ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΕΡΓΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ

Βαθιά ριζωμένες είναι οι δοξασίες για τη σημασία του νερού στην καρποφορία και τη συνέχεια της γενιάς, κάτι που επηρέαζε και τα έθιμα του γάμου (τελετουργικά λουτρά σε συγκεκριμένες πηγές) και τις πάμπολλες γενεαλογίες ηρώων από ποταμούς -μια τέτοια καταγωγή εγγυόταν γενναιότητα. Εδώ θα δείξουμε ότι η παρουσία του νερού στα έργα των τεχνών είναι δηλωτική της ερωτικής δραστηριότητας και των συνεπειών της.

1. Σε ερυθρόμορφο καλυκωτό κρατήρα του ζωγράφου του Τριπτόλεμου, 490-480 π.Χ., απεικονίζεται η Δανάη, καθισμένη στην κλίνη της και στηρίζοντας τα πόδια της σε σκαμνί, να δέχεται την επίσκεψη του Δία μεταμορφωμένου σε χρυσή βροχή, την ώρα που εκείνη ανύποπτη δένει μια ταινία στα μαλλιά της. (Εικ. 130) Με αυτή τη μορφή ο Δίας έφτασε μέχρι τον κόλπο της Δανάης από μια χαραματιά της στέγης του υπόγειου χάλκινου θαλάμου, στον οποίο την είχε κλείσει ο πατέρας της Ακρίσιος, γιατί είχε πάρει χρησμό ότι ο εγγονός του θα τον σκότωνε. Περισσότερο συμβατικά παριστάνεται το ίδιο θέμα, όχι πια με τη φυσιοκρατική απόδοση της βροχής αλλά με την υπόνοια της παρουσίας της από μια κεκλιμένη υδρία σε βοιωτικό αγγείο του 430 π.Χ. (Εικ. 131), ενώ ανάμεσα στη φυσιοκρατία (σταγόνες που φτάνουν μέχρι τον κόλπο της Δανάης) και τη σύμβαση (υδρία) κινείται η απόδοση σε έναν άλλον βοιωτικό ερυθρόμορφο κρατήρα (410-400 π.Χ.)^[61]. (Εικ. 132) Τον ίδιο ρόλο του νερού βρίσκουμε και σε ψηφιδωτό από την Παλαίπαφο (τέλος 2ου-αρχές 3ου αι. μ.Χ.) με τη Λήδα και τον Δία σε μορφή κύκνου. Η απαραίτητη για τη γονιμοποίηση υγρασία υποδηλώνεται με το σιντριβάνι της αυλής· εξάλλου, ο κύκνος είναι πουλί του νερού. Από την ένωση του θεού με τη Δανάη γεννήθηκε ο Περσέας και με τη Λήδα η Ελένη και ο Κάστορας, ο ένας από τους Διόσκουρους, που θεωρούνταν θεότητες προστάτες των ναυτικών. Βλ. και (Εικ. 133, 134)

2. Στον κρατήρα με τον Δία και τη Δανάη ο καλλιτέχνης προσπάθησε να αποδώσει φυσιοκρατικά τη βροχή με λευκό χρώμα, όπως και ένας άλλος συνάδελφός του περίπου ενάμιση αιώνα αργότερα με λευκές βούλες. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας είχε έστειλε τη βροχή για να σβήσει τη φωτιά που είχε ανάψει ο Αμφιτρύων με τη βοήθεια του Αντήνορα για να κάψει τη σύζυγό του Αλκμήνη, όταν ανακάλυψε την ύπαρξη άλλου άνδρα. Σύννεφα με τη μορφή κοριτσιών (Νεφέλες) παίρνουν μέρος στο έργο της κατάσβεσης, ενώ οι λευκές βούλες ίσως να υπονοούν την αιτία της αντίδρασης του Αμφιτρύωνα, δηλαδή την ένωση του Δία με την Αλκμήνη, όταν ο θεός πήρε και πάλι τη μορφή χρυσής βροχής. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Ηρακλής. (Εικ. 135)

3. Κλείνοντας τον κύκλο της ζωής της Αλκμήνης και του γιου της, σε ερυθρόμορφη πελίκη του ζωγράφου του Κάδμου, 450 π.Χ., παριστάνονται Νύμφες των πηγών να σβήνουν με τις υδρίες τους τις τελευταίες φλόγες από τη φωτιά που έκαψε τον Ηρακλή, ενώ ψηλά στην Οίτη από μια φούχτα στάχτες ξεπετάγεται και πάλι αναγεννημένος ο Ηρακλής, στεφανωμένος για τα καλά του έργα, μαζί με την Αθηνά που οδηγεί το άρμα που τον μεταφέρει.^[62] (Εικ. 136)