Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κατά την περίοδο αυτή συνέβησαν «αμφίπλευρες προσαρμογές» (σύμφωνα με την ορολογία του Trudgill 1986) ανάμεσα στις αρχαίες διαλέκτους στα πλαίσια της ελληνικής γλωσσικής κοινότητας. Η διαλεκτική μείξη στις ιωνικές περιοχές υπό την επιρροή της A΄ Nαυτικής Συμμαχίας είχε θεμελιώδη σημασία για τις εξελίξεις που ακολούθησαν. Tο σύστημα που προέκυψε -η αττικοϊωνική κοινή- δείχνει καθαρά ότι η πιο δυτική ιωνική διάλεκτος, δηλαδή η αττική, αναγκάστηκε να αποβάλει κάποιες από τις φωνολογικές (συμπλέγματα [tt] ττ και [rr] ρρ, π.χ. θάλαττα, ἄρρην) και μορφολογικές (αττική κλίση των ουσιαστικών και των επιθέτων, π.χ. ὁλεώς, ὁἔμπλεως) ιδιαιτερότητές της. Από το άλλο μέρος, οι κεντρικές και ανατολικές ιωνικές διάλεκτοι απώλεσαν κάποια ακραία ιωνικά χαρακτηριστικά (κυρίως το μακρό φωνήεν /ε:/, που δηλωνόταν με το η, μετά από [i] ι, [e] ε και [r] ρ, π.χ. οἰκίη, γενεή, χώρη). Κάποιες συμβιβαστικές μορφές (όπως πράσσω,λαός,ναός) είναι δυνατόν να εξηγηθούν ως επιδράσεις από τις γειτονικές «ήπιες» δωρικές διαλέκτους (κορινθιακή, μεγαρική, ανατολική αργολική). Η αττικοϊωνική κοινή που προέκυψε τον 4ο αιώνα είναι συνεπώς το αποτέλεσμα φωνολογικής και μορφολογικής ομαλοποίησης. Την κοινή αυτή μπορούμε να την περιγράψουμε ως σταθεροποιημένη κοινή.

Σύμφωνα με τους κανόνες της § 107 επικράτησαν στην κοινή: η αττική κατανομή των ᾱ και η, η προφορά του υ ως ü, τα σσ και ρσ των περισσότερων διαλέκτων· ιδιαίτερη θέση παίρνει η ψίλωση.

Για τις εξαιρέσεις με το «δωρικό» ᾱ βλ. § 78-81, με το ιωνικό η § 99. Η τροπή του υ σε ι προϋποθέτει ότι υ= ü·παράλληλα όμως διατηρήθηκε περαιτέρω στην κοινή ως σήμερα η προφορά του υ ως ü (και ju).

Οι τύχες των σσ/ττ και ρσ/ρρ βαδίζουν παράλληλα. Οι αττικές φθογγικές μορφές ττ (στην αρχή της λέξης -τ) και ρρ στις άλλες διαλέκτους πολύ δύσκολα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα σσ (σ-) και ρσ των άλλων. Αλλά από τη μια μεριά τα ττ και ρρ στην Αττική δεν είναι χωρίς εξαίρεση· ανάττικα σσ και ρσ υπάρχουν σε μη ελληνικές λέξεις όπως ὑσσός 'ακόντιο', βύρσα 'δέρμα' και Πέρσης Περσεύς, σε αρχαϊκές ιερές λέξεις όπως Ἕρση (κόρη του Κέκροπα) και θύρσος, σε ονόματα τόπων έξω από την Αττική όπως χερσόνησος (κοντά στο χερρό-) και Τειχιοῦσσα, στο επίθημα -ισσα(βασίλισσα, Κιλίκισσα κλπ.) για λόγους ευγενείας που υπαγορεύονται από την εξωτερική πολιτική, στην τραγωδία και τον αρχαιότερο έντεχνο πεζό λόγο (αλλά σε γνήσια αττικές λέξεις ισχύει μόνον ο αττικός συμφωνισμός: Θουκυδ. δέρρις, 'δέρμα, σκέπασμα', ἀλλ 'ἄττα, Σοφοκλ. πόρρω [ιων. πρόσω!] και βλίττειν 'τρυγώ μέλι' με λαθεμένη οπωσδήποτε μετατροπή μιας λέξης που είναι μόνο αττική Θουκυδ. ἧσσα και ἡσσᾶσθαι).

Από την άλλη μεριά τα αττικά ττ και ρρ υπάρχουν πότε πότε και στην κοινή. Εδώ στο πρώτο κοίταγμα κυριαρχεί μεν η αυθαιρεσία, αλλά ακριβέστερη παρατήρηση είχε ως αποτέλεσμα τη διαπίστωση κανόνων· ο έντεχνος πεζός λόγος (Αριστοτέλης, Πολύβιος, Διόδωρος) γράφει ττ και ρρ, όπου τα κατείχε ο αττικός πεζός λόγος (λ.χ. ἧττα, Θετταλονίκη, θαρρεῖν, πόρρω) αλλά τα ανάττικα θάρσος 'τόλμη' (αττ. θράσος 'θράσος'), χέρσος, βασίλισσα, ὑσσός. Στη λαϊκή κοινή κυριαρχούν αντίθετα τα σσ και ρσ εκτός από τις ειδικά αττικές λέξεις· έτσι λ.χ. στους LXX νόσσος, γλῶσσα, ἄρσην κλπ., αλλά ἡττᾶσθαι, δέρρις, πυρρός. Τα ελληνιστικά έγγραφα έχουν έξω από την Αττική χώρα ττ μόνον σε αττικές εκφράσεις όπως τα δίκαιαπράττειν· στους παπύρους το ττ υποχωρεί σιγά σιγά από τον 3ο ως τον 1ο αι. π.Χ. Ο αττικισμός διαδίδει το ττ και μάλιστα το εισάγει σε μη αττικούς ελληνιστικούς νεολογισμούς όπως πήσσειν ῥήσσειν (για τα πηγνύναι ρηγνύναι).