14.3. Συνταξιούχος αυτοκράτωρ

Ονομάζομαι Ρωμύλος Αυγουστύλος, και είμαι, αν θέλετε, ο πρώτος συνταξιούχος αυτοκράτορας της Ρώμης· κατά σύμπτωση, είμαι και ο τελευταίος. Θα μπορούσα να πω ότι η Ιστορία μού γύρισε πολύ νωρίς τις πλάτες, αλλά είναι ακριβέστερο να πω ότι αρνήθηκε από την αρχή να με κοιτάξει κατάματα. Δεν μου αρέσουν οι ψεύτικες παρηγοριές, και χρόνια τώρα έχω συμβιβαστεί με την ιδέα ότι δεν έχω καμιά σημασία για κανέναν και για τίποτε - ή, μάλλον, έχω σημασία ως απλή χρονολογία και σημείο στίξης. Η χρονολογία είναι το 476 μ.Χ. και το σημείο στίξης είναι η τελεία και παύλα. Με άλλα λόγια: τη χρονιά αυτή ένας γερμανός στρατηγός κατέλαβε τη Ρώμη και φρόντισε αμέσως -ας είναι καλά ο άνθρωπος- για το συνταξιοδοτικό μου πρόβλημα. Η αλήθεια είναι ότι ακόμη και η συνταξιοδότησή μου είναι εντελώς χαριστική, δεδομένου ότι δεν πρόλαβα να ζεστάνω τον θρόνο παρά μονάχα για κάτι μήνες.

Είμαι βαθύτατα πεπεισμένος ότι οι ιστορικοί του μέλλοντος θα έχουν κάτι καλύτερο να κάνουν από το να εξηγήσουν τους λόγους της ανάρρησής μου στο αυτοκρατορικό αξίωμα. Τα πράγματα είναι απλά: έγινα άρχοντας της μεγάλης Ρώμης και του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας επειδή ο πατέρας μου, ο Ορέστης, ήταν πατρίκιος, είχε άπειρες διασυνδέσεις και τις χρησιμοποίησε έγκαιρα και σωστά. Κάθε πατέρας, υποθέτω, θα έκανε το ίδιο για τον γιο του - απλώς, ο δικός μου μου εξασφάλισε ένα μέλλον που δεν υπήρχε. Άλλωστε, το πράγμα στράβωσε από την αρχή, αφού η Κωνσταντινούπολη με ανακήρυξε αμέσως σφετεριστή και αρνήθηκε να αναγνωρίσει την εξουσία μου. Δεν ξέρω αν υπήρξα σφετεριστής περισσότερο από άλλους προκατόχους μου, είμαι όμως βέβαιος ότι είχα πολύ λιγότερη εξουσία από εκείνους, όχι μόνο επειδή ήμουν αφεντικό μόνο στο δυτικό ήμισυ της αυτοκρατορίας (που δεν είναι καθόλου λίγο από μόνο του) αλλά κυρίως επειδή τον καιρό που η Ιστορία αποφάσισε να με κάνει μαριονέτα μιας χρήσεως το δυτικό imperium, μωλωπισμένο και παράλυτο, περίμενε κιόλας τη χαριστική βολή από κάποιον βάρβαρο φύλαρχο.

Γιατί, βέβαια, εδώ και εκατόν τόσα χρόνια τα βαρβαρικά φύλα μπαινοβγαίνουν στο σπίτι μας χωρίς να δώσουν λογαριασμό σε κανέναν. Στο βορειοδυτικό άκρο, Πίκτοι, Σκώτοι και Σάξονες έχουν στρογγυλοκαθήσει στη Βρετανία - δεν θα βρεις σήμερα ρωμαϊκή ψυχή πέρα από το στενό της Μάγχης. Γερμανικές φυλές, που δεν θυμάμαι καν τα ονόματά τους, έχουν περάσει τον Ρήνο· η ανατολική Γαλατία ανήκει στους Βουργούνδιους, οι Φράγκοι κυριαρχούν στον βορρά, και το νοτιοδυτικό τμήμα της έχει επίσημα ανακηρύξει την ανεξαρτησία του από την κεντρική διοίκηση στη Ρώμη. Σουήβοι και Βάνδαλοι πέρασαν τον Ρήνο και εγκαταστάθηκαν στην Ισπανία, ενώ μερικοί απ᾽ αυτούς έφτασαν στη βόρεια ακτή της Αφρικής και διαπρέπουν στην πειρατεία. Οι μάστιγες είναι πολλές, και οι γοτθικές ορδές είναι από τις χειρότερες μάστιγες. Είναι κάπου εβδομήντα χρόνια τώρα που ο φοβερός εκείνος Αλάριχος εισέβαλε νικητής στη Ρώμη. Οι Βάνδαλοι έχουν το όνομα αλλά οι Γότθοι, πιστέψτε με, έχουν τη χάρη: η γερμανική «επίσκεψη» δεν άφησε τίποτε όρθιο και, αντί για αποζημιώσεις, οι γότθοι πολέμαρχοι έβαλαν από πάνω και φόρους. Το μόνο καλό που έκαναν ήταν ότι βοήθησαν τα ρωμαϊκά στρατεύματα να ανακόψουν την επέλαση της πιο μεγάλης μάστιγας απ᾽ όλες, τους Ούνους, που με τον Αττίλα απειλούσαν να παρασύρουν τα πάντα. Αλλά Αττίλες θα υπάρχουν πάντα. Ο δικός μου Αττίλας λεγόταν Οδόακρος. Ήταν Γερμανός, ενεργούσε αυστηρά για λογαριασμό του και έδωσε στη Ρώμη τη χαριστική βολή το 476, όπως ήδη ανέφερα.

Ήταν Γερμανός, αλλά είχε εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ και καταλάβαινε θαυμάσια τι θα πει τραγική ειρωνεία, αλλιώς δεν θα διάλεγε να μπει στη Ρώμη μήνα Αύγουστο, μαζί με ένα αφόρητο κύμα καύσωνα. Τον πατέρα μου τον πήρε σοβαρά και τον εκτέλεσε χωρίς χρονοτριβή. Εμένα, που ήμουν πολύ νεαρός και δεν είχα ακόμη χρονίσει ως αυτοκράτορας, αρνήθηκε σθεναρά να με θεωρήσει σοβαρό κίνδυνο. Όταν με πρωτοσυνάντησε άρχισε να αστειεύεται με το όνομα μου. «Για να δούμε πόση ιστορία ξέρεις, νεαρέ καίσαρα. Ρωμύλο έλεγαν τον μυθικό ιδρυτή της Ρώμης, έτσι δεν είναι; Κα-τα-πλη-κτι-κό! Ρωμύλος ο Β' - και τελευταίος. Όταν αναληφθείς στον ουρανό, σαν τον μυθικό σου πρόγονο, θα δείξεις στον μεγάλο Δία την υπογραφή με την οποία μου παραχωρείς την Αιώνια Πόλη.» Ο Γερμανός είχε και γραμματικές γνώσεις. «Φυσικά, Αυγουστύλος σημαίνει στα λατινικά «μικρός Αύγουστος». Μικρέ μου Αύγουστε, πρέπει να σκεφτείς καλά τι θα πεις στον μεγάλο Αύγουστο. Ή, μάλλον, προσπάθησε να φανταστείς τι θα σου πει εκείνος όταν σε δει μετά τη συνάντησή σου με τον Δία. Ειλικρινά, δεν σε ζηλεύω καθόλου. Εν πάση περιπτώσει, επειδή συμβαίνει να είναι καλοκαίρι και οι υποχρεώσεις σου στη Ρώμη έχουν τελειώσει, τι θα έλεγες για διακοπές στη θάλασσα;» Με έστειλε πράγματι σε μια παραλία, κοντά στη Νάπολη - με την εντολή να μη φύγω ποτέ από εκεί. Στη Ρώμη η εκθρόνιση και ο αναγκαστικός παραθερισμός μου δεν έκαναν καμιά εντύπωση. Τότε κατάλαβα για πρώτη φορά ότι δεν είχα καμιά σημασία για κανέναν και για τίποτε· και ότι έχασα κάτι που ποτέ δεν κέρδισα και ποτέ δεν είχα πραγματικά: την εξουσία και το μισό ρωμαϊκό κράτος.

Ακούω ότι η Ρώμη της Ανατολής τα καταφέρνει καλύτερα. Δεν υπήρξα ποτέ γνώστης της ιστορίας. Αλλά, από τους νεότερους ρωμαίους ιστορικούς διάβασα αρκετό Καρβίλιο και γι᾽ αυτό δεν εκπλήσσομαι με την έκβαση των πραγμάτων. Ο τελευταίος είχε προβλέψει με μελαγχολική ακρίβεια ότι ένας ουσιαστικός διαχωρισμός του κράτους σε δυτικό και ανατολικό θα σήμαινε αυτόματα τον καταποντισμό και την εξαφάνιση του πρώτου. Οι εξελίξεις έσπευσαν να τον δικαιώσουν. Οι διάδοχοι του Κωνσταντίνου, ο Κωνστάντιος και ο Ιουλιανός, ήταν αυτοκράτορες σε μια επικράτεια που τυπικά μόνο ήταν ενιαία, και ο δεύτερος δημιούργησε πρόσθετα προβλήματα με την έχθρα του για τον χριστιανισμό και την ανιστόρητη νοσταλγία του για τους παλαιούς θεούς. Κάποια επίφαση ενότητας διατήρησε και ο Θεοδόσιος Α΄, αλλά οι γιοι και διάδοχοί του, ο Αρκάδιος στην Ανατολή και ο Ονώριος στη Δύση, υπήρξαν ουσιαστικά ξεχωριστοί αυτοκράτορες σε δυο ξεχωριστές αυτοκρατορίες. Έγινα αυτοκράτορας πενήντα δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Ονώριου το 423, αλλά, όπως είχε προβλέψει ο Καρβίλιος, το κομμάτι που έπεφτε στον κλήρο μου ήταν ήδη το μισό του τίποτε.

Έτσι, για να το πω άλλη μια φορά, η ιστορική μου μοίρα ήταν το τίποτε. Συνήθισα, χρόνια τώρα, να είμαι ο Τελευταίος Κανένας της Ρώμης. Δεν έχω καν φιλοσοφική διάθεση για να στοχαστώ το πεπρωμένο. Σε εποχές σαν τη δική μου μια ήσυχη ιταλική παραλία, μια αξιοπρεπής σύνταξη και η γενική λησμονιά είναι τα καλύτερα αντίδοτα στη μεγαλοπρεπή μελαγχολία των περασμένων μεγαλείων. Η Ιστορία δυο γραμμές θα έχει μόνο για μένα. Δεν της κρατώ κακία γι᾽ αυτό. Μονάχα, τα καλοκαιρινά δειλινά που ο ήλιος γέρνει πάνω στην απέραντη απλωσιά της τυρρηνικής θάλασσας φέρνω καμιά φορά στον νου μου τον Οδόακρο και τα αστεία του. Λες να πέσω κάποτε πάνω στον μεγάλο Αύγουστο; Και αν το μοιραίο συμβεί, θα έχει αρκετό χιούμορ για να εκτιμήσει το όνομά μου;