13.6. Φιλοσοφική σχολή ή φιλοσοφικό καφενείο; Το τίμημα μιας φιλοσοφίας ανάμεσα στο αιώνιο και στο επίκαιρο

Μέσα σε όλα αυτά, η πλατωνική παράδοση, μετά τις περιπέτειές της στην ελληνιστική περίοδο, αναβίωσε και εδραίωσε τη θέση της στο κέντρο της φιλοσοφικής δραστηριότητας. Όμως, πώς και γιατί μακροπρόθεσμα κέρδισε ο Πλάτων; Μια απάντηση είναι δυνατή, αν κατανοήσουμε τον χαρακτήρα και τη λειτουργία της φιλοσοφίας τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες.

Η φιλοσοφία, πλατωνική, αριστοτελική ή στωική, έχασε σταδιακά τους δεσμούς της με την πολιτική πραγματικότητα της εποχής. Ήθελε δεν ήθελε, εγκατέλειψε τον στίβο της πολιτικής, τόσο στο πρακτικό όσο και στο θεωρητικό επίπεδο. Εξάλλου, δεν υπήρχαν περιθώρια για άσκηση πολιτικής ή για επιρροή στην πολιτική πράξη εκείνη την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Και το ενδιαφέρον για την πολιτική θεωρία, όπως αναδείχθηκε από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη ή τους Στωικούς, περιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό στους φιλοσοφούντες ρήτορες, που ασχολήθηκαν με θέματα σχετικά με τα πολιτεύματα και τον ιδανικό ηγεμόνα.

Επιπλέον, η φιλοσοφία διατηρούσε πλέον πολύ χαλαρούς δεσμούς με την επιστημονική δραστηριότητα της εποχής, και το ενδιαφέρον της (με ελάχιστες εξαιρέσεις) δεν στρεφόταν στις θετικές επιστήμες. Αντίθετα, άρχισε να συνδέεται με μορφές γνώσης που σήμερα ονομάζουμε ψευδοεπιστημονικές, όπως η αστρολογία.

Χάνοντας τα στηρίγματα που είχε η φιλοσοφία στην έξω από τον εαυτό της πραγματικότητα, στερήθηκε και τον διάλογο μαζί τους. Ωστόσο, εκείνος ο διάλογος την τροφοδοτούσε με προβλήματα για τον φυσικό κόσμο, την κοινωνία και την πολιτική, για τη φύση και τη γνώση τους, προβλήματα τα οποία αναλάμβανε η ίδια η φιλοσοφία να λύσει. Πού θα μπορούσε να οδηγήσει η έλλειψη ενδιαφέροντος της φιλοσοφίας για τέτοιου είδους προβλήματα;

Η αντίληψη ότι η φιλοσοφία είναι μια «πρακτική», ένας τρόπος εσωτερικής αλλαγής, δεν χάθηκε. Κρατήθηκε ζωντανή χάρη σε καθηγητές φιλοσοφίας που επωμίζονταν τον ρόλο του πνευματικού καθοδηγητή των μαθητών τους, ειδικά σε ομάδες όπως οι πυθαγόρειες κοινότητες που γνώρισαν νέα άνθηση τον 1ο και 2ο αιώνα μ.Χ. Παράλληλα, όμως, η φιλοσοφία άρχισε να κλείνεται στον εαυτό της, στο οικείο και πιο ασφαλές περιβάλλον της εκπαίδευσης. Ήταν σαν να διέσωζε, μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας και στις βιβλιοθήκες, μια κάποια αυτονομία.