8.12. Από τη Μεσσαλίνα στην Αγριππίνα ή Ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη

Γνωρίζω καλύτερα από πολλούς άλλους ότι η Ιστορία γράφεται και με λάθη - κάποτε, μάλιστα, κυρίως με λάθη. Μερτικό σε λάθη έχω κι εγώ. Δεν θα πω αν είναι μεγάλο ή μικρό· θα πω όμως ότι είναι στενόκαρδο από τη μεριά ορισμένων ιστορικών να απαριθμούν επιμελώς, και να μεγεθύνουν, τα σφάλματα, ενώ ταυτόχρονα σχετικοποιούν ή ελαχιστοποιούν τα επιτεύγματα της πολιτικής μου. Αναγνωρίζω σήμερα ότι ορισμένα από τα πρόσωπα που περιέβαλα με την εμπιστοσύνη μου εκμεταλλεύτηκαν τις συγκυρίες για προσωπικό όφελος και συχνά για αδιάντροπο χρηματισμό. Παρηγοριέμαι με τη σκέψη ότι σε άλλες επιλογές μου υπήρξα κατά κοινή ομολογία πολύ πιο εύστοχος.

Πολύς λόγος έγινε για τις γυναίκες του καίσαρα. Κατηγορήθηκα επανειλημμένως ότι απλώς υπέγραφα αποφάσεις που είχε διαμορφώσει κάποια από τις αυτοκρατορικές συζύγους. Δεν θα πω τίποτε εδώ για τις δυο πρώτες γυναίκες που παντρεύτηκα πριν διαδεχθώ τον Καλιγούλα. Στο κάτω κάτω η συμπεριφορά τους δεν είχε αντίκτυπο στη δημόσια ζωή. Ξέρω πως είναι πολύ πιο δύσκολο να απολογηθώ για τη γυναίκα που είχα στο πλευρό μου όταν οι καταστάσεις μού ανέθεσαν την ύψιστη ευθύνη της ρωμαϊκής πολιτείας. Η Μεσσαλίνα μού χάρισε δυο μεγάλα δώρα, την κόρη μου την Οκταβία και τον γιο μου τον Βρεταννικό - και σε αντάλλαγμα μου ζήτησε να καταπίνω προσβολές και να κλείνω τα μάτια στα παρορμητικά αίσχη της. Τα πάθη της σαν τις εκρήξεις της Αίτνας, οι ανομολόγητες ορέξεις της κοινό θέμα κουτσομπολιού στα σοκάκια και τις πιάτσες της Ρώμης, ο τρόπος που σκεφτόταν ήταν ο ορισμός της συνωμοσίας. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες μεγάλωσα με έκαναν ανεκτικό μέχρις αναισθησίας, και για πολύν καιρό, πασχίζοντας να κρατήσω τα προσχήματα που εκείνη δεν νοιάστηκε ποτέ να κρατήσει, περίμενα τη στιγμή που ο φυσικός κορεσμός θα έφερνε τη μεταμέλεια που δεν μπορούσε να φέρει η αξιοπρέπεια. Όταν πείστηκα ότι ηθικά είχε γίνει ολόκληρη ένα μολυσματικό απόστημα, έδωσα τελικά την έγκρισή μου και το απόστημα έσπασε.

Τη θέση της πήρε η ανεψιά μου, κόρη του Γερμανικού, η νεότερη Αγριππίνα. Ήταν χήρα όταν την παντρεύτηκα, με έναν γιο από τον πρώτο της γάμο, τον Νέρωνα, που είναι σήμερα στα δεκαέξι, πέντε χρόνια μεγαλύτερος από τον Βρεταννικό. Η Αγριππίνα προκάλεσε αντιδράσεις όταν, αμέσως μετά τον γάμο, έδωσε εντολή σε όλους να την αποκαλούν Αυγούστα. Ο κόσμος είπε ότι ο Κλαύδιος αντικατέστησε έναν τύραννο μ᾽ έναν δεσπότη. Θεωρώ ότι το βασικό πρόβλημα της Αγριππίνας ήταν πάντα η παθολογική προσήλωση στον γιο της. Ο νεαρός δείχνει κλίση στα γράμματα και τις τέχνες, πράγμα που επικροτώ· φοβούμαι, ωστόσο, ότι η ασφυκτική λατρεία της μητέρας του και η προθυμία με την οποία αυτή υπηρετεί τις εφηβικές του ιδιοτροπίες δεν του κάνει καλό. Η συμπεριφορά του απέναντι σε τρίτους είναι συχνά αδιάκριτη και κάποτε προσβλητική· και έχω την εντύπωση ότι κύρια φιλοδοξία του είναι να συντομεύει όλο και περισσότερο τον χρόνο που μεσολαβεί ανάμεσα στις επιθυμίες του και την εκπλήρωσή τους. Αναρωτιέμαι τι έχει να πει γι᾽ αυτό ο προσωπικός του δάσκαλος, ο πολύς Σενέκας, ο οποίος, ως στωικός φιλόσοφος, θα έπρεπε προ καιρού να του έχει επισημάνει ότι με τέτοια νοοτροπία δύσκολα θα κερδίσει την ψυχική αταραξία και τα υπόλοιπα αγαθά που επαγγέλλεται ο στωικισμός.

Τον υιοθέτησα πριν από τρία χρόνια κάτω από την πίεση της Αγριππίνας αλλά και με την ελπίδα ότι θα μπορούσε να παίξει τον προστατευτικό ρόλο του μεγαλύτερου αδελφού για τον Βρεταννικό. Συχνά σκέφτομαι ότι αυτό μπορεί να ήταν ένα από τα πραγματικά μεγάλα λάθη μου. Προσεύχομαι στους θεούς να με κρατήσουν γερό μέχρι να ενηλικιωθεί ο Βρεταννικός και να προετοιμαστεί για τη διαδοχή, και προσπαθώ να κλείσω τα αφτιά μου σε όσους μου ψιθυρίζουν ότι η Αγριππίνα κάνει στο παρασκήνιο ό,τι μπορεί για να δει τον δικό της γιο αυτοκράτορα. Στα δεκατρία χρόνια της εξουσίας μου έμαθα, ή νομίζω ότι έμαθα, να ξεχωρίζω τη στείρα καχυποψία από την τεκμηριωμένη προαίσθηση· μόνο που για να επιβιώσει κανείς και να εξασφαλίσει ένα ελάχιστο ηρεμίας, συχνά προτιμάει να πιστεύει ότι αυτό που είναι τεκμηριωμένη προαίσθηση θα μπορούσε στην πραγματικότητα να αποδειχτεί στείρα καχυποψία. Είτε πρόκειται για το ένα είτε για το άλλο, είναι επώδυνο για μένα να σκέφτομαι ότι ο νεαρός Νέρων θα μπορούσε κάποτε να παραγκωνίσει τον Βρεταννικό και να εκφωνήσει τον επικήδειο μου ως διάδοχός μου - επώδυνο για μένα, ίσως καταστροφικό για τη Ρώμη. Περισσότερα για το ζήτημα αυτό δεν θα πω.

* * *

Εγώ, ο Κλαύδιος, ένα παιδί με ειδικές ανάγκες που το είχε ξεγράψει η ίδια η μάνα του και που κανένας δεν περίμενε να στεφθεί καίσαρας της ένδοξης και μεγάλης αυτοκρατορίας μας μέχρι τη μέρα εκείνη του Γενάρη, πριν από δεκατρία χρόνια - έγραψα αυτές τις γραμμές για να υπερασπιστώ επιλογές και αποφάσεις που μου κόστισαν μέρες αγωνίας και νύχτες ξαγρύπνιας. Έχω συνείδηση ότι παρέλειψα πολλά και ότι άλλα δεν τα τόλμησα στην προσπάθειά μου να κρατήσω μια δύσκολη ισορροπία ανάμεσα σ᾽ αυτό που κληρονόμησα και σ᾽ αυτό που οραματίστηκα. Δεν θα μπορέσω ίσως να πω ποτέ αν ήταν καλύτερα να με είχαν αφήσει να ξεχαστώ και να ασκητέψω στη βιβλιοθήκη μου παρά να με ρίξουν στη δίνη της Ιστορίας. Δέχτηκα και τα δυο μου πεπρωμένα· κοίταξα και τις δυο όψεις της μοίρας, κράτησα και το σκήπτρο του αρχηγού και τη γραφίδα του στοχαστή. Έμαθα πολλά από τη διπλή μου περιπέτεια, ίσως επειδή κατάφερα και να ασκώ και να στοχάζομαι την εξουσία. Δεν ξέρω αν οι θεοί επιφυλάσσουν στη Ρώμη αυτό που επιθύμησε ο μεγάλος Αύγουστος. Ο Βιργίλιος παρουσιάζει τον Δία να υπόσχεται στο ρωμαϊκό έθνος «εξουσία δίχως τέλος». Εγώ όμως ξέρω ότι η Ιστορία μπορεί να επηρεαστεί σοβαρά από το μήκος μιας κουρτίνας και δεν είναι τόσο προβλέψιμη. Αν ήταν, δεν θα είχα γίνει ποτέ καίσαρας.

FINIS