Εργογραφία

Ποίηση (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

1904*

Πυθμένες: ανέκδοτη εν ζωή, νεανική συλλογή που έστειλε το 1904 ο Βάρναλης στον Κωστή Παλαμά, χωρίς να κρατήσει αντίγραφο· κυκλοφορεί σε επιμέλεια Κ. Γ. Κασίνη, Αθήνα: Κέδρος, 1985.

1905

Κηρήθρες. Αθήνα, χ.ε. (διαθέσιμο στην Ανέμη).

1922

Το Φως που καίει: πρώτη έκδοση στην Αλεξάνδρεια το 1922 από τις εκδόσεις Γράμματα με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας. Στη δεύτερη ―«ξαναπλασμένη» όπως την χαρακτηρίζει ο ποιητής― έκδοση του έργου το 1933 στην Αθήνα από τις εκδόσεις Εστία, το τρίτο μέρος είναι πολύ διαφορετικό.

1927

Σκλάβοι πολιορκημένοι. Η πρώτη γραφή δημοσιεύεται το 1925 στο περιοδικό Φιλική Εταιρεία, ενώ η πρώτη έκδοση πραγματοποιείται στην Αθήνα το 1927 από τις εκδόσεις Στοχαστής· η δεύτερη γίνεται το 1956 με επιμέρους αλλαγές σε σχέση με την πρώτη.

1954

Ποιήματα (εκλογή). Αθήνα.

1956

Ποιητικά. Αθήνα: Κέδρος. Η συγκεκριμένη έκδοση περιλαμβάνει μια σειρά από ποιήματα (και μεταφράσεις) που δεν είχαν εκδοθεί αυτοτελώς προηγουμένως (και τα οποία δημοσιεύονται ξαναδουλεμένα), καθώς και τα συνθέματα Το φως που καίει και Σκλάβοι πολιορκημένοι στην οριστική τους έκδοση.

1965

Ελεύθερος κόσμος. Αθήνα: Κέδρος, 1987 [α΄ έκδοση 1965 και εμπλουτισμένη το 1966 με 6 επιπλέον ποιήματα].

1975

Οργή λαού και άλλα μεταθανάτια ποιήματα. Επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης. Αθήνα: Κέδρος (με ποιήματα γραμμένα κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας).

1976 [=1919]

Προσκυνητής: άσμα πρώτο. Επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης. Αθήνα: Κέδρος. Η πρώτη αυτοτελής έκδοση του πρώτου άσματος ανολοκλήρωτος συνθέματος που είχει δημοσιευθεί στο περ. Μαύρος γάτος 4 (Σεπτ. 1919). Αναθεωρημένη έκδοση, με επίμετρο, γλωσσάρι, ευρετήριο και αναδημοσίευση κριτικών: Προσκυνητής. Φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης. Επίμετρο Θεανώ Ν. Μιχαηλίδου. Αθήνα: Κέδρος.

Τα έργα του Βάρναλη στις εκδόσεις Κέδρος.

Το 1975, μετά το θάνατο του Βάρναλη, ο Γ. Π. Σαββίδης και ο Αλέξανδρος Αργυρίου δημοσίευσαν στο περιοδικό Ηριδανός (τχ. 1 & τχ. 2, 1975) όσα ποιήματα εντόπισαν σε περιοδικά και παρέμεναν αθησαύριστα μέχρι τότε. Ακολούθηκε το 1980 ο Γ. Βαλέτας στο περ. Αιολικά Γράμματα (βλ. παρακάτω, Βαλέτας 1980). Το 1984 στο περιοδικό Πολιτιστική ο Μ. Μ. Παπαϊωάννου δημοσίευσε τρία επίσης αθησαύριστα σονέτα (το άρθρο αναδημοσιεύεται στον τόμο Παπαϊωάνου, 2011, βλ. παρακάτω), ενώ άγνωστα ποιήματα έχει ανακαλύψει και δημοσιεύει στον δικτυακό του τόπο και ο Ν. Σαραντάκος. Πρόσφατα ο Ηρακλής Κακαβάνης συγκέντρωσε 9 δυσεύρετα και 8 ανέκδοτα ποιήματα στην έκδοση Ο άγνωστος Βάρναλης, εκδ. Εντός, Αθήνα 2012, όπου και εργοβιογραφία του ποιητή. Προγραμματίζεται επίσης η έκδοση του ίδιου, με αξιοποίηση υλικού από το αρχείο Βάρναλη: Κώστας Βάρναλης, 39-1 άγνωστα ποιήματα.

Για μεταφράσεις ποιημάτων του Κ. Βάρναλη, ο αναγνώστης μπορεί να συμβουλευτεί τη βάση βιβλιογραφίας Μεταφράσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα.

Το αρχείο του Κ. Βάρναλη απόκειται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, βλ. Θεανώ Μιχαηλίδου, «Αρχείο Κώστα Βάρναλη. Το εργαστήρι του ποιητή και η ιστορία», The New Griffon 11 (2010), εκδ. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη. Ταξινόμηση και καταγραφή του αρχείου του Κώστα Βάρναλη.

Πεζογραφία - Δοκίμιο - Αλληλογραφία (αυτοτελείς εκδόσεις)

1923

Ο λαός των μουνούχων. Αλεξάνδρεια: Γράμματα (με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας).

1925

Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική. Αθήνα: Στοχαστής.

1931

Η αληθινή απολογία του Σωκράτη. Αθήνα: Εστία.

1939

Ζωντανοί άνθρωποι. Αθήνα: τυπ. Στεργιάδη.

1947

Το ημερολόγιο της Πηνελόπης. Σατιρική μυθιστορία. Αθήνα: Κορυδαλλός.

1956

Διχτάτορες. Αθήνα: Πυξίδα.

1957

Πεζός λόγος. Αθήνα: Κέδρος.

1957

Σολωμικά. Αθήνα: Κέδρος.

1958

Αισθητικά - Κριτικά Α΄ - Β΄. Αθήνα: Κέδρος.

Άνθρωποι: ζωντανοί - αληθινοί. Αθήνα: Κέδρος.

Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησαν τα απομνημονεύματά του και τα χρονογραφήματα σε αυτοτελείς εκδόσεις, ενώ αναμένονται και νεότερα εκδοτικά εγχειρήματα:

Παπαγεωργίου, Κώστας Γ., επιμ. 1980. Κώστας Βάρναλης. Φιλολογικά Απομνημονεύματα. Αθήνα: Κέδρος.

Ζεβελάκης, Γιώργος, επιμ. 2007. Φέιγ βολάν της Κατοχής. Αθήνα: Καστανιώτης.

Σαραντάκος, Νίκος, επιμ. 2013. Κώστας Βάρναλης, Γράμματα από το Παρίσι. Αθήνα: Αρχείο.

Κακαβάρης Ηρακλής, επιμ. 2014. Κώστας Βάρναλης, «Αϊ-Στράτης/ Θυμήματα εξορίας». Αθήνα: Καστανιώτης.

Σαραντάκος, Νίκος, επιμ. 2014. Κώστας Βάρναλης, Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ. Αθήνα: Αρχείο.

Σαραντάκος, Νίκος, επιμ. (υπό έκδοση). Κώστας Βάρναλης: Αττικά. (400 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη 1939-1958). Αθήνα: Αρχείο.

Θέατρο

1972

Άτταλος ο τρίτος. Αθήνα: Κέδρος.

Μεταφράσεις

Καταγραφή των βαρναλικών μεταφράσεων έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Αριστοφάνη, Ευριπίδη, Σοφοκλή, Ξενοφώντα) μπορεί να βρει ο αναγνώστης στην αντίστοιχη βιβλιογραφική βάση νεοελληνικών μεταφράσεων έργων αρχαίας ελληνικής γραμματείας της Πύλης για την ελληνική γλώσσα, ενώ ολόκληρες μεταφράσεις επιλεγμένων έργων (του Ευριπίδη και του Αριστοφάνη) συμπεριλαμβάνονται στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας "Μνημοσύνη", του ΚΕΓ, κατόπιν απόκτησης σχετικής άδειας από την νόμιμη κληρονόμο του ποιητή, Ευγενία Βάρναλη.

Ο Βάρναλης μετέφρασε επίσης Φλομπέρ [Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου. Αθήνα: Φέξης, 1914], Θερβάντες [Ο Δον Κιχώτης από τη Μάντσα (διασκευή). Αθήνα: Ελευθερουδάκης, 1933] καθώς και αρκετά έργα γαλλικής δραματουργίας στη δημοτική: θεατρικά του Μολιέρου, που είτε παραστάθηκαν είτε εκδόθηκαν αυτοτελώς [Σχολείο γυναικών, Ο Μισάνθρωπος, Οι ψευτοσπουδαίες] και του Κορνέιγ [Ο Σιντ]. Εξέδωσε επίσης συλλογές με παραμύθια διαφόρων λαών [Δώδεκα διαλεχτά παραμύθια διαφόρων λαών. Αθήνα: Δημητράκος, 1933] και κινέζικα τραγούδια [Κινέζικα τραγούδια. Απόδοση Κώστας Βάρναλης, εικόνες Jian Leezhi. Αθήνα: Λωτός, 1992].

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία

Βασική βιβλιογραφία (επιλογή)

Δεν καταλογογραφούνται εξαντλητικά τα άρθρα που περιλαμβάνονται στα αφιερώματα περιοδικών που καταγράφονται παρακάτω. Για άρθρα που δημοσιεύονται σε συλλογικούς τόμους και τα αναλυτικά περιεχόμενα των τόμων βλ. τώρα την ψηφιακή βάση "Σύμμεικτα της νεοελληνικής φιλολογίας".

• Αλισανδράτος, Γιώργος 2014. Για τον Κώστα Βάρναλη. Ένα μάθημα και τρεις μελέτες. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη [Στον τόμο αναδημοσιεύονται τρεις μελέτες που ο Γιώργος Αλισανδράτος (1915-2004) αφιέρωσε στον ποιητή, μαζί με ένα ανέκδοτο κείμενο-σεμιναριακό μάθημα (πανεπιστήμιο του Παλέρμο, 1979)].
• Αργυρίου Αλέξανδρος 1975. «Πρόχειρο διάγραμμα της ποιητικής πορείας του Βάρναλη». Ηριδανός 1: 78-84.
• Βαλέτας, Γιώργος 1980. «Άγνωστα ποιήματα του Βάρναλη». Αιολικά Γράμματα 55: 4-8.
• Βαρίκας, Βάσος 1936. Ο ποιητής Κώστας Βάρναλης. Αθήνα: Γκοβόστης.
• --- 1978. Κώστας Βάρναλης - Κώστας Καρυωτάκης. 2η έκδ. Αθήνα: Πλέθρον.
• Βουρνάς, Τάσος 1975. «Ο Βάρναλης ο δάσκαλός μας». Στο Χρονικό '75. Αθήνα: έκδοση του Καλλιτεχνικού Πνευματικού Κέντρου Ώρα, 77-79.
• Γεράνης, Στέλιος 1985. Κώστας Βάρναλης. Σάτιρα, ποίηση και σοφία. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
• Δάλλας, Γιάννης 1979. «Κώστας Βάρναλης», Σάτιρα και Πολιτική στη Νεώτερη Ελλάδα. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 207-244.
• Δάλλας, Γιάννης 1988. Η δημιουργική δεκαετία στην ποίηση Βάρναλη. Αθήνα: Κέδρος.
• --- 2003. Η σημασία και η χρήση ενός συμβόλου: Η «μαϊμού» στα κείμενα του Βάρναλη. Αθήνα: Γαβριηλίδης.
• [Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών]. 1982. Κώστας Βάρναλης. Τα πενηντάχρονα του έργου του. 2η έκδ. Αθήνα: Κέδρος. 1η έκδοση: Αθήνα : Κέδρος, 1957 : (τυπ. Π. Μπόλαρης). Τα αναλυτικά περιεχόμενα στην ψηφιακή βάση Σύμμεικτων της νεοελληνικής φιλολογίας.
• Ζαρογιάννης, Ιωάννης 1997. Η πρώιμη ποίηση του Βάρναλη και ο Σολωμός. Αθήνα: Λωτός.
• Ζαρογιάννης, Ιωάννης 1995. Βάρναλης και ιστορία. Ιδεολογική ανάπλαση και ανασύνθεση της ιστορίας. Μια σύγκριση με τις περιπτώσεις Καβάφη και Ρίτσου. Αθήνα.
• --- 1988. Ο Βάρναλης και οι αρχαίοι. Aδημοσίευτη διδ. διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίων [διαθέσιμη στο Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών].
• Κακαβάνης, Ηρακλής 2012. Ο άγνωστος Βάρναλης και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του. Αθήνα: Εντός.
• Καραντώνης, Ανδρέας 1977. «Κώστας Βάρναλης», Φυσιογνωμίες. Αθήνα: Παπαδήμας: 202-223.
• Καστρινάκη, Αγγέλα. «Χρήσεις της αρχαιότητας στον εμφύλιο πόλεμο : Το ημερολόγιο της Πηνελόπης του Κώστα Βάρναλη και τα όρια της ανατροπής». Στο Στ. Κακλαμάνης - Μ. Πασχάλης (επιμ.), Η πρόσληψη της αρχαιότητας στο βυζαντινό και νεοελληνικό μυθιστόρημα. Αθήνα: «Στιγμή», 227-241.
• Λαμπρίδης, Μανόλης 1982. Η ταξική συνείδηση στο έργο του Κ. Βάρναλη. Αθήνα: Ύψιλον.
• Λεντάκης, Αντρέας 1991. Ρωμανός ο Μελωδός, Κώστας Βάρναλης και στρατευμένη τέχνη. Αθήνα: Δωρικός.
• Μαλάνος, Τίμος 1944. Κώστας Βάρναλης. Αλεξάνδρεια.
• --- 1983. «Ο ποιητής Κώστας Βάρναλης», Βάρναλης, Αυγέρης, Καρυωτάκης, Αθήνα: Καστανιώτης: 9-54.
• Μαράς, Στάθης 1986. Κώστας Βάρναλης. Ιδεολογία και ποίηση. Αθήνα: Καστανιώτης.
• Μαρκελέζι-Λουκά, Λουτσία 1984. Συμβολή στην εργογραφία του Κώστα Βάρναλη ·Αισθητικά - Κριτικά. 1911-1944. Αθήνα: Κέδρος.
• Μιχαηλίδου Θεανώ 2011 [=2010]. Αρχείο Κώστα Βάρναλη: Το εργαστήρι του ποιητή και η ιστορία. Ειδικό τεύχος του περιοδικού New Griffon 11. Αθήνα. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη-Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών.
• Ντουνιά, Χριστίνα 2005. «Αρχαιότητα και πολιτική σάτιρα στον Μεσοπόλεμο: Π. Πικρός - Κ. Βάρναλης». Στο Στ. Κακλαμάνης - Μ. Πασχάλης (επιμ.), Η πρόσληψη της αρχαιότητας στο βυζαντινό και νεοελληνικό μυθιστόρημα. Αθήνα: «Στιγμή», 243-254.
• Παπαγεωργίου Κώστας Γ. 1984. «Εργο-βιογραφικό χρονολόγιο του Κώστα Βάρναλη», Διαβάζω 88: 6-11.
• Παπαϊωάννου, Μ. Μ. 1958. Ο μεγάλος Βάρναλης. Αθήνα: Κέδρος.
• Παπαϊωάννου, Μ. Μ. 2011 [2η εκδ.]. Κώστας Βάρναλης. Μελέτες. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
• Σαββίδης, Γ. Π. 1975. «Ο Βάρναλης νέος. Συμβολή σε μια συλλογική βιβλιογραφία του Βάρναλη», Ηριδανός 2: 33-49.
• --- 1978. «Ν. Γ. Πολίτης - Κώστας Βάρναλης (Γύρω στην αφιέρωση του "Προσκυνητή")». Στο Αφιέρωμα στον Καθηγητή Λίνο Πολίτη. Θεσσαλονίκη: χ.ε., 273-282.
• --- 1988. «Σημείωμα του επιμελητή» και «Κριτική για τον Προσκυνητή». Στο Κώστας Βάρναλης. Προσκυνητής. Αθήνα: Κέδρος, 65-106 και 107-156.
• Σταύρακας, Παναγιώτης Ε. 1993. Κ. Βάρναλης. Οδύσσεια χωρίς επιστροφή. Αθήνα.
• Στεργιόπουλος, Κώστας 1982. «Η πνευματική παρουσία και η ποίηση του Βάρναλη». Περιδιαβάζοντας Α΄. Από τον Κάλβο στον Παπατσώνη. Αθήνα: Κέδρος, 91-99.
• χ.ε. 2012. Κώστας Βάρναλης - Φως που πάντα καίει. Επιστημονικό Συνέδριο (αίθουσα συνεδρίων του ΚΚΕ, 16-17/4/2011. Διοργάνωση Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ)». Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή. Τα αναλυτικά περιεχόμενα στην ψηφιακή βάση Σύμμεικτων της νεοελληνικής φιλολογίας.

Αφιερώματα περιοδικών

• Νέοι πρωτοπόροι 2 (1935).
• Επιθεώρηση Τέχνης 26 (1957).
• Τετράδιο 6 (1974).
• Ηριδανός 1-2 (1975). Σαββίδης, Γ. Π. & Αργυρίου: «Εκλογή από τα πρώτα ποιήματα του Βάρναλη».
• Νέα Εποχή 110 (1975).
• Νέα Εστία 1163 (1975).
• Τομές 1 (1975).
• Αιολικά γράμματα 25 (1975). Αφιέρωμα στο Βάρναλη: ανέκδοτα έργα και χρονογραφήματα.
• Νεοελληνικός λόγος 25 (1977).
• Πολιτιστική 1/2 (1982).
• Διαβάζω 88 (1984).
• Γράμματα και τέχνες 37 (1985).
• Αντί 308 (1986). Μικρό αφιέρωμα "Βάρναλης και αριστέρα".
• Ελευθεροτυπία [ένθετο «Βιβλιοθήκη»] (23.03.2001).
• Η Λέξη 187 (Γενάρης-Μάρτης 2006).

Δικτυακές πηγές - Τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ

• Η σελίδα του Κ. Βάρναλη στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.
• Πρόσωπα και θέματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας (ΚΕΓ): Κώστας Βάρναλης.
• Σπουδαστήριο νέου ελληνισμού, Κώστας Βάρναλης: έργα και αναγνώσεις / μαρτυρίες.
• Η σελίδα του ΠΑΝΔΕΚΤΗ με οπτικό υλικό για τον Κ. Βάρναλη [Ε.Ι.Ε., Νεοελληνική Εικονιστική Προσωπογραφία].
• Πολιτιστικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας: Κώστας Βάρναλης.
• Οι παραστάσεις έργων και μεταφράσεων του Βάρναλη από το αρχείο του Εθνικού Θεάτρου.
• «Εποχές και συγγραφείς. Κώστας Βάρναλης» [Ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ σε σκηνοθεσία Τάσου Ψαρά. 2001-2002].
• Αφιέρωμα στον Κώστα Βάρναλη - 100 χρόνια από τη γέννησή του [Ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ σε σκηνοθεσία Μαίρης Κουτσούρη, 1984].
• Ντουνιά, Χριστίνα 2012. Έλληνες ποιητές στο Παρίσι του μεσοπολέμου: Από τον Κ. Βάρναλη στον Ν. Κάλας. Ομιλία μαγνητοσκοπημένη στον δικτυακό τόπο του Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Μια ενδεικτική και όχι εξαντλητική καταγραφή δίσκων με μελοποιήσεις και αναγνώσεις ποιημάτων του Βάρναλη είναι διαθέσιμη στη Βιβλιογραφική Βάση της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.

© 2014, Αγγέλα Γιώτη - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Τελευταία ενημέρωση: Νοέμβρ. 2016, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.