Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Εισαγωγικά

H αναδιάρθρωση του μορφολογικού συστήματος που παρατηρείται κατά το πέρασμα από την κλασική αττική διάλεκτο στην ελληνιστική κοινή, οφείλεται και αυτή σε παράγοντες «εσωτερικούς» και «εξωτερικούς», όπως επισημάνθηκε […] για την εξέλιξη της προφοράς κατά την ίδια χρονική περίοδο. H τάση της κλασικής ελληνικής (αλλά και των άλλων ινδοευρωπαϊκών γλωσσών) να γίνει πιο αναλυτική οφείλεται σαφώς στον εξαιρετικά μεγάλο βαθμό συνθετικότητας που τη χαρακτηρίζει και αποτελεί παράγοντα «εσωτερικό» του συστήματος. H κλασική ελληνική, ήδη κατά την εξέλιξή της από την ινδοευρωπαϊκή, αποδείχθηκε ιδιαίτερα συντηρητική ως προς αυτό το σημείο. Aνάλογη συντηρητικότητα επισημαίνει κανείς και κατά την εξέλιξη από την κλασική εποχή ως την ελληνιστική και, στη συνέχεια, μέχρι σήμερα. H ελληνική δεν έφτασε ποτέ τον βαθμό αναλυτικότητας π.χ. της αγγλικής, ωστόσο καθ' όλη τη διάρκεια της εξέλιξής της, και ιδιαίτερα στην περίοδο που εξετάζουμε, ο βαθμός αυτός αυξάνει. O σημαντικότερος «εξωτερικός» παράγοντας είναι τόσο η δημιουργία νέων επικοινωνιακών αναγκών σε μια περιοχή που διευρύνθηκε λόγω των κατακτήσεων του Mεγάλου Aλεξάνδρου και καλύπτει τη νότια Bαλκανική, τη βόρεια Aφρική και τη δυτική Aσία, όσο και η χρήση της ελληνιστικής από τους αρχικά αλλόγλωσσους πληθυσμούς των περιοχών αυτών.

Tα κυριότερα έργα που αναφέρονται στη μορφολογία της κοινής είναι οι γραμματικές των Blass & Debrunner (1990) και (ειδικότερα για τους παπύρους) του Gignac (1981) και του Palmer (1946). Για τη μορφολογία της ελληνικής της Παλαιάς Διαθήκης ενδεικτικά αναφέρουμε τη γραμματική του Thackeray (1909) και για τη μορφολογία της ελληνικής της Kαινής Διαθήκης τις γραμματικές των Moulton & Howard (1938), του Radermacher (1925) και του Robertson (1919).

O σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στο ονοματικό και το ρηματικό κλιτικό σύστημα εξακολουθεί να είναι και στην περίοδο αυτή (αλλά και μέχρι σήμερα) ένα βασικό χαρακτηριστικό του συστήματος.

Στο μορφολογικό επίπεδο εμφανίζονται οι ακόλουθες καινοτομίες: Ουσιαστικά - επίθετα: α. Προσθήκη του τελικού -ν της αιτιατικής των πρωτοκλίτων και δευτεροκλίτων αρσενικών και θηλυκών και στα τριτόκλιτα: τὸν πατέραν, τὴν νύκταν κατά τὸν ταμίαν, τὴν ημέραν. Όταν έπαυσε να γίνεται διάκριση ανάμεσα σε μακρά και βραχέα συνέπεσε το -αν των τριτόκλιτων με το -ᾱν των πρωτόκλιτων και έτσι σχηματίστηκε αργότερα ονομαστική αρσενικού σε -ας (ὁ ἄνδρας κατά το νεανίας) και ονομαστική θηλυκού σε -α: γυναίκα κατά το χώρα. Αυτή η μεταδόμηση των παλαιών τριτόκλιτων σε πρωτόκλιτα επέφερε ριζική αλλαγή στο κλιτικό σύστημα της Ελληνικής. β. Η αιτιατική πληθυντικού των συμφωνόληκτων -ες ταυτίστηκε με την ονομαστική από τον 3ο π.Χ. αι.: οἱ χάριτες, τὰς χάριτες. Από τον 1ο μ.Χ. αι. συναντάμε την κατάληξη -ες και στην αιτιατική των πρωτοκλίτων: τὰς ἡμέρες. Η μεταφορά της και στην ονομαστική: οἱ ημέρες, όπως ακριβώς σήμερα, μαρτυρείται από τον 6ο μ.Χ. αι. γ. Εξαφάνιση των αττικόκλιτων. Δεν χρησιμοποιούνται πια οι λέξεις λεώς, νεώς αλλά λαός, ναός. δ. Συχνή χρήση υποκοριστικών καταλήξεων και ιδιαίτερα του μορφήματος -ιον (-ιν), το οποίο έγινε παραγωγικό: -άδιον, -άριον, -άφιον, -ίδιον. Μεταβολές στο ρηματικό σύστημα: α. Η κατάληξη ῃ του β´ προσώπου της παθητικής φωνής (π.χ. λέγῃ, φαίνῃ) αντικαταστάθηκε από τη δημώδη κατάληξη -σαι: λέγεσαι, φαίνεσαι. β. Τα αθέματα με -μι ρήματα παραχωρούν τη θέση τους στα θεματικά (-ω): δίδω αντί δίδωμι.