2.1. Η πρεμιέρα του Μάριου

4 Σεπτεμβρίου του 5 π.Χ., Ρώμη. Ο Μάριος είναι γιος εύπορου συγκλητικού, συμπλήρωσε μόλις τα δεκαπέντε χρόνια του και πηγαίνει για πρώτη φορά στο θέατρο συνοδευόμενος από τον έλληνα παιδαγωγό του, τον Νικήρατο. Κατηφορίζουν οι δυο τους από τον λόφο Αβεντίνο, όπου μένει η οικογένεια του Μάριου, και κατευθύνονται προς το θέατρο του Πομπηίου. Η μέρα είναι πολύ ζεστή, και όταν φτάνουν στην όχθη του Τίβερη περπατούν κάτω από τη σκιά των δέντρων. Είναι η πρώτη μέρα των «Ρωμαϊκών Εορτών», της μεγαλύτερης από τις ρωμαϊκές αργίες που διαρκεί δεκαέξι ολόκληρες μέρες. Ο Μάριος είναι χαρούμενος, όχι μόνο γιατί για τις επόμενες δεκαπέντε μέρες δεν θα χρειαστεί να ξυπνήσει από τα χαράματα για το σχολείο αλλά και επειδή περίμενε με μεγάλη ανυπομονησία την πρώτη επίσημη έξοδό του.

Όσο πλησιάζουν στο θέατρο ο κόσμος στον δρόμο πυκνώνει - και όταν φτάνουν αντιμετωπίζουν μεγάλη κοσμοσυρροή. Ένα πολύβουο και πολύχρωμο πλήθος συνωστίζεται στις εισόδους, διάφοροι μικροπωλητές που έχουν στήσει τους πάγκους τους στην περιοχή γύρω από το θέατρο διαλαλούν στη διαπασών τα εμπορεύματά τους και οι ιππήλατες άμαξες που κινούνται στους γύρω δρόμους προσθέτουν άφθονη σκόνη στον θόρυβο του πλήθους.

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Μάριε, θυμάσαι τι είπε ο πατέρας σου… Θα μπούμε από τη νότια είσοδο και θα κάτσουμε στο πρώτο διάζωμα. Κοίτα να μην απομακρυνθείς από κοντά μου.

ΜΑΡΙΟΣ: Δεν είχα φανταστεί ότι θα έχει τόσο κόσμο. Πόσους θεατές-

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Έλα πιο κοντά γιατί φτάσαμε στην είσοδο· μπες μπροστά μου και συνέχισε να προχωράς… έτσι μπράβο… ευθεία και μετά δεξιά από εκείνα τα σκαλοπάτια. Νομίζω ότι εδώ είμαστε καλά.

ΜΑΡΙΟΣ: Πω, πω κόσμος! Πόσους θεατές χωράει το θέατρο, Νικήρατε;

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Είκοσι χιλιάδες περίπου. Πότε είπαμε ότι χτίστηκε αυτό το θέατρο, θυμάσαι;

ΜΑΡΙΟΣ: Πριν από πενήντα χρόνια, νομίζω…

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Ακριβώς! Και ήταν το πρώτο μαρμάρινο θέατρο της Ρώμης. Στα παλιότερα χρόνια οι παραστάσεις δίνονταν σε θέατρα που ήταν κατασκευασμένα πρόχειρα. Υπήρχε μονάχα μια ξύλινη σκηνή για τους ηθοποιούς· οι θεατές βολεύονταν όπως όπως. Θα θυμάσαι, υποθέτω, ότι οι Έλληνες έχουν θέατρα σαν κι αυτό, εδώ και πεντακόσια σχεδόν χρόνια.

ΜΑΡΙΟΣ: Το θυμάμαι· μου είπες όμως ότι οι Έλληνες δεν είχαν σκεφτεί να τοποθετήσουν αυτό το μεγάλο σκέπαστρο από ύφασμα που κάνει σκιά για τον κόσμο.

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Αυτό είναι αλήθεια. Το σκέπαστρο που λες -πρόσεξε!- στηρίζεται σε πασσάλους και το ύφασμα από το οποίο είναι φτιαγμένο είναι πολύχρωμο. Βλέπεις πώς τα χρώματά του βάφουν σε διάφορες αποχρώσεις οτιδήποτε βρίσκεται από κάτω;

ΜΑΡΙΟΣ: Ναι, και σε πληροφορώ ότι εσύ αυτή τη στιγμή είσαι βαμμένος κίτρινος και μπλε.

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Λοιπόν, η κατασκευή που θα δεις όταν αρχίσει η παράσταση δείχνει μια πρόσοψη σπιτιού με πόρτες και ένα δρόμο. Αυτή είναι η λεγόμενη σκηνή· και μπροστά στη σκηνή ο κυκλικός χώρος-

ΜΑΡΙΟΣ: Είναι η ορχήστρα.

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Συγχαρητήρια νεαρέ· είσαι καθ᾽ όλα έτοιμος για την πρώτη σου θεατρική εμπειρία.

ΜΑΡΙΟΣ: Και φυσικά, στα καθίσματα που βρίσκονται στον χώρο της ορχήστρας κάθονται οι επίσημοι, έτσι δεν είναι;

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Μάλιστα, οι επίσημοι… Πρέσβεις και συγκλητικοί, σαν τον πατέρα σου καλή ώρα.

ΜΑΡΙΟΣ: Μόνο που ο πατέρας μου ασχολείται βασικά με τη Σύγκλητο και τις τραπεζικές του υποθέσεις και δεν έχει, λέει, και πολύ χρόνο για τέτοια πράγματα. Λέει ότι έχει σχεδόν τρία χρόνια να πατήσει το πόδι του σε παράσταση.

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Και λίγα λέει… Ας ανακεφαλαιώσουμε όσα είπαμε για το έργο που θα δούμε σε λίγο.

ΜΑΡΙΟΣ: Πες μου κάτι πρώτα, Νικήρατε. Σε ποιον κάνουν νοήματα εκείνοι οι κύριοι αριστερά μας; Κοιτάζουν συνέχεια προς τα πάνω και-

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Όπως βλέπεις, τα πάνω διαζώματα του θεάτρου είναι αποκλειστικά για τις γυναίκες· οι κύριοι αυτοί προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή των κοριτσιών. Προφανώς δεν ήρθαν στο θέατρο για τους λόγους που ήρθαμε εμείς. Άφησε όμως τους κυρίους και λέγε!

ΜΑΡΙΟΣ: Λοιπόν, έχουμε και λέμε. Το έργο που θα δούμε είναι μια κωμωδία που την έγραψε πριν από δυο σχεδόν αιώνες ο Πλαύτος· ο τίτλος της είναι Η χύτρα με τον κρυμμένο θησαυρό και παριστάνει έναν φοβερό γερο-τσιγκούνη. Αυτά!

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Έχουμε πει (και από ό,τι μου λες σας το έχει πει και ο γραμματικός σας στο σχολείο) ότι ο Πλαύτος μιμήθηκε ένα είδος ελληνικής κωμωδίας…

ΜΑΡΙΟΣ: Τον Αριστοφάνη.

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Φοβάμαι ότι τα έχεις λίγο μπερδεμένα, Μάριε. Όχι, ο Πλαύτος προτίμησε να μιμηθεί ένα είδος κωμωδίας που γράφτηκε στα χρόνια μετά τον Αριστοφάνη…

ΜΑΡΙΟΣ: Α, ναι, τώρα θυμήθηκα! Είναι η Νέα Κωμωδία, που έχει όλο κάτι δούλους που ξεγελούν τα αφεντικά τους και στο τέλος είναι ένα ζευγάρι που παντρεύεται-

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Και ζουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Πράγματι, οι υποθέσεις των έργων της Νέας Κωμωδίας είναι παρμένες από την καθημερινή ζωή: δυο νέοι που αγαπιούνται αλλά συναντούν εμπόδια στην αγάπη τους· ύστερα έρχεται, ας πούμε, ένας παμπόνηρος δούλος που με τα κόλπα του εξαπατά κάποιον πλούσιο γέρο που θέλει να παντρευτεί την κοπέλα, και έτσι στο τέλος ο δούλος βοηθάει τον νεαρό να αποκτήσει την καλή του. Σε άλλες πάλι κωμωδίες έχουμε διάφορα μπερδέματα με δίδυμα αδέρφια, καυχησιάρηδες στρατιώτες που γίνονται γελοίοι με τα καμώματά τους κλπ. Όλα αυτά τα βρίσκουμε και στις λατινικές κωμωδίες - και όλα αυτά τα έχουμε πει και υποτίθεται ότι τα ξέρεις, αλλά εσύ μάλλον αλλού έχεις το μυαλό σου, θα ήθελα να ξέρω πού…

ΜΑΡΙΟΣ: Κάτι μυρίζει ωραία… και… και μου φαίνεται ότι κάτι με έβρεξε…

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Αχά, κάτι μυρίζει ωραία και κάτι σε έβρεξε… Ρίξε μια ματιά σ᾽ εκείνους τους δούλους… εκεί ψηλά στα πάνω διαζώματα. Τους βλέπεις; Μας ραντίζουν με νερό και άρωμα για να δροσιστούμε. Κατάλαβες τώρα;

ΜΑΡΙΟΣ: Ουάου! Καταπληκτικό! Νομίζω ότι τελικά μου αρέσει πολύ εδώ μέσα.

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Ελπίζω να βρεις το ίδιο ενδιαφέρουσα και την παράσταση… που θα πρέπει να αρχίσει όπου να ᾽ναι.

ΜΑΡΙΟΣ: Πάντως, ο γραμματικός μας ο Στάτιος μας είπε ότι οι δυο μεγαλύτεροι Λατίνοι που έγραψαν κωμωδίες, ο Πλαύτος και ο…

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Ο Τερέντιος.

ΜΑΡΙΟΣ: Ναι, αυτός. Μας είπε ότι μιμήθηκαν και παλιότερα λατινικά θεατρικά έργα, όχι μόνο ελληνικά.

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Ναι, ας πούμε… πήραν κάποια στοιχεία. Η αλήθεια όμως είναι ότι οι κωμωδίες αυτές δεν θα είχαν γραφτεί αν δεν υπήρχαν τα ελληνικά έργα. Βεβαίως υπάρχουν και διαφορές. Για παράδειγμα, στις λατινικές κωμωδίες υπάρχουν, όπως θα δεις, περισσότερα κομμάτια όπου ο ηθοποιός αντί να μιλάει τραγουδάει με τη συνοδεία μουσικής. Ο κόσμος τρελαίνεται γι᾽ αυτά τα κομμάτια, τα προτιμάει από τους διάλογους - θα το δεις και μόνος σου. Κατά τα άλλα, όμως, οι υποθέσεις των έργων, οι μάσκες και τα κοστούμια των ηθοποιών, γενικά η παράσταση, ακολουθούν τα ελληνικά πρότυπα. Υποθέτω ότι αυτά σας τα εξήγησε ο Στάτιος.

ΜΑΡΙΟΣ: Ναι… μάλλον. Οπ! ποιος είναι αυτός που φωνάζει εκεί πέρα;

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Α, αυτός είναι ο «μάνατζερ» και ιδιοκτήτης του θιάσου, της θεατρικής κομπανίας δηλαδή που ανεβάζει το έργο. Προσπαθεί ο καημένος να ακουστεί μέσα στη φασαρία και παρακαλεί το κοινό να κάνει ησυχία για να αρχίσει η παράσταση.

ΜΑΡΙΟΣ: Αλλά αυτοί τίποτε! Άκου τι γίνεται, Νικήρατε!

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Μμμμ… Ξέχασα να σου πω ότι η συγκεκριμένη κομπανία διαγωνίζεται με άλλες παρόμοιες για τα βραβεία που θα δοθούν στο τέλος των γιορτών. Φυσικά αποτελείται μόνο από άνδρες· και τους γυναικείους ρόλους πάλι άνδρες τους παίζουν. Εκτός από τους ηθοποιούς, ο θίασος έχει και τους μουσικούς του… Αλλά, να, τώρα αποκαλύπτεται η σκηνή… Πρόσεξε: παριστάνει δυο σπίτια και ανάμεσά τους ένα στενό δρομάκι…

ΜΑΡΙΟΣ: Και αυτός που βγαίνει τώρα στη σκηνή από το σπίτι ποιος είναι;

ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ: Είναι μια θεότητα που κατοικεί στο ένα από τα σπίτια και το προστατεύει. Κάνει νόημα στους θεατές να σωπάσουν… Θα μας εξηγήσει με δυο λόγια την υπόθεση του έργου.

Η ΘΕΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ: Για να μην αναρωτιέστε ποιος είμαι, κυρίες και κύριοι, θα σας εξηγήσω εν συντομία. Είμαι η οικογενειακή θεότητα του σπιτιού από όπου με είδατε να βγαίνω. Είναι πολλά χρόνια τώρα που κατοικώ στο σπίτι και το προστατεύω για χάρη του παππού και του πατέρα αυτουνού που το κατοικεί σήμερα. Λοιπόν, ο παππούς του τωρινού κατόχου παλιά με παρακάλεσε και μου εμπιστεύθηκε έναν θησαυρό από χρυσάφι κρυφά από τους πάντες· έθαψε τον θησαυρό σε κεντρικό σημείο του σπιτιού, στην εστία, και με ικέτευσε να του τον φυλάω. Ο άνθρωπος αυτός πέθανε χωρίς να θελήσει ποτέ να πει κάτι στον γιο του (τόσο φιλάργυρος ήταν!) και έτσι προτίμησε να τον αφήσει άφραγκο παρά να φανερώσει τον θησαυρό στο παιδί του. Του άφησε βέβαια ένα ψωροχωράφι, που εκείνος το καλλιεργούσε με πολύ κόπο και έτσι ψευτοζούσε. Αφού πέθανε αυτός που μου εμπιστεύθηκε το χρυσάφι, άρχισα να παρατηρώ αν ο γιος του θα με σεβόταν περισσότερο από όσο με είχε σεβαστεί ο πατέρας. Δυστυχώς εκείνος νοιαζόταν όλο και λιγότερο για μένα και με τιμούσε ακόμη λιγότερο. Κι εγώ του φέρθηκα αναλόγως. Κάποτε πεθαίνει κι αυτός κι αφήνει έναν γιο, τον σημερινό ιδιοκτήτη, που είναι όμοιος και απαράλλαχτος στον χαρακτήρα με τον πατέρα του και τον παππού του. Αυτός έχει μια θυγατέρα. Η κοπέλα αυτή προσεύχεται και με παρακαλάει κάθε μέρα και μου προσφέρει άλλοτε λιβάνι άλλοτε κρασί κι άλλοτε στεφάνια από λουλούδια - πάντα, τελοσπάντων, κάτι μου δίνει. Για χάρη της άφησα τον πατέρα της, τον Ευκλείωνα, να ανακαλύψει τον θησαυρό, για να μπορέσει να την παντρέψει πιο εύκολα σε περίπτωση που θα ήθελε κάτι τέτοιο. Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινίσω ότι την κοπέλα την αποπλάνησε ένας νεαρός από πολύ καλή οικογένεια. Αυτός ξέρει ποια είναι η κοπέλα, η κοπέλα αντιθέτως δεν ξέρει ποιος είναι ο νεαρός, και ο πατέρας της δεν έχει ιδέα για το τι έχει συμβεί. Λοιπόν σήμερα εγώ θα κανονίσω να ζητήσει το χέρι της κοπέλας ο ηλικιωμένος κύριος που μένει στο γειτονικό σπίτι. Γιατί το κάνω αυτό; Για να την παντρευτεί ευκολότερα ο νέος που την αποπλάνησε. Υπόψιν ότι ο γέρος που θα ζητήσει το χέρι της είναι θείος του νεαρού που την αποπλάνησε εκείνη τη νύχτα, στο πανηγύρι της Δήμητρας. [Φασαρία μέσα στο σπίτι του Ευκλείωνα.] Αλλά να ο γέρος μέσα έβαλε πάλι τις φωνές, ως συνήθως. Πετάει έξω απ᾽ το σπίτι τη γριά υπηρέτρια, τάχα για να μη μάθει το μυστικό, αλλά στην πραγματικότητα νομίζω ότι θέλει να κάνει έναν μικρό έλεγχο για να βεβαιωθεί ότι δεν του άρπαξαν τον θησαυρό του.