ο εγγράμματος θεατής αυτής της εποχής θα αναγνώριζε το γράμμα φ, δεδομένου ότι είχε ήδη εισαχθεί στα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, όπως προκύπτει από τα αρχαιολογικά δεδομένα. Παρόμοιο, εγχάρακτο σύμβολο υπάρχει και κάτω από τη λαβή αμφορέα του 740 π.Χ. που βρέθηκε στις Πιθηκούσσες.

Βιβλιογραφία:

B. Powell, Homer and the Origin of the Greek Alphabet, Cambridge 1991, 126, 150, 164.

Το γράμμα φ εμφανίζεται σε ελληνικές επιγραφές πρωϊμότερες από τη λαβή της Κρανιάς:

G. Buchner, «Testimonianze epigrafiche semitiche del VIII secolo a.C. a Pithekoussai», PP 33, 1978, 131.

IG I² 484.

G. Buchner and C.F. Russo, «La Coppa di Nestore», RendLinc 1955, ser. 8, 10: 215-34.

Ε. Πουλάκη