13.4. Από εδώ το συμφέρον μου κι από εδώ το αίσθημά μου

Χωρούν συναισθήματα στην πολιτική; Μπορεί το ένδοξο παρελθόν ενός λαού να επηρεάσει θετικά τη συμπεριφορά των εχθρών του σε καιρό πολέμου; Ίσως θα έπρεπε να ρωτήσουμε κάποιον Ναζί αξιωματικό της Κατοχής, από εκείνους που ήξεραν και απάγγελλαν Όμηρο. Δεν χρειάζεται να είμαστε κυνικοί, αλλά ούτε και εύπιστοι. Ο Χίτλερ θαύμαζε -για τους δικούς του πολύ ειδικούς λόγους- τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας, και λέγεται ότι έδωσε συγκεκριμένες εντολές στα γερμανικά στρατεύματα κατοχής να σεβαστούν την πόλη της Αθήνας, αλλά δεν έδωσε χάρη σε κανέναν έλληνα αντιστασιακό μόνο και μόνο επειδή τον χώριζαν μόλις εβδομήντα τόσοι παππούδες από τον Όμηρο.

Το 48 π.Χ., στη διάρκεια της μεγάλης εμφύλιας διαμάχης μεταξύ Ιουλίου Καίσαρα και Πομπηίου, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να στηρίξουν τον τελευταίο. Μετά τη νίκη του στα Φάρσαλα, ο Καίσαρ διακήρυξε επιδεικτικά την απόφασή του να μην καταστρέψει την Αθήνα λόγω της μεγάλης ιστορίας της. Μήπως αυτόν είχε κατά νου ο «φύρερ» όταν έλεγε στις μεραρχίες του: «Την Αθήνα και τα μάτια σας!»; Δεν αποκλείεται· ο Χίτλερ ήξερε καλά την ιστορία των καισάρων και, όπως είπαμε άλλωστε, είμαστε όχι μόνο ό,τι βιώνουμε αλλά και ό,τι διαβάζουμε (ακόμη κι αν ξεχάσουμε ότι το διαβάσαμε).

Να ξαναρωτήσουμε: ήταν συναισθηματική πολιτική η επιεικής μεταχείριση της Αθήνας από τον ρωμαίο και τον γερμανό καίσαρα; Ναι, αλλά δεν συνιστούσε αυτό που θα λέγαμε σημαντική, μείζονα, απόφαση. Όταν ένας από τους πιο «σεσημασμένους» ρωμαίους φιλέλληνες, ο Αιμίλιος Παύλλος (που έμαθε στα παιδιά του ελληνικά πριν μάθουν λατινικά) πήρε το 167 π.Χ. εντολή από τη Σύγκλητο να καταστρέψει εκ θεμελίων την Ήπειρο, το έπραξε χωρίς καθυστέρηση. Προφανώς, όποια κι αν ήταν τα αισθήματά του, ο στρατηγός καταλάβαινε ότι οι συγκλητικοί είχαν συνεδριάσει ως υπερδύναμη με παγκόσμια γεωπολιτικά συμφέροντα και όχι ως ιστορικοί, αρχαιοδίφες και φιλέλληνες. Ιδού τώρα και η ιστορία-ανέκδοτο ενός άλλου στρατηγού.

Το 86 π.Χ., ο ρωμαίος στρατηγός Σύλλας πολιορκεί την Αθήνα, που έχει συμμαχήσει με τον δυνάστη του Πόντου Μιθριδάτη εναντίον της Ρώμης. Η πτώση της πόλης είναι ζήτημα ημερών ή ωρών, όταν οι Αθηναίοι στέλνουν στον πολιορκητή μια αντιπροσωπεία, οι επικεφαλής της οποίας μιλούν ακατάσχετα, λέγοντας πάνω κάτω τα ακόλουθα:

«Στρατηγέ, ο νόμος του πολέμου είναι σκληρός και αδυσώπητος και οι συγκυρίες θέλησαν σήμερα να είμαστε αντίπαλοι σ᾽ αυτό τον πόλεμο. Ωστόσο, δεν είμαστε εδώ για να εξετάσουμε ποια ανάγκη και ποιοι λόγοι μάς έφεραν στη σημερινή κατάσταση. Ο δήμος των Αθηναίων μάς στέλνει εδώ για να σου υπενθυμίσουμε ότι το πολεμικό λάφυρο που ετοιμάζεσαι να κατακτήσεις δεν είναι κάποια βαρβαρική πόλη αλλά το κλεινόν άστυ των Αθηνών, η πνευματική εστία απάσης της Ελλάδος, όπου μεγαλούργησαν οι σημαντικότερες προσωπικότητες του πνεύματος, φιλόσοφοι, ποιητές, ρήτορες. Πίσω από αυτά τα τείχη αντηχεί ακόμη ο φιλοσοφικός λόγος του Σωκράτη και του Πλάτωνα, ο τραγικός λόγος του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, η ανυπέρβλητη ρητορική του Δημοσθένη. Αυτοί, και τόσοι άλλοι, έκαναν την αττική παιδεία φάρο πολιτισμού για όλη την ανθρωπότητα, και στα νάματα αυτής της παιδείας έσπευσαν να βαπτισθούν φιλομαθή πνεύματα από όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και σπουδαίοι συμπατριώτες σου, οι οποίοι ομολογούν με ευγνωμοσύνη την οφειλή της μεγάλης Ρώμης στην πόλη μας. Στρατηγέ, η Καρχηδόνα πλήρωσε με ισοπέδωση και αφανισμό τον ανταγωνισμό της με τη Ρώμη. Σου ζητούμε σήμερα εξ ονόματος όλων των Αθηναίων να αναλογιστείς ότι η Αθήνα δεν είναι Καρχηδόνα.»

«Κι εγώ, κύριοι,» απάντησε κοφτά ο Σύλλας, «σας ζητώ να αντιληφθείτε ότι δεν ήρθα εδώ για να κάνω μεταπτυχιακές σπουδές αλλά για να πολεμήσω.»