• Ως ομοτικό:
  • (Διγ. Esc. 653), (Απόκοπ. 254), (Ερωτόκρ. Δ́ 1621)·
  • (σε ιδιάζ. χρ.):
    • μα την αγάπην σου και μα την κεφαλήν σου (Προδρ. II 19 χφ H κριτ. υπ.)·
    • μα τον καμόν μου της ψυχής, μα την πικρίαν της τύχης (Λίβ. Sc. 1273)·
    • Τούτο ου ψεύδομαι ποσώς, μα την υστέρησίν μας (Βέλθ. 101).

[αρχ. μόρ. μα. Η λ. και σήμ.]

• 1)
  • α) (Μετά αρνητ. πρόταση) αλλά:
    • Μέσα σ’ αυτήν (ενν. την βάρκαν) εμπήκασιν, όχι για να ψαρέψουν, μα πέρα στην Ανατολήν να παν να ταξιδέψουν (Γαδ. διήγ. 140)·
    • Δεν έν’ καιρός, μα γνώθω το (Φαλιέρ., Ιστ. 68)·
  • β) (μετά καταφ. πρόταση) όμως, μολαταύτα, ωστόσο:
    • (Ερωφ. Β́ 37)·
    • ήτονε δεκοκτώ χρονώ, μα 'χε γερόντου γνώση (Ερωτόκρ. Ά 79)·
    • Γέροντας είναι και αυτός, μα θύμησην καλή έχει (Σουμμ., Παστ. φίδ. Έ [769])·
  • γ) (μετά καταφ. πρόταση· ο σύνδ. με το όχι και ουσ.) όχι όμως:
    • πήραν και … το ΄ξώπυργον, … μα όχι το καστέλλι (Διακρούσ. 104³).
• 2) (Προσθετικός, επιτατικός· ο σύνδ. συχνά με το και) αλλά και, αλλά επιπλέον, αλλά επιπροσθέτως:
  • όχι μόνον έφυγε, μα κι εκοπάνισέ μας (Γαδ. διήγ. 529).
• 3)
  • α) (Μεταβατικός στην αρχή πρότασης) λοιπόν:
    • (Ερωφ. Γ́ 61)·
    • μα πε μου πούρι: Εμέρωσε τ’ άγριο θεριόν εκείνο; (Φαλιέρ., Ιστ. 65)·
  • β) (στην αρχή πρότασης για δήλ. έκπληξης, απορίας, κλπ.):
    • Ποθούλα: … Εδώ 'σαι; Μοίρα: Μα πού ήθελες; (Φαλιέρ., Ιστ. 375)·
    • Μα τάχα δεν είν’ εντροπή …; (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ́ [1285])·
  • γ) (στην αρχή επιφ. πρότασης):
    • μ’ αν ήξευρες είντα ’παθα …! (Φαλιέρ., Ιστ. 110).

[<ιταλ. ma ή <σύνδ. αμή με επίδρ. του ιταλ. ma. Η λ. στο Meursius και σήμ.]

• Μάγισσα:
  • (Ιντ. κρ. θεάτρ. Β́ 20).

[<βεν. maga. Η λ. στο Βλάχ.]

• α) Αποθήκη:
  • (Χούμνου, Κοσμογ. 1778)·
• β) κατάστημα ή εργαστήριο:
  • μαγαζάδες που κάμνουσι τις σαρδέλες (Πορτολ. Β 57²¹).

[<ουσ. μαγαζές ή πληθ. μαγαζ(ι)ά του ουσ. μαγαζί]

• Αποθήκη εμπορευμάτων, κατάστημα:
  • (Ανων., Ιστ. σημ. ρμά)·
  • τα μακζενία είναι γεμάτα πραματείες (Μαχ. 208²⁴).

[<βεν. magazén. Ο τ. και σήμ. κυπρ.]

• Αποθήκη:
  • (Διαθ. Ακοτ. 147)·
  • δίδω του … σπίτια και μαγαντζέ και αργαστήρι (Μορεζίν., Διαθ. 482).

[<βεν. magazén. Ο τ. ‑τζές σε έγγρ. (15.-17. αι.) και σήμ. κρητ. Η λ. στο Βλάχ.]

• α) Αποθήκη:
  • τα σπίτια και τα μαγατζιά, οπού ’χασιν τα στάρια (Τζάνε, Κρ. πόλ. 360¹¹)·
  • (ιδιάζ. χρ.):
    • να ανοίξει ο Κύριος εσέν το μαγαζί του το καλό, τον ορανό, να δώσει τη βροχή της ηγής σου (Πεντ. Δευτ. XXVIII 12)·
• β) κατάστημα ή εργαστήριο:
  • (Επιστ. Μωάμ. 67⁴), (Τζάνε, Κρ. πόλ. 379¹³).

[<ανατολ. βεν. magasín, αραβ. προέλ. (Kahane-Tietze 1958: 278-9). Η λ. στο Du Cange (‑άζι) και σήμ.]

• 1) Μακάρι, είθε:
  • Μαγάρι ας εύρομε … λίγο μίσσο (Φαλιέρ., Ιστ. 389)·
  • Μαγάρι να ’το βολετό (Ερωτόκρ. Ά 1617).
• 2) Έστω, ακόμα και:
  • μαγάρι με τη γλώσσα σου σήμερο βουήθησέ μου (Ερωτόκρ. Έ 394).

• Εκφρ.
• 1) Μαγάρι ας = έστω κι αν:
  • (Φορτουν. Ά 237).
• 2) Σκιας μαγάρι = τουλάχιστον:
  • (Πανώρ. Γ́ 453).

[αντιδ. <ιταλ. magari <ελλην. μακάρι. Η λ. στο Βλάχ. και σήμ. ιδιωμ. και σε διάφ. τ.]

• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1)
      • α) Μολύνω (ηθ.):
        • (Διήγ. παιδ. 975)·
        • Διά ποίαν αφορμήν χαλάτε τες ψυχές σας και τες μαγαρίζετε με αίματα; (Ροδινός 229)·
      • β) (προκ. για αντικείμενο λατρείας) μιαίνω, βεβηλώνω:
        • (Ιντ. κρ. θεάτρ. Ά 53).
    • 2) Λερώνω, βρομίζω:
      • (Αιτωλ., Μύθ. 12⁸).
    • 3) Ντροπιάζω:
      • εμαγαρίσασι (ενν. οι καλόγεροι) και σκήμαν τως (Αποκ. Θεοτ. I 190).
    • 4) Βιάζω:
      • εμαγάρισαν γυναίκας παρά φύσιν (Ανάλ. Αθ. 24· Ανακάλ. 84).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Λερώνομαι, λεκιάζομαι:
      • Εις τσόχαν να μαγαρίσει από λάδιν (Ιατροσ. κώδ. φνζ́).
    • 2) Αλλαξοπιστώ:
      • πολλές (ενν. γυναίκες) εσκλαβωθήκασι κι άλλες εμαγαρίσα (Τζάνε, Κρ. πόλ. 181⁸).
    • 3) Έρχομαι σε σεξουαλική επαφή:
      • τες πόρνες … κοιτάν (ενν. οι άνδρες) και μαγαρίζουν (Ναθαναήλ Μπέρτου, Στιχοπλ. I 772· I 747).
• II. Μέσ.
  • 1) (Θρησκ.) είμαι μιασμένος, ακάθαρτος:
    • (Πεντ. Αρ. XIX 22).
  • 2) Παρεκτρέπομαι σεξουαλικά, απιστώ:
    • αν δεν εμαγαρίστην η γεναίκα και καθάρια αυτή (Πεντ. Αρ. V 28).

• Η μτχ. παρκ. ως επίθ. =
  • 1)
    • α) Μιαρός, μολυσμένος:
      • (Ναθαναήλ Μπέρτου, Στιχοπλ. I 530)·
    • β) (θρησκ.) ακάθαρτος:
      • να απεστείλουν από το φουσσάτο … παν μαγαρισμένον εις ψυχή (Πεντ. Αρ. V 2)·
      • (προκ. για ζώο):
        • παν σερπετό του πουλιού μαγαρισμένο αυτό εσάς, να μη φαγωθούν (Πεντ. Δευτ. XIV 19).
  • 2) Λερωμένος, βρόμικος:
    • το πρόσωπόν του απ’ αίμα και κορνιακτόν όλο μαγαρισμένον (Θησ. Θ́ [18²])·
    • (ιδ. από κόπρανα):
      • μαγαρισμένα σπάργανα (Σπανός D 652).
  • 3) Αμαρτωλός, ανήθικος:
    • ο μαγαρισμένος Ηρώδης (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 406· Διήγ. Αλ. V 59).
  • 4) Άπιστος:
    • ο βασιλεύς Φίλιππος … Σαρακηνός την γενεάν ήτον μαγαρισμένος (Φλώρ. 29).
  • 5) (Πιθ.) επικίνδυνος, δύσκολος:
    • δύο ακρωτήρια μαγαρισμένα (Πορτολ. Β 37²⁴).
  • 6) (Υβριστ.):
    • Αφορεσμένε γάδαρε …, σκύλε μαγαρισμένε (Γαδ. διήγ. 366)·
    • γυναίκα κακορίζικε, Εύα μαγαρισμένη (Συναξ. γυν. 127).

[<ουσ. μαγαρίτης - αραβ. Muhᾱdžir + κατάλ. ‑ίζω (Kahane, GR I 344-54, 622)· λίγο πιθ. <αρχ. ή μτγν. μεγαρίζω (<αρχ. ή μτγν. μέγαρα, Ανδρ., ΛΚΝ). Η λ. τον 9. αι. και σήμ.]