8.4. …κι ένα άσχημο τέλος

Το καταλαβαίνω τώρα, όντας παθών και ο ίδιος, ότι ο αυτοκρατορικός οίκος είναι σκηνικό έτοιμο για τραγωδία. Δεν ξέρω σε τι διαφέρει ο δικός μας δαίμονας από εκείνον που τρέλανε τους Ατρείδες και τους Λαβδακίδες, αλλά ξέρω καλά ότι πέρασα εξήντα τόσα χρόνια συγκάτοικος μαζί του. Με τον καιρό ο θείος έγινε σχεδόν απρόσιτος και κλεινόταν όλο και περισσότερο στον εαυτό του. Τις σπάνιες φορές που είχα την ευκαιρία να μιλήσω μαζί του εξέφραζε ασυνάρτητους και αναιτιολόγητους φόβους ότι τάχα ήταν στόχος δολοφονικών μαχαιριών και σατανικών δηλητηρίων. Σαν να ήταν λοιμώδης, η αρρώστια του απλώθηκε και στη δημόσια ζωή, κι άρχισαν να πέφτουν βροχηδόν καταγγελίες εναντίον διαφόρων προσώπων που υποτίθεται ότι συνωμοτούσαν ενάντια στο αυτοκρατορικό κατεστημένο. Μια νέα, κερδοσκοπική και κερδοφόρα βιομηχανία καχυποψίας και συκοφαντίας άρχισε να ανακυκλώνει φήμες, απειλές και κινδυνολογίες, με αποτέλεσμα άνθρωποι να εξευτελίζονται και να εκτελούνται με συνοπτικές διαδικασίες χωρίς να τους δοθεί καμιά ευκαιρία να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Οι πλούσιοι της εποχής ήταν ή μεγαλοεισοδηματίες ή καταδότες.

Οι δαίμονες τρέχουν μέσα στο αίμα μας αλλά παραμονεύουν και γύρω μας. Καθώς γινόταν όλο και πιο μισάνθρωπος, ο Τιβέριος μπλεκόταν όλο και πιο πολύ στο δίχτυ που του είχε απλώσει ο αρχηγός της πραιτωριανής (αυτοκρατορικής) φρουράς, ο Σηιανός. Ηθικά λεπρός και πρακτικά αδίστακτος, αυτός ο σατανικός μηχανορράφος έπαιζε ζαριές και πόνταρε στις φοβίες του αυτοκράτορα, ενώ στο βάθος ετοιμαζόταν να βρεθεί σε θέση βολής απέναντι στον θρόνο όταν, όπως υπολόγιζε, ο Τιβέριος θα ορμούσε παράφρων έξω από το σκηνικό για να γκρεμοτσακιστεί στον αγύριστο. Και όταν ο γιος του Τιβέριου από την πρώτη γυναίκα του, ο Δρούσος, πέθανε, σήμανε η ώρα για την τελική πράξη του δράματος.

Στα τρίσβαθα της μοναξιάς και της ανασφάλειας, ο γερασμένος πια αυτοκράτορας έχει αφτιά μόνο για τον φίλο του τον Σηιανό· κι εκείνος αρπάζει την ευκαιρία να τον πείσει να εγκαταλείψει τη Ρώμη, όπου τάχα ελλοχεύει ο θάνατος, και να αποτραβηχτεί στη γαλήνια μοναξιά του Κάπρι για να αγναντεύει ατάραχος και ασφαλής το Τυρρηνικό πέλαγος. Είμαστε τώρα δώδεκα χρόνια από την αρχή της εξουσίας του και ο θείος είναι κιόλας εξήντα οχτώ χρόνων.

Το Κάπρι δεν μοιάζει με τη Ρόδο. Είναι γραφικό, αλλά είναι ουσιαστικά ακατοίκητο και δυσπρόσιτο χάρη στις απόκρημνες και βραχώδεις ακτές του. Αν η Ρόδος ταίριαζε στην υποφερτή νιότη του Τιβέριου, το Κάπρι φιλοξένησε τα ανυπόφορα γηρατειά του. Ενώ ο Σηιανός αλώνιζε στην πρωτεύουσα, ο κουρασμένος και ιδιότροπος γέροντας έστελνε επιστολές από το Κάπρι στη Σύγκλητο για διάφορα κρατικά ζητήματα που απαιτούσαν τις πρωτοβουλίες και την τελική του έγκριση. Ψάχνω στα αρχεία μου, και μπορώ να βεβαιώσω χωρίς επιφύλαξη ότι ο θείος μου ήταν ο πρώτος άνθρωπος που κυβέρνησε μια ολόκληρη αυτοκρατορία δι᾽ αλληλογραφίας. Ενδιαφέρον, υποθέτω, αλλά μόνο ως ανάγνωσμα για μελλοντικές γενιές αναγνωστών που κάθονται αναπαυτικά στην πολυθρόνα της βιβλιοθήκης τους. Γιατί, ασφαλώς, για τους συγχρόνους του Τιβέριου το πράγμα είχε τραγικές συνέπειες, με τους καταδότες να συνεχίζουν να πλουτίζουν και τις υποθέσεις του κράτους να λιμνάζουν γενικώς, και κυρίως για όσο χρόνο χρειαζόταν η επόμενη εγκύκλιος για να φτάσει από το Κάπρι στη Ρώμη.

Για τα χρόνια που ο Τιβέριος έζησε αποτραβηγμένος στο νησί κυκλοφόρησαν απίστευτες και άπειρες ιστορίες - οι πιο πολλές ακατάλληλες για ανηλίκους, και μερικές δύσπεπτες ακόμη και για μεγάλους. Έγινε, λέει, αδιάντροπος σάτυρος και παιδεραστής, εξανάγκαζε μικρά κορίτσια σε ανόσιες πράξεις για την προσωπική του τέρψη, ήταν συνέχεια βυθισμένος στο κρασί και την κραιπάλη και με αστραπιαίες εντολές του έστελνε σε βασανιστικό θάνατο οποιοδήποτε ζωντανό πλάσμα ήταν αρκετά άτυχο για να τον συναντήσει την ώρα των αιματηρών παροξυσμών του. Όσο βρισκόταν στη Ρώμη, ο Τιβέριος πρόσφερε υλικό για ανέκδοτα· όταν τον κατάπιε το Κάπρι, τα ανέκδοτα έγιναν πορνογραφήματα και τερατολογήματα. Έτσι κι αλλιώς ο κόσμος δεν τον συμπαθούσε ιδιαίτερα, και αφού κουράστηκε να τον γελοιοποιεί, τώρα που δεν τον έβλεπε και δεν τον άκουγε αποφάσισε να τον δαιμονοποιήσει. Άμοιρος ευθυνών δεν υπήρξε, όμως προτιμώ να τον σκέφτομαι σαν θύμα της γεροντικής άνοιας παρά σαν διεστραμμένο θύτη. Δεν έχω αποδείξεις γι᾽ αυτό που λέω· αλλά δεν έχουν ούτε οι άλλοι. Και στο κάτω κάτω, πώς μπορεί να φτάσει στα απροχώρητα γηρατειά των ογδόντα χρόνων (τόσο ήταν όταν πέθανε) ένας άνθρωπος που ολημερίς παριστάνει τον Πρίαπο ενώ όλη τη νύχτα παραβγαίνει στο πιοτό με τον Βάκχο και στο φαΐ με τον Ηρακλή;

Στη Ρώμη δεν ξαναγύρισε ποτέ. Πέθανε μετά από είκοσι δύο χρόνια στην εξουσία και είναι πολύ πιθανό ότι κάποιοι βοήθησαν το σάπιο σκαρί του να σκορπίσει πιο γρήγορα δίνοντας του δηλητήριο. Πριν φύγει, είχε προλάβει να καταλάβει την απύθμενη ψευτιά και σκληρότητα του Σηιανού και να δεχτεί άλλο ένα στιλέτο στη σακατεμένη καρδιά του μαθαίνοντας ότι αυτός ο τελευταίος ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο του γιου του, του Δρούσου. Αν ήταν στη Ρώμη θα μπορούσε ίσως να νιώσει μια από τις τελευταίες ευχαριστήσεις της σκοτεινιασμένης ζωής του καθώς θα έβλεπε τον μανιασμένο όχλο να διαμελίζει το πτώμα του πρώην αρχηγού της πραιτωριανής φρουράς.