Α1.1. Τα είδη της αρχαϊκής επικής ποίησης

Οι παλαιότερες συνθέσεις της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας εντάσσονται στο γένος της αρχαϊκής επικής ποίησης. Στην ευρεία του έννοια ο όρος "αρχαϊκή επική ποίηση" αναφέρεται σε εκτενείς, έμμετρες αφηγήσεις, οι οποίες εκτελούνται με ρυθμική απαγγελία από τον αοιδό, μπροστά σε ακροατήριο, και έχουν ως περιεχόμενό τους τα κατορθώματα ηρώων και θεών ενός απόμακρου, σχεδόν μυθικού, παρελθόντος. Το κοινωνικό πλαίσιο εκφοράς του αρχαϊκού έπους εκτεινόταν από τον χώρο του αυλικού οίκου και του συμποσίου μέχρι τον χώρο της αγοράς, των αγώνων ή των θρησκευτικών εορτών.

Στον κεντρικό άξονα της επικής ποίησης ανήκουν:

1. Τα δύο κατεξοχήν ηρωικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, τα οποία έχουν ως βασικό τους περιεχόμενο τα ένδοξα κατορθώματα ηρώων (κλέα ἀνδρῶν). Πρόκειται για τα μόνα έργα που μας σώθηκαν ολόκληρα από το σώμα του επικού κύκλου. Κατά την αρχαία παράδοση, και τα δύο έπη αποδίδονται στον Όμηρο.

2. Τα έπη του Ησιόδου, ειδικότερα το κοσμολογικό-θεολογικό Θεογονία, το διδακτικό Έργα και Ημέραι και ο αποσπασματικός Γυναικών Κατάλογος ή Ηοίαι.

Στην περιφέρεια της αρχαϊκής επικής ποίησης τοποθετούνται:

1. Ποιήματα του επικού κύκλου, μεγάλο μέρος των οποίων διασώθηκε σε περιλήψεις στη Χρηστομάθεια του Πρόκλου (5ος αι. μ.Χ.). Με την εξαίρεση της θεολογικής Τιτανομαχίας, μια κατηγορία ποιητικών αποσπασμάτων έχει ως θέμα της την ιστορία του Οιδίποδα (Οιδιπόδεια) και τις συγκρούσεις που ξέσπασαν στη Θήβα ανάμεσα στους επιγόνους του (Θηβαΐς, Επίγονοι), ενώ μια δεύτερη (Κύπρια, Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις, Νόστοι, Τηλεγονία) αναφέρεται σε επεισόδια του τρωικού κύκλου, τα οποία, ωστόσο, δεν περιέχονται στο βασικό αφηγηματικό υλικό της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Παραδείγματα: η ιστορία του Πάρη με την Ελένη, που στάθηκε η αφορμή του τρωικού πολέμου (Κύπρια)· η εξόντωση του Αχιλλέα από τον Πάρη και τον θεό Απόλλωνα (Αιθιοπίς)· η απόφαση για τα όπλα του Αχιλλέα και η κατασκευή του δούρειου ίππου (Μικρά Ιλιάς)· η άλωση της Τροίας (Ιλίου πέρσις)· οι νόστοι των Αχαιών, κυρίως των Αγαμέμνονα και Μενελάου (Νόστοι)· η τύχη του Οδυσσέα μετά την εδραίωση του νόστου του στην Ιθάκη (Τηλεγονία).

2. Οι Ομηρικοί Ύμνοι. Κατά την αρχαία συνήθεια, τα έργα αυτά αποδίδονταν επίσης στον Όμηρο, γεγονός όμως που σήμερα αμφισβητείται. Η ετερόκλητη συλλογή που μας έχει διασωθεί απαρτίζεται από 33 σύντομα ή εκτενέστερα ποιήματα (λ.χ. «Ύμνος στην Αφροδίτη», «στον Απόλλωνα», «στη Δήμητρα», «στον Ερμή»), με τα οποία εγκωμιάζονται η γέννηση, η νεότητα, οι δυνάμεις ή οι χαρακτηριστικές ενέργειες θεών που συνδέονται με συγκεκριμένους θρησκευτικούς ή λατρευτικούς χώρους (λ.χ. η Δήλος και οι Δελφοί για τον Απόλλωνα, η Ελευσίνα για τη Δήμητρα, κ.ά.). Η χάρη και το χιούμορ από την εξύμνηση δεν απουσιάζουν, αποφεύγεται όμως η κάποτε σκανδαλιστική συμπεριφορά των θεών της Ιλιάδας.