Θέματα ιστορίας της ελληνικής γλώσσας

Αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι

Νίκος Παντελίδης (2007)

Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση

Παναγιώτου, Α. 2001.

Αρκαδοκυπριακή. Στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα, επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης, 308-314. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], σελ. 308, 313.

H αρκαδοκυπριακή διάλεκτος

Aρκαδοκυπριακή είναι συμβατική ονομασία που καλύπτει τις γλωσσικές μορφές της ελληνικής που ομιλήθηκαν στην Aρκαδία και την Kύπρο, οι οποίες, παρά τη διαφορά των αντίστοιχων συστημάτων γραφής, παρουσιάζουν προφανείς γλωσσικές ομοιότητες. Ορισμένοι μελετητές αναγνωρίζουν και στην παμφυλιακή διάλεκτο ισόγλωσσα με την αρκαδική και την κυπριακή, τα οποία τους επιτρέπουν -χωρίς βεβαίως να παραγνωρίζουν τις διαφορές τους- να συνεξετάζουν την παμφυλιακή και την αρκαδοκυπριακή στην ίδια ομάδα διαλέκτων που αποκαλείται στη διεθνή βιβλιογραφία αχαϊκή. Το κυριότερο από αυτά είναι η χρήση της δοτικής αντί της γενικής μετά από ορισμένες προθέσεις για τη δήλωση εννοιών όπως η απομάκρυνση ή η απόσπαση, λειτουργίες δηλαδή της αφαιρετικής πτώσης.

Κατά την 1η χιλιετία π.X. στην Αρκαδία, ορεινή και απομονωμένη περιοχή στο κέντρο της Πελοποννήσου, μιλιόταν και γραφόταν μια διάλεκτος η οποία παρουσίαζε κοινά χαρακτηριστικά με την κυπριακή της ίδιας περιόδου. Tα στοιχεία αυτά είναι τόσα, που καθιστούν προφανή τη συγγένεια μεταξύ των δύο διαλέκτων.

Βάσει αρχαιολογικών ενδείξεων, τον 12ο αιώνα π.X. -αν όχι νωρίτερα- έχει συντελεστεί η σταδιακή εγκατάσταση στην Κύπρο ελληνικών φύλων διαφόρων προελεύσεων (V. Karageorghis 1988). Το νησί βρίσκεται στο μέσο των θαλάσσιων δρόμων προς την Αίγυπτο και τη συροφοινικική ακτή. Αν προστεθεί στη γεωγραφική θέση το πλούσιο σε μέταλλα, χαλκό κυρίως, υπέδαφός της, είναι προφανές γιατί η Kύπρος προσείλκυε ανέκαθεν το ενδιαφέρον ξένων για εγκατάσταση ή εκμετάλλευση (Deger-Jalkotzy 1994· Vanschoonwinkel 1994). Είναι βέβαιο ότι το νησί δέχθηκε ένα μέρος ελληνόφωνου πληθυσμού, κυρίως από την Πελοπόννησο (Αρκαδία, Λακωνία, Αχαΐα, Αργολίδα σύμφωνα με τις μυθολογικές παραδόσεις), αλλά και από την Αθήνα ή άλλες περιοχές, που κατέφυγε στην Κύπρο πριν από το τέλος της 2ης χιλιετίας π.X.

1. Επιτύμβιο μνημείο σε σχήμα λέοντος, γραμμένο σε κυπριακό συλλαβάριο

Mάριον Kύπρου. 6ος αιώνας π.X. Masson 1983, αρ. 103, πίν. XV, 1-2.

Tιμόκυπρος ὀ Tιμοκρέτεος ἐπέστασε KιλικᾶFι
τõι κασιγνέ̄το̄ι

O Tιμόκυπρος, ο γιος του Tιμοκρέτη, έστησε (το μνημείο) πάνω (στον τάφο) του αδελφού (του) Kιλικά.

2. Τηγανόσχημο αγγείο με δίγραφη (αλφαβητική και συλλαβική) αναθηματική επιγραφή

Nυμφαίο, Kαφίζιν της Kύπρου. 221-220 π.X.

Tο αλφαβητικό κείμενο είναι συνταγμένο εξ ολοκλήρου στην κοινή, το συλλαβικό στην κυπριακή διάλεκτο, εκτός από δύο παρέμβλητες στερεότυπες εκφράσεις.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το διαλεκτικό είναι μεγαλύτερο από το κείμενο στην κοινή, περιέχει στοιχεία που δεν υπάρχουν στο πρώτο, αλλά και εκφράσεις της κοινής!

Mitford 1980, αρ. 117b· πρβ. Brixhe 1988.

α.Nύμφηι τῆι ἐν τõι Στρόφιγγι vac. Ὀνησαγόρας Φιλουνίου vac. κουρεὺς ὁ δεκατεφ[όρος, vac. ἐμὲ καὶ ἄλλα π]ολλά· L ββ.Nύ(μ)φαι τᾶι ἐπὶ τι Στ[ρό]φιγ(γ)ι. Ὀνασαγόρας ὀ Φιλōνί<υ> παΐσκος ὀ δεκαταφόρος -ἀγαθῆι τύχηι- τὸ προξένιο τόδε, ἐπι<σ>τὰς κρούς, μὲ ὐν̣έ̣δοσε (;) ἀρὰ κὰς α½λα Fάλικα· ε[ὐ]χάρι<σ>τα ἔστω.

α.Στη Nύμφη στον Στρόφιγγα (ανέθεσε) ο Oνησαγόρας ο γιος του Φιλουνίου, κουρεύς, ο δεκατηφόρος, εμένα και άλλα πολλά (αγγεία). Έτους δευτέρου. β.Στη Nύμφη στον Στρόφιγγα (ανέθεσε) ο Oνασαγόρας ο γιος του Φιλωνίου, ο δεκατηφόρος -με το καλό- αυτό το προξένιο, επειδή ορίστηκε κωρεύς, ανέθεσε ως αφιέρωμα εμένα και άλλα παρόμοια· ας είναι ευπρόσδεκτα.

Για το κουρεύς/κωρούς (θρησκευτικός τίτλος, επαγγελματικό, εθνικό ή δημοτικό;) βλ. Egetmeyer 1992 και Hintze 1993, λ. ko-ro-u-se.

3. Aσβεστολιθικός δόμος πάνω στον οποίο σώζεται αποσπασματικά μια απόφαση δικαστηρίου.

Μαντίνεια Αρκαδίας. Ιερό της Αλέας Αθηνάς.

Λίγο μετά το 460 π.X. Duhoux 1983, 93, αρ. 42, όπου και η παλαιότερη βιβλιογραφία·

πρβ. Dubois 1988, 94-111. Eδώ οι στ. 14-17.

ὈИέοι ἂν χρε̄στέριον κακρίνε̄
ἒ̄ γνο̄σίαι κακριθέ̄ε̄τΘν χρε̄μάτο̄ν,
π̣ὲ τοῖς Ϝοικιάται<ς> τᾶς θεο̃̃῏εναι,
κὰ Ϝοικίας δάσασσθαι τὰς ἄν ῏οδ' ἐάσας.

Όποιος έχει καταδικαστεί από το μαντείο ή από το δικαστήριο σε δήμευση περιουσίας, (η περιουσία) μαζί με τους δούλους (του) να αποδοθεί στη θεά και να διανεμηθούν, αν υπάρχουν, οι οικίες του.