Βασική βιβλιογραφία

Ακολουθεί ένας συνοπτικός βιβλιογραφικός οδηγός για ευρύτερη ενημέρωση γύρω από την αρχαϊκή λυρική ποίηση.

(1) Εδώ δίνονται τα απολύτως απαραίτητα: Η μελέτη της λυρικής ποίησης χρειάζεται τη δική της μικρή βιβλιοθήκη από ελληνικές και ξενόγλωσσες εκδόσεις. Η πρώτη, πάντα, και διαρκής μέριμνα του φιλολόγου είναι να εξασφαλίσει αξιόπιστα και πλήρη κείμενα, κάτι όχι πάντα τόσο απλό.

• Η νέα έκδοση του David Campbell, στην αμερικανική σειρά Loeb (Greek Lyric, 5 τόμοι, 1982-93), καλύπτει ήδη επαρκώς το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών μας (αρχαίο κείμενο, μαρτυρίες, συγχρονισμένη αγγλική μετάφραση).
• Οι πιο εύχρηστες εκδόσεις κειμένων (χωρίς μετάφραση, πάντα για τους κυρίως λυρικούς, είναι του D.L. Page, Lyrica Graeca Selecta, Οξφόρδη 1968.
• Για τους ελεγειακούς και τους ιαμβογράφους, του Μ.L. West, Iambi et Elegi Graeci, 2 τόμοι, Οξφ. 1971 (σύντμηση: Μ.L. West, Delectus ex iambis et elegis graecis, Οξφ. 1980).
• Τώρα: D.Ε. Gerber, Greek Iambic Poetry (Loeb, 1999), και Greek Elegiac Poetry (Loeb, 1999).
• Παλιότερη, αλλά ακόμη βασική, έκδοση των λυρικών: D.L. Page, Poetae Melici Graeci, Οξφόρδη 1962.

(2) To πραγματικά αναντικατάστατο, ύστερα από τόσα χρόνια υπηρεσιών προς τον φιλολογικό κόσμο της χώρας μας (και όχι μόνον), γραμματολογικό βοήθημα του Albin Lesky Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας (μτφρ. Αγ. Τσοπανάκη, Θεσσαλονίκη 1964, 5η έκδοση 1990) παραμένει το πρώτο βιβλίο του δασκάλου· για να αξιοποιηθεί όμως, σωστά και στον βαθμό που απαιτεί ένα τέτοιο έργο χρειάζεται διαρκής επαφή με τα ίδια τα αρχαία κείμενα (στο πρωτότυπο και σε μετάφραση) -χωρίς αυτήν και χωρίς τη μελέτη της επιστημονικής βιβλιογραφίας, το σύνθετο και έξοχα λεπτό σε διατυπώσεις αυτό βοήθημα καταντά κάποτε αληθινός γρίφος.

Συμπληρωματικά για τη γραμματολογική εικόνα μπορεί να χρησιμοποιείται και το βιβλίο των Ρ.Ε. Easterling και Bernard Knox, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Καίμπριτζ 1985 (ελλ. μτφρ. Ν. Κονομή, Χρ. Γρίμπα, Μ. Κονομή, Αθήνα: Παπαδήμας 1990).

(3) Συνθετικά έργα: σε τρία κυρίως έργα οφείλει πολλά το δοκίμιο-πλαίσιο αυτού του Ανθολογίου, και συχνά πυκνά, αν δεν τα παραθέτει αυτολεξεί, τα παραφράζει ή προσαρμόζει, εφόσον κρίθηκε ότι αυτά, αρτιότερα από άλλα έργα, εκφράζουν τη σημερινή φιλολογική συναίνεση.

• Στη θαυμάσια μονογραφία του C.Μ. Bowra (Greek Lyric Poetry, Οξφ. 2η έκδ. αναθεωρημένη 1961, μτφρ. από τον Ι.Ν. Καζάζη, σε δύο τόμους, Αθήνα: ΜΙΕΤ 1980-1982), που παραμένει πάντα για την κυρίως λυρική ποίηση το αναλυτικότερο υπομνηματιστικό εγχειρίδιο αξιώσεων. Επιπλέον προσφέρει και αρχαίο κείμενο και μετάφραση για ό,τι συζητά. (Αντίστοιχη προς αυτήν σύγχρονη συνθετική μονογραφία ειδικά για τους ελεγειακούς και τους ιαμβογράφους αν και παλαιωμένη: C.Μ. Bowra, Early Greek Elegists, Καίμπριτζ, Μασσ. 1938.)
• Στο αμετάφραστο ακόμη στη γλώσσα μας διεισδυτικότατο βιβλίο του Η. Fränkel, Dichtung und Philosophie des Griechentums, N.Y. 1951, και 2η έκδοση Μόναχο 1961 -μεταφρασμένο και στα αγγλικά ως Early Greek Poetry and Philosophy, N.Y. και Λονδίνο 1975.
• Στην κακομεταφρασμένη (και σε απωθητική γλώσσα), ιδιαίτερα αποκαλυπτική ωστόσο, Παιδεία του Werner Jaeger (Paideia. Die Formung des griechischen Menschen, 3 τόμοι, Βερολίνο, 1934-47), η οποία, σωστά αξιοποιούμενη (και αφού προειδοποιηθεί ο αναγνώστης για κάποιες, ενδεχομένως παρεξηγήσιμες, ιδεολογικές προτιμήσεις του συγγραφέα), αποδεικνύεται και για τη λυρική ποίηση θεμελιώδες βιβλίο -από τα απολύτως απαραίτητα. Ασύγκριτα προτιμότερη από την ελληνική είναι η αγγλική μετάφραση: Gilbert Highet, Paideia. The Ideals of Greek Culture, Ν. Υόρκη: Oxford University Press 1943, με επανειλημμένες ανατυπώσεις.

(4) Ξένες ανθολογήσεις λυρικής ποίησης με χρήσιμο σχολιασμό:

• D. Ε. Gerber, Euterpe. An Anthology of Early Greek Lyric, Elegiac and Iambic Poetry (μεεισαγωγήκαισχολιασμό), Άμστερνταμ 1970.
• D. A. Campbell, Greek Lyric Poetry: A Selection of Early Greek Lyric, Elegiac and Iambic Poetry, Λονδίνο 1967.

(5) Λοιπά έργα:

• D.Ε. Gerber, A Companion to the Greek Lyric Poets [Mnemosyne, Supppl. 173] 1997.
• Περιεκτικός και ευανάγνωστος ο τόμος του Gérard Lambin, La chanson grecque dans I' antiquite, Παρίσι: Éditions CNRS 1992.

- Αντίστοιχα ελληνικά, χρησιμότατα, βοηθήματα αξιώσεων:

• Ν.Χ. Κονομής, Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση. Ανθολογία Ι. Χορική Ποίηση, Ηράκλειο 1991.
• Α.Δ. Σκιαδάς, Αρχαϊκός Λυρισμός, 2τόμοι, Αθήνα 1979 και 1981.

- Από τις ξένες σχολικές ανθολογίες κάθε έπαινο αξίζει η ιταλική των:

• F.D. Martino & Ο. Vox, La Musa e il Canto, Ρώμη και Μπάρι: Editori Laterza 1995 (548 σελ.).

- Δύο βιβλία του Bruno Snell, γενικότερου χαρακτήρα, προσφέρουν, μεταξύ άλλων και για τη λυρική ποίηση, χαρισματικές ερμηνευτικές προτάσεις:

• Η Ανακάλυψη του πνεύματος, μτφρ. Δ. Ιακώβ, Αθήνα 1989· ευτύχημα που υπάρχει τέτοιο βιβλίο μεταφρασμένο στη γλώσσα μας.
• Poetry and Society: The Role of Poetry in Ancient Greece, Indiana 1961.

- Για τους Πυθιόνικους του Πινδάρου έχουμε χρήσιμη έκδοση (αρχαίο κείμενο, μετάφραση, ουσιαστική εισαγωγή και απαραίτητο σχολιασμό) από τον Δανιήλ Ιακώβ (Ηράκλειο 1994).

- Για το επίγραμμα, για το οποίο δυστυχώς δεν έγινε ιδιαίτερος λόγος στην ανθολόγησή μας, υπάρχει τώρα στη γλώσσα μας το έξοχο βιβλίο του Ν. Χουρμουζιάδη Παλατινή Ανθολογία. Ερωτικά Επιγράμματα. Επιλογή -Εισαγωγή -Σχόλια, Αθήνα: Στιγμή 1999.

- Μακάρι να έβρισκαν συνεχιστές τα παλαιότερα κατά ποιητή εκλαϊκευτικά άρθρα του Ι.Θ. Κακριδή, συγκεντρωμένα τώρα στον τόμο: Έλα, Αφροδίτη, ανθοστεφανωμένη, Αθήνα 1993.

- Ο κομψός τόμος του Wolfgang Schadewaldt, Die früh griechische Lyrik, Φρανκφούρτη: Suhrkamp 1989, 2η έκδ. 1997 (400 σελίδες), είναι προϊόν της ευτυχούς έμπνευσης μαθητών του να δημοσιεύσουν post mortem τις πανεπιστημιακές παραδόσεις στην Τυβίγγη ενός από τους κορυφαίους φιλολόγους της εποχής μας. Ο θαυμαστός συμβιβασμός του Schadewaldt μεταξύ απλοποίησης και δυσκολίας καταλήγει σε έναν προφορικό λόγο ζωηρό και σαφώς προσλήψιμο ευθύς με την εκφορά του, που ενώ παραμένει πάντα στο επίπεδο της πανεπιστημιακής διδασκαλίας, μεταδίδει τα ευρήματα της επιστημονικής βιβλιογραφίας χωρίς παραχωρήσεις στην ευκολία. Ιδιαίτερα πολύτιμο το δεύτερο μισό του βιβλίου, που είναι εξολοκλήρου αφιερωμένο στην πινδαρική ποίηση.

- Ξεχωρίζει ακόμη η σοφή μονογραφία του Χ. Καρούζου, ΠΕΡΙΚΑΛΛΕΣ ΑΓΑΛΜΑ - ΕΞΕΠΟΙΗΣ' ΟΥΚ ΑΔΑΗΣ. Οι αρχαϊκοί Έλληνες για την τέχνη τους, Αθήνα 1944, και ο κομψός τόμος του Μ.Ζ.Κοπιδάκη, Σημωνίδου του Αμοργίνου. Κατά Γυναικών. Μετάφραση και ερμηνεία, Αθήνα: Ιστός 1996.

- Από τα καλύτερα βιβλία των τελευταίων δεκαετιών για τη δια­μόρφωση των αντιλήψεών μας για τη λυρική ποίηση:

• Bruno Gentili, Poetry and its Public in Ancient Greece: From Homer to the Fifth Century, αγγλ. μτφρ. από τα ιταλικά (1984) από τον Τ.A. Cole, Βαλτιμόρη 1988.
• Paul A. Miller, Lyric Texts and Lyric Consciousness, Λονδίνο και Ν.Υ. 1994.