12.2. Η φιλοσοφική λίθος - Ανηφορίζοντας στα Οινόανδα

Ο Μύρης στέλνει χαιρετισμό στον Λεύκιο.

Φίλτατε φίλε μου, το ταξίδι μου πάει καλά· τα απρόοπτα λίγα, και συνήθως ευχάριστα. Πέρασαν πολλές μέρες από όταν σου έγραψα τελευταία φορά, αλλά δεν μου έμενε χρόνος: πούλησα το δίτροχο προτού φύγω από την Αντιόχεια και συνέχισα με δύο άλογα, το ένα για τις αποσκευές. Διέσχισα την Κιλικία, την Παμφυλία και τη Λυκία χωρίς πολλούς σταθμούς, και τώρα κάθομαι στις αποβάθρες της Ρόδου. Βρήκα κι ένα πλοίο που πάει Αλεξάνδρεια και είπα να σου στείλω στα γρήγορα ένα γράμμα για κάτι πραγματικά αναπάντεχο και φιλοσοφικά προκλητικό.

Βρισκόμασταν στα Πάταρα, ένα λιμάνι στις ακτές της Λυκίας, μια παρέα ταξιδιωτών που συνταιριάσαμε εδώ και μέρες. Αναρωτιόμασταν αν θα παίρναμε καράβι για τη Ρόδο ή θα επισκεπτόμασταν πρώτα την Ξάνθο, να βλέπαμε και το επιτάφιο μνημείο των Νηρηίδων - καθότι φιλότεχνοι. Ένας της παρέας, κάποιος Λάνης από την κοντινή Απολλωνία, έριξε την ιδέα να ανεβούμε σε μια μικρή πόλη προς το εσωτερικό της χώρας, τα Οινόανδα. «Αξίζει να θυσιάσετε μια μέρα από το ταξίδι. Ειδικά εσύ, Λεύκιε, που τόσο αγαπάς τη φιλοσοφία.»

Περάσαμε από την Ξάνθο και με το ομώνυμο ποτάμι στ᾽ αριστερά μας προχωρήσαμε στην ενδοχώρα. Μετά από ώρες φτάσαμε στους πρόποδες του βουνού και ανηφορίσαμε τον δρόμο για την κορυφή. Ήμασταν κατάκοποι, αλλά το θέαμα μας αντάμειψε: μια μικρή πόλη, με αγορά, δημόσια κτίρια, θέατρο ψηλά στο βουνό και κάπου στο κέντρο ένας μακρύς τοίχος, περισσότερο από 10 πόδια ψηλός. Πλησιάσαμε από περιέργεια, και δεν μπορείς να φανταστείς τι είχαν σκαλίσει στην πέτρα: μια σύνοψη της επικούρειας φιλοσοφίας! Πάνω στη βάση ήταν χτισμένες οι πέτρες σε εφτά ζώνες, η καθεμιά με άλλο θέμα: κάτω κάτω οι Κύριες δόξεςτου Επίκουρου και κείμενα για την ηθική, στη δεύτερη ζώνη η φυσική, και με τη σειρά επιστολές, φράσεις-αξιώματα και πάνω πάνω σκέψεις για τα γηρατειά.

Δεν ήταν τίποτε καινούργιο: ο ατομισμός, οι αδιάφοροι θεοί, η ηδονή, η φιλία. Όλα τους γνωστά, αν και πολλά δεν το αξίζουν. Αυτό δεν καταλαβαίνω με τους επικούρειους: έχουν μείνει απομονωμένοι από τις άλλες φιλοσοφικές Σχολές, σχεδόν δεν ασχολούμαστε μαζί τους (ο Πλούταρχος τους αποστόμωσε), και αυτοί συνεχίζουν απτόητοι! Έχουν ένα αξιοζήλευτο δέσιμο μεταξύ τους, όπου κι αν βρεθούν, ασάλευτη πίστη στα δόγματά τους και σεβασμό υπέρμετρο στον ιδρυτή της Σχολής, τον Επίκουρο. Οι κοινότητές τους επικοινωνούν τακτικά μεταξύ τους και συντρέχουν η μία την άλλη και οικονομικά. Αυτοί στα Οινόανδα έχουν επαφές όχι μόνο με τη Ρόδο, αλλά και με την Αθήνα, τη Χαλκίδα και τη Θήβα. Για μας, Λεύκιε, Πλατωνικούς ή Στωικούς, μπορεί να είναι απαράδεκτη η ηθική τους φιλοσοφία. Αν συγκρίνουμε όμως τον τρόπο (πες τον απλό και μονοκόμματο) που ζουν αρκετοί από τους Επικούρειους με τη ζωή πολλών Στωικών, πρέπει να ομολογήσουμε ότι η δική μας πλευρά άλλα λέει και άλλα κάνει.

Άραγε, θα μείνει όρθια στους αιώνες αυτή η πέτρα της φιλοσοφίας ή θα γκρεμιστεί με τον καιρό ή από κανένα σεισμό; Οι κακόπιστοι θα έλεγαν ότι έτσι αμετακίνητη που είναι εδώ και αιώνες η επικούρεια φιλοσοφία τής ταιριάζει που απολιθώθηκε σε ένα ξεχασμένο πόλισμα της Λυκίας. Εγώ οπαδός αυτών των αποσυνάγωγων ηδονιστών δεν είμαι - όλοι μας, Πλατωνικοί, Στωικοί, Έλληνες, Ιουδαίοι, χριστιανοί, τους περιφρονούμε. Αλλά δεν αρνούμαι ότι η πράξη αυτή του Διογένη, να σκαλίσει αυτή την τεράστια επιγραφή, με συγκίνησε.

Σ᾽ αφήνω με τα δικά του λόγια [απόσπ. 3], όπως τα θυμάμαι· λόγια που ο καθένας μας θα υπέγραφε: «Τώρα πια που βρίσκομαι στη δύση της ζωής μου και όπου να ᾽ναι θα πεθάνω από γηρατειά, θέλησα, μη με προλάβει ο θάνατος, να βοηθήσω ανθρώπους με νου και κρίση. Δεν είναι μόνον ένας ή δύο οι άνθρωποι που δυστυχούν, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν άρρωστοι με ψεύτικες ιδέες. Και το δίκαιο είναι να βοηθήσω όχι μόνο αυτούς αλλά και όσους ζήσουν μετά από μένα (γιατί κι εκείνοι δικοί μου άνθρωποι είναι, κι ας μην έχουν γεννηθεί ακόμη) καθώς και τους ξένους που έρχονται στα μέρη μας· είναι πράξη αγάπης να τους βοηθάς. Επειδή, λοιπόν, απευθύνομαι σ᾽ όλους αυτούς με το σύγγραμμά μου, εκμεταλλεύτηκα αυτόν εδώ τον χώρο για να εκθέσω στον κόσμο τα φάρμακα που φέρνουν τη σωτηρία, φάρμακα που έχω δοκιμάσει στη ζωή» - και εννοεί τη φιλοσοφία.

Είθε να υγιαίνεις και να ευτυχείς όσο γίνεται περισσότερο, ποθεινότατε φίλε Λεύκιε.