Καθαρμός από φόνους και παράνοια

Μια ακόμη περίπτωση καθαρμού με νερό είναι μετά από φόνο ή σε παραφροσύνη που κάποιες φορές οδηγεί σε φόνο.

Όταν οι Προιτίδες παραφρόνησαν με παρέμβαση της Ήρας, του Διόνυσου ή της Αθηνάς, ο μάντης Μελάμποδας «με μυστικές θυσίες και καθαρμούς τις κατέβασε [από ένα σπήλαιο στα Αροάνια όρη] σ' ένα μέρος που ονομάζεται Λουσοί […] και τις θεράπευσε από την τρέλα σ' ένα ιερό της Αρτέμιδος», (Παυσ., 8.18.7.) ρίχνοντας βότανα στην πηγή όπου αυτές πήγαν να πιουν νερό.^[114] Όσα αντικείμενα χρησιμοποίησε για τον εξαγνισμό τους τα πέταξε στον ποταμό Άνιγρο.

Πολύ ιδιαίτερες περιπτώσεις καθαρμού είναι των Μαινάδων και του Ορέστη, των πρώτων από τον φόνο του Ορφέα, του δεύτερου από της μητέρας του. Οι φόνοι ήταν τόσο επαχθείς που ο ποταμός Ελικών, όπου οι Μαινάδες προσπάθησαν να καθαριστούν από το αίμα του Ορφέα μετά τον φόνο του στο Δίον, εξαφανίστηκε κάτω από το έδαφος και βγήκε στην επιφάνεια πιο μακριά με άλλα όνομα.

Οι στίχοι του Αισχύλου στις Χοηφόρες «Και τα ποτάμια αν θα 'σμιγαν / όλα τους σ' ένα τρέξιμο / μάταια τα χέρια θα 'πλεναν / τα που λερώνει φονικό» (72-74) φανερώνουν τη δυσκολία να γίνει καθαρμός σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως αυτή του Ορέστη, που έγινε με διάφορα μέσα. Πιο συγκεκριμένα: Όταν ο Ορέστης έφτασε στην Τροιζήνα, τιμωρημένος από τον Απόλλωνα με ένα χρόνο εξορία, αφού παρέμεινε αρκετές μέρες σε σκηνή μπροστά από το ιερό του θεού, καθάρθηκε από τους Τροιζήνιους με νερό από την πηγή τους Ιπποκρήνη πάνω στον Ιερό Βράχο· μόνο τότε του επέτρεψαν να μπαίνει στα σπίτια τους.^[115] Ωστόσο, επειδή το έγκλημα ήταν βαρύ, χρειάστηκε να επιχειρηθεί καθαρμός και με άλλους τρόπους, μέχρι που αποφάνθηκε και ο Άρειος Πάγος για την τελική αθώωσή του.

Την ίδια αντίληψη εκφράζει και ο Εξάγγελος στον Οιδίποδα Τ. του Σοφοκλή, ότι δηλαδή όλα τα νερά των ποταμών Φάση και Ίστρου δεν θα ήταν αρκετά για να καθάρουν το σπίτι των Λαβδακιδών -Οἶμαι γὰρ οὔτ᾽ ἂν Ἴστρον οὔτε Φᾶσιν ἂν / νίψαι καθαρμῷ τήνδε τὴν στέγην (στ. 1227-1228). Ίστρος και Φάσις ήταν ο ποταμός Δούναβης και ένα ποτάμι στην Κολχίδα που θεωρούνταν το όριο Ευρώπης και Ασίας. Το καθαρμό του τελικά επιδίωξε ο Οιδίποδας στην Οιδιπόδια κρήνη στη Θήβα για τον θάνατο του Λάιου.^[116] Ο Απόλλωνας για τον φόνο του πύθωνα καθάρθηκε και στα Θεσσαλικά Τέμπη, ενώ οι Δαναΐδες, που είχαν καταχώσει τα κεφάλια των συζύγων τους στην πηγή Λέρνα, καθάρθηκαν από τον Ερμή και την Αθηνά ύστερα από διαταγή του Δία. Η πράξη του Λεύκιου Κατιλίνα να σκοτώσει αντίπαλο του Σύλλα (78 π.Χ.) και στη συνέχεια να πλύνει τα χέρια του στο περιρραντήριο του θεού Απόλλωνα θυμίζει την πράξη του Πόντιου Πιλάτου -τῷ δὲ περιρραντηρίῳ τοῦ Ἀπόλλωνος ἐγγὺς ὄντι προσελθὼν ἀπενίψατο τὰς χεῖρας. (Πλούτ., Σύλλας 32)

Ο βασιλιάς Πρίαμος εξάγνισε τη βασίλισσα των Αμαζόνων, όταν εκείνη άθελά της σκότωσε τη συμπατριώτισσά της, Ιππολύτη (Απολλόδ., Επιτομή 5.1 κ.ε.).

Γνωρίζουμε, τέλος, ορισμένες περιπτώσεις όπου κάποιος, σε κρίση τρέλας, πέφτει στα νερά ενός ποταμού, που μετονομάζεται παίρνοντας συνήθως το όνομα του πνιγμένου. Αυτή είναι η περίπτωση του ποταμού Καρμάνορα που μετονομάστηκε σε Αλιάκμονα (και αργότερα σε Ίναχο), του Εύηνου που πριν την αυτοκτονία του βασιλιά Εύηνου της Αιτωλίας ονομαζόταν Λυκόρμας, του Τάναη που πριν αυτοκτονήσει ο ομώνυμος ήρωας ονομαζόταν Αμαζόνιος.