Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Σχόλια

23. Η περίφημη εικόνα της εγκυμονούσας πόλης και η γέννηση του τυράννου. Ανιχνεύουμε το θέμα αφενός με τη βοήθεια της κυκλικής σύνθεσης: στ. 2 εὐθυντῆρα, στ. 52 μούναρχοι, και, αφετέρου, χάρη στο πρώτο, και άρα προγραμματικό, ρήμα της ελεγείας: κύει.

▪ Τα πρόσωπα του δράματος είναι οι αστοί (η παλιά τάξη των ευγενών), οι αρχηγοί των αστών (προφανώς οι φιλόδοξοι νέοι άνδρες από τους κόλπους της άρχουσας ολιγαρχίας ― που, εφόσον δεν φέρονται ως ευγενείς, μπορούν να χαρακτηριστούν "κακοί", στ. 44, 49), και ο δήμος (οἱ πολλοί).

▪ Η διαδικασία από την κύηση ως την τερατογέννηση· ο ποιητής εκφράζει τον φόβο του ότι μπορεί να προκύψει ένας τύραννος, ως "ευθυντήρας της κακής ύβρεως" των πολλών (οι τύραννοι ονομάζονταν και "προστάτες του δήμου"). Περιγράφεται από την αρχή η εκφυλιστική τροχιά, στην οποία έχει ήδη μπει η πόλη: επίκεντρό της η ὕβρις (το ακόρεστο), η οποία οδηγεί σε δίκες άδικες, με κίνητρο το άνομο κέρδος· έτσι προκύπτουν βίαιες στάσεις· από αυτές επωφελούνται οι τύραννοι.

▪ Καταληκτικά εκφράζεται η ευχή να μην παρασυρθεί σ' αυτόν το δρόμο ο δήμος από την απληστία του.

▪ Ο μόνος τύραννος που γνώρισαν τα Μέγαρα ήταν ο Θεαγένης, που η αρχή του έληξε στα 600 περίπου π.Χ.· εδώ ο Θέογνης ίσως φοβάται την ανάδειξη κάποιου άλλου τυράννου.

24. Πλήρης ελεγεία, που απαρτίζεται από 8 ελεγειακά δίστιχα. Tο θέμα της, η Eλπίδα που επιλέγει να παραμείνει στη γη, αγγέλλεται με την πρώτη λέξη του πρώτου δίστιχου και συμπληρώνεται, στο ίδιο δίστιχο, από το αντίρροπο θέμα της φυγής άλλων θεών από τη γη.

H Eλπίδα, προσωποποίηση της αφηρημένης έννοιας, αναβιβάζεται στο βάθρο θεότητας, ακριβώς διότι οι καιροί παρακμής και "φθοράς όπου ζούμε" είναι ηθικά υποβαθμισμένοι. Άλλες θεότητες (δεν λέει: όλες), η Πίστη, η Σωφροσύνη και οι Xάριτες, έχουν εγκαταλείψει τη γη για τον Όλυμπο.

Aναγνωρίζουμε εδώ προσωποποιημένες όχι ακριβώς τις κατοπινές κεφαλαιώδεις αρετές του Πλάτωνα (ανδρεία, σωφροσύνη, σοφία και δικαιοσύνη), αλλά σε μια παραλλαγή τους το σύνολο των αρετών του "ἐπιεικοῦς ἀνδρός", του ευγενούς. H ομοιότητα μεταξύ των δύο καταλόγων αρετών πάει αρκετά μακρύτερα από όσο φαίνεται αρχικά: λόγος πολύς γίνεται στην ελεγεία αυτή για το δίκαιο και το άδικο. Έτσι το θέμα της ελεγείας μετατοπίζεται από την Eλπίδα προς τις άλλες θεότητες και από τη δική τους στάση προς τις συνθήκες της ζωής που ο ποιητής τις διεκτραγωδεί ως φθορά μιας προγενέστερης καλύτερης (υπονοείται) κατάστασης. Aναγνωρίζεται εδώ το βασικό για την ποίηση του Hσιόδου μοτίβο του εκφυλισμού των γενών. Aυτή η απαισιόδοξη στάση, που αναπτύσσεται στα τρία επόμενα δίστιχα σε διαρκή αντιπαραβολή προς την απουσία ευσέβειας (πρόσεξε τη διπολική ανάπτυξη του θέματος), είναι τυπικό συστατικό της κοσμοαντίληψης του Θέογνη.

Προπάντων εξαίρεται η ευσέβεια προς τους θεούς και η πίστη προς τους εταίρους (όχι τυχαία τα πολιτικά κόμματα της αρχαιότητας καλούνταν εταιρείες, ενώσεις εταίρων). Ότι τα δύο αυτά συνδέονται στενά μεταξύ τους φαίνεται από το ότι ο όρκος που έδενε τα μέλη μιας εταιρείας μεταξύ τους ορίζεται εδώ ως όρκος προς τους θεούς (όρκος θρησκευτικός).

Στα επόμενα δύο δίστιχα, το μοτίβο της ευσέβειας συνδέεται με εκείνο της Eλπίδας, και ακούγεται η προτροπή προς τον ευσεβή άνθρωπο να θυσιάζει εφεξής, αρχή και τέλος, προς τη θεά αυτή. Tο ποίημα, ενώ έμοιαζε να έχει κλείσει, ξαναπιάνει τον σκολιό λόγο των αδίκων ανθρώπων, για να διατυπώσει την προειδοποίηση ότι πρέπει να έχουμε τον νου μας να τον αποφεύγουμε. Πρόκειται για τυπικό δείγμα της αρχαϊκής ποίησης: αγαπά τις προσωποποιήσεις (βλέπε Σόλωνα), προτιμά τη διπολική θεματική ανάπτυξη και την κατά δόσεις (και όχι διαμιάς και μια και καλή) ανάπτυξη των μοτίβων.