Ιλισός

Ο Ιλισός (ή παλιότερα Ειλισσός) ο αρχαιότερος ποταμός στο λεκανοπέδιο Αττικής, ήταν, μαζί με τον Κηφισό, από τα σημαντικότερα ποτάμια. Πήγαζε από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού και κατέληγε στον Κηφισό, από τον οποίο είχε και λιγότερα νερά. Ο Πλάτωνας αποκαλεί τον Ιλισό «ὑδάτιον», γιατί στέρευε το καλοκαίρι, αν και κατά περιόδους ήταν πλωτός.

Πήρε το όνομά του από τον ημίθεο Ιλισό, γιο του Ποσειδώνα και της Δήμητρας, που λατρευόταν σε ιερό κοντά στο λόφο του Αρδηττού. Ο ποταμός, κατά πάσα πιθανότητα, και η νύμφη Καλλιρόη παριστάνονταν στις γωνιές του δυτικού αετώματος του Παρθενώνα (Εικ. 66), ενώ την άλλη άκρη κρατά ο Κηφισός. Ιλισός και Κηφισός, καταλαμβάνοντας τα δύο άκρα στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα, συνιστούν τα γεωγραφικά στίγματα της διαμάχης Ποσειδώνα και Αθηνάς για την κυριαρχία του ενός ή του άλλου στην Αθήνα. (Εικ. 67)

Κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα (τέλη Φεβρουαρίου) οι υποψήφιοι για τα Ελευσίνια Μυστήρια μύστες υποβάλλονταν σε καθαρμούς στα ιερά νερά του.

Στις όχθες του υπήρχαν ιερά και άλλα δημόσια οικοδομήματα, μεταξύ των οποίων το Ολυμπιείο (Δίας), το Πύθιο (Απόλλων), το Παναθηναϊκό Στάδιο, το Ηρακλείο (Κυνόσαργες), ιερό αφιερωμένο στον Βορέα κ.ά.

Η ύπαρξη ιερού του Βορέα αιτιολογείται με έναν μύθο. Στον ποταμό Ιλισό ήρθε να ξαποστάσει ο άνεμος Βορέας, όταν αντιλήφθηκε την όμορφη κόρη του Ερεχθέα Ωρείθυια, την οποία άρπαξε και πάνω στις μεγάλες του φτερούγες την έφερε στο Σαρπηδόνιο ακρωτήριο της Θράκης (Εικ. 68, 69, 70, 71, 72), αν και ο Πλάτωνας θεωρεί τον μύθο μυθολόγημα, τον ερμηνεύει ως φυσική αλληγορία και θεωρεί ότι ο μύθος δεν ήταν καν άξιος συζήτησης. Τέλος, κάπου στις όχθες του Ιλισού λέγεται ότι φονεύθηκε ο βασιλιάς της Αθήνας Κόδρος από τους Δωριείς. [Για μεταγενέστερες αποτυπώσεις του θέματος βλ. ενδεικτικά Εικ. 73, 74]