3.1. Η νύχτα των στρατηγών

Για πέντε σχεδόν αιώνες μετά την κατάργηση της βασιλείας, η ρωμαϊκή δημοκρατία στηρίχτηκε στον πολιτικό συμβιβασμό της αριστοκρατίας των πατρικίων με τις λαϊκές τάξεις και, παρά τις δύσκολες περιστάσεις που συχνά κλήθηκε να αντιμετωπίσει, λειτούργησε αποτελεσματικά με κυρίαρχο όργανο τη Σύγκλητο και τους υπάτους. Ωστόσο, το σύστημα διακυβέρνησης που έκανε τη Ρώμη κυρίαρχη σε ολόκληρη σχεδόν τη λεκάνη της Μεσογείου έδειξε καθαρά τα μειονεκτήματά του όταν οι ρωμαϊκές στρατιές είχαν απλωθεί στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου. Το πρόβλημα ήταν η αδυναμία της Συγκλήτου να ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο σε όλη τη ρωμαϊκή επικράτεια, και το πρόβλημα οφειλόταν κυρίως στην αυξημένη επιρροή και αίγλη που είχαν κερδίσει ορισμένοι από τους νικηφόρους στρατηγούς της Ρώμης.

Εκτός από αίγλη οι στρατηγοί διέθεταν και λεγεώνες. Οι λεγεωνάριοι, μετά από μακρά και σκληρή θητεία στα στρατόπεδα και τα πολεμικά μέτωπα, αναγνώριζαν τους διοικητές τους ως τους μόνους φυσικούς αρχηγούς τους· και επειδή η τύχη τους μετά την αποστράτευση εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τους στρατηγούς, που συνήθως φρόντιζαν να τους δίνουν χωράφια για συνταξιοδοτικό εφάπαξ, οι δεσμοί ανάμεσα στους λεγεωνάριους και τον στρατηγό γίνονταν ακόμη πιο στενοί. Έτσι, οι μεγάλοι στρατιωτικοί άνδρες της Ρώμης είχαν στα χέρια τους τεράστια δύναμη, την οποία μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν εναντίον της κεντρικής εξουσίας όταν οι σχέσεις τους με τη Σύγκλητο έφθαναν σε σημείο ρήξης. Όταν μάλιστα οι στρατάρχες ήταν ιδιαίτερα φιλόδοξοι και ικανοί, το πρόβλημα ήταν ιδιαίτερα οξύ. Και όταν ένας τέτοιος στρατηγός, ο Μάριος, βάδισε για πρώτη φορά με τις λεγεώνες του εναντίον της Ρώμης το 88 π.Χ., άρχισε μια μεγάλη και εξαιρετικά αιματηρή περίοδος εμφυλίων πολέμων που κράτησε κάπου πενήντα χρόνια.

Ο πιο φιλόδοξος και χαρισματικός από αυτούς τους στρατηγούς ήταν ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ. Ήξερε να κερδίζει στρατιωτικές μάχες αλλά και τις καρδιές των στρατιωτών του· αγαπούσε τον πόλεμο αλλά και τις γυναίκες· κατέκτησε, ανάμεσα σε άλλες περιοχές, τη Γαλατία του Οβελίξ και του Αστερίξ· ήταν γλαφυρός ιστορικός και έγραψε απομνημονεύματα από τα πολεμικά του μέτωπα· και σε αντίθεση με τους περισσότερους στρατηγούς, έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για φιλολογικά και γλωσσικά ζητήματα.

Η σύγκρουση το Ιούλιου Καίσαρα με τη Σύγκλητο έδωσε μια νέα τροπή στις ρωμαϊκές εμφύλιες διαμάχες. Η Σύγκλητος βρήκε στήριξη στο πρόσωπο του ένδοξου στρατάρχη Πομπήιου, ο οποίος είδε τελικά τις λεγεώνες του να αποδεκατίζονται από τα καισαρικά στρατεύματα στα Φάρσαλα της Θεσσαλίας το 48 π.Χ. - ρωμαϊκό δράμα, ελληνική σκηνή. Μετά τα Φάρσαλα, ο Καίσαρ δεν είχε αντίπαλο παρά μόνο τον εαυτό του. Ο νικητής έθεσε αποκλειστικό στόχο να αλλάξει την πολιτειακή δομή του απέραντου ρωμαϊκού κράτους καθώς διαπίστωνε ότι το παραδοσιακό σύστημα δημοκρατικής διακυβέρνησης χρειαζόταν άμεση αναθεώρηση.

Στην πραγματικότητα ήθελε να συγκεντρώσει την απόλυτη εξουσία στα χέρια που εμπιστευόταν περισσότερο - τα δικά του. Έτσι, δρομολόγησε μια συστηματική προπαγάνδα υπέρ της προσωπικής του εξουσίας, απευθυνόμενος στις λαϊκές μάζες, τις οποίες ήξερε άριστα να γοητεύει και να δελεάζει τόσο με τη ρητορική του όσο και με τη γενναία προσφορά δημόσιων θεαμάτων. Ταυτόχρονα προσπάθησε να αυτοπροβληθεί ως ένα είδος επίσημης θεότητας που διέθετε ιερείς και τόπους λατρείας στα μήκη και τα πλάτη της αυτοκρατορίας. Η θεοποίηση του μονάρχη ήταν συνηθισμένη στους αρχαίους λαούς της Ανατολής, και σε ορισμένες περιπτώσεις και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι παλιότερα είχαν αποδώσει κάποιες θεϊκές ιδιότητες στους άρχοντές τους· ωστόσο, αυτό που έκανε ο Ιούλιος Καίσαρ ήταν πρωτοφανές από άποψη έντασης και συστηματικότητας.

Έπαιρνε την πόζα «Μεσσία» και «Θεού», αλλά οι πολιτικοί του αντίπαλοι έβλεπαν μόνο τις διαθέσεις του τύραννου και την πυγμή του δικτάτορα· και όταν ο μονάρχης άρχισε να αυθαιρετεί επιδεικτικά σε βάρος των παλιών δημοκρατικών θεσμών, αποφάσισαν να τον αφανίσουν. Και αυτό ακριβώς έκαναν στις 15 Μαρτίου του 44 π.Χ., μέσα στη Σύγκλητο. Οι μαχαιριές σκότωσαν τον Καίσαρα αλλά άφησαν ανέπαφο τον καισαρισμό, και έφεραν έναν νέο κύκλο αίματος -

στη σφενδόνη, πάλι στη σφενδόνη, στη σφενδόνη,

πόσοι γύροι, πόσοι αιμάτινοι κύκλοι,

πόσες μαύρες

σειρές…