Ε4.1. Πόλις και οίκος
Η ομηρική πολιτική οργάνωση, όπως τουλάχιστον προκύπτει από τα ίδια τα κείμενα -και κυρίως από τον κατάλογο των πλοίων (Νηών Κατάλογος) που λαμβάνουν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο- θεωρείται ότι παραπέμπει σε μια πολιτική οργάνωση η οποία αποτελείται από τρία επίπεδα (Carlier 2006: 105):
α) από τους περισσότερους από 300 δήμους, έθνη ή μικρές πόλεις, οι οποίοι αποτελούνται από μικρότερες ομάδες, τις φρατρίες, και συνιστούν μια ευρύτερη στρατιωτική μονάδα,
β) από τις 29 στρατιωτικές μονάδες που φαίνεται πως εκπροσωπούν ισάριθμα «βασίλεια», τα οποία διοικούνται από έναν βασιλιά και φέρουν εθνικά ονόματα (για παράδειγμα, Φωκείς, Αρκάδες κ.λπ.), και
γ) από την κοινότητα των Αχαιών στο σύνολό της, της οποίας φαίνεται πως ηγείται ο Αγαμέμνων.
Νεότερες έρευνες τείνουν να αναδείξουν και την περίπλοκη πολιτική οργάνωση των μυκηναϊκών «κρατών». Συνδυάζοντας τα αρχαιολογικά ευρήματα με τις πληροφορίες που παρέχουν οι πινακίδες της Γραμμικής Β από την Πύλο, για παράδειγμα, αποκαθίσταται μια τεσσάρων βαθμίδων ιεραρχία, η οποία αποτελείται (Cosmopoulos 2006: 205): α) από το λεγόμενο «ανάκτορο του Νέστορα», β) από μια περιφερειακή πρωτεύουσα που τοποθετείται στην περιοχή της Ίκλαινας, γ) από μικρότερες θέσεις, ίσως αγροτικά χωριά, γύρω από κάποια πιθανόν «βιοτεχνικά» κέντρα, δ) από κάποιες αγροικίες ή μέρη όπου ασκούνται περιορισμένες αγροτικές δραστηριότητες. Οι παραπάνω διαπιστώσεις, όμως, δεν είναι αρκετές για να υπάρξει πλήρης ταύτιση της μυκηναϊκής με την ομηρική κοινωνία, καθώς δεν αντιστοιχούν με τις πληροφορίες που προέρχονται από τα ίδια τα έπη.
O Κ. Ράαφλαουμπ (Κ. Raaflaub) ήταν αυτός που διατύπωσε, το 1999, έναν από τους καλύτερους, ίσως, ορισμούς για την ομηρική κοινωνία όπως αυτή απεικονίζεται στα έπη (Raaflaub 2009: 750). Σύμφωνα λοιπόν με αυτόν τον ορισμό ό,τι αποκαλούμε «ομηρική κοινωνία» είναι το κοινωνικό περιβάλλον στο πλαίσιο του οποίου ζουν, δρουν, διαπρέπουν και πάσχουν οι ομηρικοί ήρωες. Ο παραπάνω ερευνητής θεώρησε ότι τα κύρια χαρακτηριστικά της ομηρικής κοινωνίας προσδιορίζονται από τη λειτουργία της πόλεως και του οίκουκαι, κυρίως, από τη μεταξύ τους σχέση. Παρατήρησε ότι τα ομηρικά έπη είναι γεμάτα από πόλεις, αλλά τέσσερις είναι αυτές που έχουν την πρωτοκαθεδρία: η Τροία (εικ. 5.30, 5.31), το αντίπαλό της οχυρωμένο στρατόπεδο των Αχαιών, η Σχερία, η χώρα των Φαιάκων δηλαδή, και η Ιθάκη.
Ενδιαφέροντα συμπεράσματα προκύπτουν και από την ανάλυση της σχέσης ατόμου-οικογένειας-πόλεως και κράτους (Raaflaub 2009: 756-761). Κάθε πόλη μοιάζει πολύ με τη μορφή των αρχαίων πόλεων-κρατών. Περιλαμβάνει έναν κύριο οικισμό και την περιφέρειά του. Πρόκειται, δηλαδή, για μια εδαφική κοινότητα. Ο κύριος οικισμός αποτελείται από τα οικήματα των κατοίκων και τον μεγάλο οίκο του βασιλέως, αλλά και από κοινοτικά κτίρια και χώρους. Χαρακτηρίζεται, επίσης, από την ύπαρξη τειχών, αλλά και ιερών και ναών. Οι πόλεις είναι ανεξάρτητες και αυτοδιοικούμενες με συλλογικά όργανα που συσκέπτονται στην αγορά, η οποία αποτελεί τον χώρο λήψης των αποφάσεων, αφού εκεί γίνονται οι κύριες συνελεύσεις των κατοίκων με παρουσία των αρχηγών οι οποίοι κάθονται σε σταθερές θέσεις. Δεν υπάρχουν, πάντως, γραπτοί νόμοι, αλλά εθιμικοί κανόνες και προστασία της δικαιοσύνης
Η περιγραφή του οίκου του Οδυσσέα (Οδύσσεια ζ 291 κ.εξ.) και του οίκου του Αλκίνοου (Οδύσσεια η 84-132) συνιστούν, σύμφωνα πάντα με τον Κ. Ράαφλαουμπ, χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
«Το κέντρο του είναι το οίκημα (δώμα) στην πόλη της Ιθάκης. Περιλαμβάνει τη μεγάλη αίθουσα με την εστία (όπου κανονικά, όπως στη Σχερία, ο βασιλιάς ψυχαγωγεί τους άλλους ευγενείς και τους εκάστοτε ξένους, αλλά τώρα οι μνηστήρες επιδίδονται στα άνομα συμπόσιά τους), τα διαμερίσματα της οικογένειας, των υπηρετών και των δούλων, κτίρια και χώρους για την εκτροφή οικόσιτων ζώων και αποθήκες. Το δώμα του ηγεμόνα συνεπώς είναι μια ευμεγέθης εκδοχή αγροκτήματος … το κέντρο ενός εκτεταμένου υποστατικού που περιλαμβάνει κήπους, οπωρώνες και αγρούς κοντά στην πόλη, αλλά και κοπάδια αιγοπροβάτων και χοίρων». Η κοινωνική τους θέση εξηγείται καλύτερα στο πλαίσιο μιας υπό διαμόρφωση αριστοκρατίας».
Η δράση των ομηρικών ηρώων διακρίνεται, παράλληλα, από την παροχή υπηρεσιών προς την κοινότητα, αλλά και προς την οικογένεια.
«Εν ολίγοις, η αφοσίωση του ατόμου κυρίως στην οικογένεια και τον οίκο δεν απέκλειε την υψηλή εκτίμηση των υπηρεσιών προς την πόλιν αλλά και των αισθημάτων ευθύνης απέναντι σε αυτήν. Έτσι δικαιολογείται ο έπαινος του δίκαιου βασιλιά και των ευεργεσιών που προσφέρει στην κοινότητα. Ο ήρωας γνωρίζει ότι η ευημερία της οικογένειάς του εξαρτάται από την τύχη της κοινότητας».
Το ατομικό ηρωικό ιδεώδες υποτάσσεται σιγά-σιγά, συνεπώς, στη συλλογική συνείδηση της πόλης. Πρόκειται για μια κοινωνία υπό διαμόρφωση, η οποία πορεύεται από την οικογενειακή αριστοκρατική συγγένεια προς τη συλλογικότητα της πόλης. Στην Ιλιάδα (ραψωδία Μ 243) άλλωστε, δηλώνεται απερίφραστα η νέα συνθήκη, καθώς «εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης» («ένας είναι ο καλύτερος οιωνός, να υπερασπίζεται κανείς την πατρίδα του»). Η «πατρίδα» παίρνει τη θέση του αριστοκρατικού «οίκου».
