Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Η υποταγή του περσικού κράτους στους Μακεδόνες άνοιξε τις πύλες της Ανατολής (Μικράς Ασίας, Συρίας, Αιγύπτου) στην πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα των Ελλήνων. Εδώ δημιουργήθηκε από την ανάμειξη αποίκων που ανήκαν σε διαφορετικά ελληνικά φύλα μια νέα εθνική ενότητα, οι Έλληνες, η οποία έδωσε πραγματικό περιεχόμενο σ' αυτό το ως τότε κάπως θεωρητικό εθνικό όνομα. Από την εποχή αυτή και επί πολλούς αιώνες οι Έλληνες κυριάρχησαν στην ανατολική Μεσόγειο υπό την ηγεσία πρώτα των Μακεδόνων, αργότερα των Ρωμαίων και τέλος υπό δική τους, ελληνική ηγεσία. Η Ανατολή αποτέλεσε τρόπον τινά ένα χωνευτήρι, μέσα στο οποίο ζυμώθηκαν όλα τα πολιτιστικά αγαθά των επιμέρους ελληνικών φύλων και συγχωνεύτηκαν σε μια νέα κοινή πολιτιστική μορφή, σ' αυτό που από την εποχή του Droysen και έπειτα ονομάζομε ελληνισμό· μια ανάμεικτη χωρίς άλλο, αρμολογημένη όμως σε ενιαίο σύνολο από την αττική παιδεία πολιτιστική μορφή, που ήταν στη διάθεση όλων των υπηκόων του κράτους και έγινε από αυτούς δεκτή στο μέτρο που ήταν δυνατό στον καθένα. Είναι αυτονόητο ότι μέσα στο ίδιο χωνευτήρι της Ανατολής ρίχτηκαν στην αρχή και οι διάλεκτοι που είχε φέρει μαζί του ο μεικτός πληθυσμός των αποίκων, καθεμιά με την ποικιλία της σε λέξεις, φθόγγους, τύπους και συντάξεις, και αναμείχτηκαν ζωηρά μεταξύ τους. Παράλληλα η γραφόμενη αττική διάλεκτος, που ήταν η γλώσσα της παιδείας και της δημόσιας ζωής των μακεδονικών-ελληνιστικών κρατών, υψώθηκε σε κοινή γραπτή γλώσσα και έτσι έγινε, τουλάχιστον στους κύκλους των μορφωμένων και των υπαλλήλων, καθημερινή γλώσσα επικοινωνίας, στην οποία η ποικιλία της ομιλούμενης των κατώτερων στρωμάτων του πληθυσμού απηχούνταν ασφαλώς πολύ εντονότερα από ό,τι στην γραπτή γλώσσα, σε γενικές ωστόσο γραμμές διατηρούνταν και σ' αυτήν καθαρά ο αττικός χαρακτήρας περισσότερο στην εξωτερική γραμματική δομή και λιγότερο στο λεξιλόγιο και την σύνταξη. Με αυτή την διπλή λειτουργία η αττική διάλεκτος (χωρίς τις χαρακτηριστικές ιδιοτυπίες της, τα ττ, ρρ, την αττική β´ κλίση λεώς, νεώς κττ., τον δυϊκό αριθμό κτό.) ασκούσε από τα πολιτιστικά κέντρα του Ελληνισμού, κατά πρώτο λόγο από την Αλεξάνδρεια, πίεση από την μια μεριά στην μεικτή γλώσσα των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων αυτών των κέντρων, και από την άλλη στις παλαιές διαλέκτους της μητρόπολης. Από την ανάμειξη των γλωσσικών αυτών τύπων μεταξύ τους δημιουργήθηκε σε ολόκληρο τον ελληνικό γλωσσικό χώρο μια νέα ρευστή γλωσσική μορφή, στην οποία τα γραμματικά και λεξιλογικά χαρακτηριστικά των επιμέρους διαλέκτων βρίσκονταν σε συνεχή πάλη το ένα με το άλλο και με την κοινή αττική (ας την ονομάσομε καλύτερα αττικίζουσα) γραπτή και προφορική γλώσσα των μορφομένων και άλλοτε υπερίσχυαν ή υποχωρούσαν οριστικά κατά τόπους, άλλοτε υπερίσχυαν μόνο προσωρινά, για να υποκύψουν σε λίγο σε ισχυρότερα ρεύματα, ή υποχωρούσαν προσωρινά, για να αναφανούν κατόπι υπό την επίδραση νέων ρευμάτων.

[…]

Μέσα στην δίνη που προκλήθηκε κατ' αυτό τον τρόπο οι αρχαίες διάλεκτοι άρχισαν σιγά σιγά να χάνονται, όχι όμως χωρίς να αφήσουν πίσω τους αλλού περισσότερα και αλλού λιγότερα ίχνη στο γλωσσικό κράμα που υπήρξε το προϊόν αυτής της πάλης. Στην ανάμεικτη αυτή μορφή της Ελληνικής, που χρησιμοποιούνταν γενικά στον προφορικό λόγο και μέσω αυτού επηρέαζε τον γραπτό, αναγνώριζαν μερικοί τουλάχιστο από τους παλαιούς γραμματικούς την πραγματική Κοινή: κοινή δε, η πάντες χρώμεθα … ήγουν η εκ των δ̅(δωρικής, αιολικής, ιωνικής και αττικής) συνεστώσα (Γρηγόριος Κορίνθιος).