Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Η γραφή στην Kύπρο

Για μια χιλιετία περίπου χρησιμοποιήθηκε στην Κύπρο ένα συλλαβικό σύστημα γραφής, το κυπριακό συλλαβάριο. Παρατηρούνται τοπικές παραλλαγές αυτού του συλλαβαρίου, ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή της Πάφου και, όπως είναι αναμενόμενο, διαφορές στο σχήμα ορισμένων συλλαβογραμμάτων από εποχή σε εποχή. Tο συλλαβάριο είχε ευρύτατη διάδοση και φαίνεται ότι στη συνείδηση των Kυπρίων συνδέθηκε άρρηκτα με την κυπριακή διάλεκτο και ταυτότητα· για τον λόγο αυτό προφανώς χρησιμοποιήθηκε σχεδόν αποκλειστικά μέχρι την ελληνιστική εποχή και από το ιθαγενές ίσως στοιχείο (Morpurgo Davies 1992, 421-422).

Στο «κοινό» συλλαβάριο, το ευρύτερα διαδεδομένο, ήταν επίσης γραμμένα κείμενα μιας άλλης γλώσσας, ίσως της προελληνικής της Kύπρου, τα παλαιότερα κείμενα της οποίας χρονολογούνται ίσως από τον 6ο ως τον 4ο αιώνα π.X., σε πολύ περιορισμένη όμως κλίμακα, κυρίως στην Αμαθούντα. O μικρός αριθμός των λεγομένων «ετεοκυπριακών» κειμένων (δεν ξεπερνούν τα είκοσι με εικοσιπέντε· άλλα τόσα ίσως δεν είναι ελληνικά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι «ετεοκυπριακά»), και τα μόλις τρία δίγραφα --σε ορισμένα μάλιστα από τα οποία αναγνωρίζονται ονόματα ελληνικής ετυμολογίας--, καθιστούν πολύ δύσκολη την αποκρυπτογράφηση.

Aττικός αμφορέας. Mένδη Xαλκιδικής. Tέλος του 8ου αιώνα π.X.
Φέρει επιγραφή σε κυπριακό συλλαβάριο

Λεπτομέρεια της παραπάνω εικόνας

Αναγράφεται το όνομα του εμπόρου ή κατόχου του αγγείου (σώζεται αποσπασματικά, ]la-si), το πατρώνυμο (συντομογραφικά, Te-mi, Θεμι-) και ο τόπος προέλευσης (Se, Σε, πιθανότατα Σε(λαμίς)/Σε(λαμίνιος) 'Σαλαμίς'/Σαλαμίνιος').

Κυπριακή διάλεκτος και κοινή

Όπως σε όλες σχεδόν τις ελληνόφωνες περιοχές, κείμενα στην κοινή συντάσσονται στην Κύπρο από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ.: αν είναι γνήσια, μία από τις τελευταίες κοπές του βασιλέως της Πάφου Νικοκλέους φέρει το όνομα του μονάρχη στην κοινή· έκτοτε κοινή και αλφάβητο κυριαρχούν σταδιακά επί της διαλέκτου, η οποία αποδίδεται, όπως συνήθως, με το συλλαβάριο. Για να δοθεί μια εικόνα για το κύρος της μιας γλωσσικής μορφής έναντι της άλλης (και της γραφής η οποία είναι συνδεδεμένη με κάθε μία από αυτές), ας αναφερθεί ότι από τις τριακόσιες εννέα επιγραφές της περιόδου 225-218 π.Χ., που βρέθηκαν στο Καφίζιν, οι διακόσιες σαράντα τρεις είναι γραμμένες στην κοινή (και σε αλφάβητο), τριάντα τέσσερις στη διάλεκτο (και σε συλλαβάριο), τριάντα δύο και στις δύο μορφές της ελληνικής (και δίγραφες· οι διαλεκτικές είναι γραμμένες στο συλλαβάριο, ενώ οι μη διαλεκτικές στο αλφάβητο). Στα δίγραφα κείμενα το αλφαβητικό είναι σε πιο εμφανή θέση, ενώ μόνο του το συλλαβάριο χρησιμοποιείται συνήθως σε ακόσμητα αγγεία. Eίναι προφανές ότι στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. διάλεκτος και συλλαβάριο περιορίζονται κατά το μάλλον ή ήττον στη θρησκευτική σφαίρα, περιοχή κατεξοχήν συντηρητική από γλωσσική άποψη. Tο γεγονός ότι το υλικό αυτό προέρχεται από ένα μικρό αγροτικό ιερό δίνει και μια σειρά κοινωνιογλωσσικών πληροφοριών για τους χρήστες: σε ποιο βαθμό μιλούσαν τη διάλεκτο οι Kύπριοι της περιοχής, ποιο κύρος είχε γι' αυτούς, πόσο σωστά χρησιμοποιούσαν το συλλαβάριο σε σχέση με το αλφάβητο και ποια γραφή μάθαιναν στο σχολείο

[…]

Την εποχή της αφίξεώς τους στην Κύπρο βρήκαν ανεπτυγμένο και ευρύτερα διαδεδομένο ένα σύστημα γραφής, το λεγόμενο «κυπρομινωικό», το οποίο υποτίθεται ότι προσάρμοσαν στις ανάγκες της γλώσσας τους. Η γραμμική B, γραφή αποκλειστικά των μυκηναϊκών ανακτόρων, ξεχάστηκε και χάθηκε προφανώς μαζί με τους ανακτορικούς γραφείς, τους μόνους που τη γνώριζαν. Έτσι, οι άποικοι μετέτρεψαν και χρησιμοποίησαν για την απόδοση της διαλέκτου τους το επιχώριο συλλαβογραφικό σύστημα γραφής, αν και τα κοινά στοιχεία από απόψεως μορφής δεν είναι τόσο πολλά. Αν η γραμμική B ήταν ευρύτερα διαδεδομένη, θα την είχαν ίσως χρησιμοποιήσει οι άποικοι και στην Κύπρο. Το κυπριακό συλλαβάριο με τις παραλλαγές του το χρησιμοποίησαν για μια χιλιετία περίπου στη νέα τους εστία.