8.2. Ιδού ο Τιβέριος, ιδού και η Ρόδος

Αλλά καλύτερα να αρχίσω από την αρχή. Στη μακρά σταδιοδρομία του ο Αύγουστος ευτύχησε να κατορθώσει τα πάντα· ήταν όμως πολύ άτυχος στο ζήτημα της διαδοχής του. Η μοναδική του φυσική κόρη, η Ιουλία, που την απέκτησε με την πρώτη γυναίκα του, τη Σκριβωνία (πριν παντρευτεί τη Λιβία), του χάρισε πέντε εγγόνια, ανάμεσά τους τον Γάιο και τον Λεύκιο που τους προόριζε για διαδόχους του. Πέθαναν και οι δύο σε νεαρή ηλικία. Με βαριά καρδιά, και κάτω από την πίεση της ανάγκης για τη συνέχεια της αυτοκρατορίας, ο Αύγουστος έχρισε τότε διάδοχο τον Τιβέριο, γιο της Λιβίας, όπως προανέφερα, από τον προηγούμενο γάμο της και αδερφό του πατέρα μου. Ο Τιβέριος είχε ευδόκιμη υπηρεσία ως στρατιωτικός διοικητής και διακρίθηκε τόσο στο γερμανικό μέτωπο όσο και σε επιχειρήσεις στην ιλλυρική χερσόνησο· μοιράστηκε μάλιστα και ορισμένα αξιώματα με τον Αύγουστο. Δεν μπόρεσε όμως ποτέ να εμπνεύσει πραγματικά αισθήματα στοργής στον θετό του πατέρα. Υπάρχει η άποψη ότι, όσο ζούσαν ο Γάιος και ο Λεύκιος, ο Αύγουστος, στην επιθυμία του να εξασφαλίσει τη διαδοχή του από έναν από τους δυο εγγονούς του, ήταν ψυχρός απέναντι στον Τιβέριο για να αποθαρρύνει τυχόν φιλοδοξίες του τελευταίου· και ότι η ψυχρότητα εντάθηκε όταν τα εγγόνια του χάθηκαν. Έχω προσωπική άποψη επ᾽ αυτού. Όποια και αν ήταν τα σχέδια και τα αισθήματα του αυτοκράτορα, ο Τιβέριος ήταν από τη φύση του σκυθρωπός, λιγομίλητος και περίπου αγενής. Λίγοι τον συμπαθούσαν πραγματικά και ακόμη πιο λίγοι μπορούσαν να καυχηθούν ότι ανήκαν στο φιλικό του περιβάλλον. Προσωπικά δεν θυμάμαι ούτε μια πραγματικά τρυφερή χειρονομία του απέναντί μου - εγώ τον φοβόμουν, εκείνος μάλλον αδιαφορούσε για την ύπαρξή μου. Δεν νομίζω ωστόσο ότι ο χαρακτήρας του ήταν τόσο δύσκολος από την αρχή. Αντίθετα, φαινόταν ευτυχισμένος όσο ζούσε με την πρώτη γυναίκα του, την κόρη του ναύαρχου Αγρίππα, την οποία νοιαζόταν και αγαπούσε με ειλικρίνεια.

Ίσως η αρχή του κακού να ήταν ο αναγκαστικός χωρισμός του από τη γυναίκα αυτή - το διαζύγιο εκδόθηκε με αυτοκρατορική απόφαση. Υποχρεώθηκε να παντρευτεί την κόρη του Αύγουστου, την Ιουλία, που είχε χηρέψει. Όλα αυτά, φυσικά, στον βωμό της διαδοχής. Ο αυτοκράτορας ήθελε όσο το δυνατόν περισσότερους πιθανούς διαδόχους για να μπορεί να επιλέξει τον καταλληλότερο. Από τον οικτρά αποτυχημένο αυτό γάμο γεννήθηκε ένα αγόρι - που πέθανε όσο ήταν ακόμη στην κούνια. Πάντως, ο Γάιος και ο Λεύκιος ζούσαν ακόμη, και ο Τιβέριος, απογοητευμένος, μελαγχολικός και πιστεύοντας ότι δεν είχε καμιά ελπίδα για τη διαδοχή, έφυγε για τη Ρόδο, όπου έμεινε οκτώ ολόκληρα χρόνια.

Δεν έχω επισκεφθεί ποτέ αυτό το νησί, αλλά έχω ακούσει από πολλούς και από τον ίδιο τον θείο μου ότι μοιάζει με πολύτιμο σμαράγδι ριγμένο στο Αιγαίο. Ο Τιβέριος το λάτρευε, και ίσως αυτός να είναι ο λόγος που όσο έμεινε εκεί έδειξε τον καλύτερο εαυτό του. Το σπίτι που διάλεξε εκεί δεν διέθετε ιδιαίτερες πολυτέλειες· ο ίδιος κυκλοφορούσε χωρίς προσωπική φρουρά επισκεπτόμενος την αγορά και το γυμνάσιο, όπου συνομιλούσε άνετα με τους απλούς ανθρώπους. Τα ελληνικά του ήταν άπταιστα, κι εμένα μου φαινόταν πάντα πιο ανθρώπινος όταν μιλούσε ελληνικά. Γνωρίζω καλά ότι πέρασε ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του στη Ρόδο παρακολουθώντας διαλέξεις φιλοσόφων. Ακούραστος, σιωπηλός και υπομονετικός άκουγε τις ομιλίες, που κάποτε διαρκούσαν ένα ολόκληρο πρωινό - οι Έλληνες έχουν φιλοσοφήσει τα πάντα εκτός από την αξία της συντομίας. Στη συνέχεια έπιανε κατ᾽ ιδίαν κουβέντα με τους ομιλητές. Είμαι βέβαιος ότι ο Τιβέριος υπήρξε ομιλητικός για μια και μοναδική φορά στη ζωή του - όταν ήταν στη Ρόδο. Θα έλεγα ότι αυτό το ελληνικό νησί ανέσυρε από το βάθος της στρυφνής προσωπικότητάς του όλα τα αποθέματα ανθρώπινης ευγένειας και καλής θέλησης. Γιατί το λέω αυτό; Επειδή ξέρω ότι κάποτε επισκέφθηκε εκεί ένα νοσοκομείο· και ότι ζήτησε ταπεινά συγνώμη από τον τελευταίο καταφρονεμένο ασθενή για τυχόν ταλαιπωρία που οφειλόταν στην επίσκεψή του.