Αξιός

Για τον Αξιό (Εικ. 11) γνωρίζουμε από τον Όμηρο ότι ήταν πλατύς, ότι είχε «ωραιότατο νερό» (Β 848-850) και ότι έκανε «βαθιά στροβιλίσματα» (Φ 143), ότι από «τη μακρινή Αμυδώνα, από τα μέρη του Αξιού» προέρχονταν οι Παίονες «με τα αγκυλωτά τόξα» (Β 848-850) «που φορούσαν περικεφαλαίες με αλογοουρά» (Π 287-288) και ότι τους συνόδευε ο Πυραίχμης, τον οποίο χτύπησε με δόρυ ο Πάτροκλος. Εκτός από τον Πυραίχμη αναφέρεται και ο Αστεροπαίος, γιος του Πηλεγόνη που κι αυτός με τη σειρά του ήταν γιος του Αξιού. Στους μύθους δηλαδή που παραδίδει ο Όμηρος περιλαμβάνεται και ο έρωτας του ποταμού με τη μεγαλύτερη κόρη του Ακεσσαμενού, την Περίβοια (Φ 143). Ο ίδιος ο Αστεροπαίος δηλώνει στον Αχιλλέα: «Η γενιά μου κατάγεται από τον πλατύροο Αξιό, εκείνον τον Αξιό που το ωραιότατο νερό του τρέχει πάνω στη γη. Αυτός γέννησε τον Πηλεγόνη, ικανό στο δόρυ. Κι αυτός λένε ότι γέννησε εμένα» (Φ 154-160).

Γνωρίζουμε από τον Όμηρο ότι ο Αξιός ήταν πλατύς, ότι είχε «ωραιότατο νερό» (Β 848-850) και ότι έκανε «βαθιά στροβιλίσματα» (Φ 143), ότι από «τη μακρινή Αμυδώνα, από τα μέρη του Αξιού» προέρχονταν οι Παίονες «με τα αγκυλωτά τόξα» (Β 848-850) «που φορούσαν περικεφαλαίες με αλογοουρά» (Π 287-288) και ότι τους συνόδευε ο Πυραίχμης, τον οποίο χτύπησε με δόρυ ο Πάτροκλος. Εκτός από τον Πυραίχμη αναφέρεται και ο Αστεροπαίος, γιος του Πηλεγόνη που κι αυτός με τη σειρά του ήταν γιος του Αξιού (Πέλλα). Στους μύθους δηλαδή που παραδίδει ο Όμηρος περιλαμβάνεται και ο έρωτας του ποταμού με τη μεγαλύτερη κόρη του Ακεσσαμενού, βασιλιά της γειτονικής στον Αξιό Πιερίας, την Περίβοια (Φ 143). Ο ίδιος ο Αστεροπαίος δηλώνει στον Αχιλλέα:

Η γενιά μου κατάγεται από τον πλατύροο Αξιό,

εκείνον τον Αξιό που το ωραιότατο νερό του τρέχει πάνω στη γη.

Αυτός γέννησε τον Πηλεγόνη, ικανό στο δόρυ.

Κι αυτός λένε ότι γέννησε εμένα.

(Ιλ., Φ 154-160)

Αξιός και Μεγάλοι Θεοί της Σαμοθράκης είναι πιθανό ότι συνδέονται μεταξύ τους ως προς την ουσία τους ως υδάτινες θεότητες που χαρίζουν γονιμότητα αλλά και ετυμολογικά. Τα μυστικά ονόματα των τριών από τους τέσσερις, όπως παραδίδονται από τον γεωγράφο του 3ου αι. π.Χ., Μνασέα, Αξίερος, Αξιόκερσα, Αξιόκερσος -ο τέταρτος είναι ο Καδμίλος- προδίδουν ρίζες εντοπιότητας.

Η ετυμολογία των ονομάτων των τριών πρώτων θεοτήτων με πρώτο συνθετικό τη συλλαβή αξ-, είναι δηλωτική του άξιου, του προσήκοντος (Αξ-ίερος, Αξ-ιόκερσος, Αξ-ιόκερσα). Ωστόσο, η συλλαβή αξ-, αχ-, ακ- ενυπάρχει σε λέξεις που έχουν τη σημασία του ιερού και του νερού. Ο Ησύχιος, βέβαια, παραδίδει ότι η λέξη αξός σημαίνει παρὰ Μακεδόσιν την ύλη, το δάσος, και, πράγματι, οι όχθες του Αξιού είναι δασώδεις, κάτι που επίσης φανερώνει ρίζες εντοπιότητας. (Εικ. 21)