Ανεμόσκαλα
Συμφραστικοί Πίνακες Λέξεων για Μείζονες Νεοέλληνες Ποιητές
Σκαρφαλώνοντας λέξεις όπως μιαν ανεμόσκαλα. Γιώργος Σεφέρης, «“Νότες” για ένα ποίημα» (ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΩΝ, Β΄)
ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Το 2013 συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από το θάνατο του Κωστή Παλαμά. Ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει εδώ στο εργοβιογραφικό του ποιητή («Για τη ζωή και το έργο του») για να παρακολουθήσει την εξέλιξή του βίου και της ποιητικής του. Στη συνέχεια σημειώνονται κάποια εκδοτικά στοιχεία που αφορούν τη συγκρότηση του ψηφιακού corpus.
Το Ίδρυμα Παλαμά προγραμματίζει και εκπονεί τη φιλολογική επανέκδοση των Απάντων του ποιητή και για τον λόγο αυτό καταλογογραφεί το αρχείο καθώς και άγνωστα, αθησαύριστα ή και ανέκδοτα ποιήματα. Μεμονωμένες εκδόσεις έργων καταγράφονται εδώ στην ενότητα της Βιβλιογραφίας.
Στο corpus της Ανεμόσκαλας περιλαμβάνονται μόνο ποιήματα που ενέταξε ο ποιητής στις αυτοτελώς εκδομένες συλλογές 1886-1935 (τα έργα αυτά είναι ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων από 1.1.2014, σύμφωνα με την πρώτη τους έκδοση).[1]. Στην Ανεμόσκαλα δεν περιλαμβάνεται το, αυτοτελώς δημοσιευμένο αλλά χαρακτηρισμένο από τον ίδιο ποιητή «νεανικό κρίμα», μακρόστιχο πανηγυρικό ποίημα του για την επέτειο της εξόδου του Μεσολογγίου (Μισολόγγι, 1878), και έτσι συμμορφώνεται με την εκδοτική παράδοση που προτάσσει στο παλαμικό ποιητικό έργο τη συλλογή Τα Τραγούδια της Πατρίδος μου (1886). Δεν περιλαμβάνεται επίσης η μεταθανάτια έκδοση της συλλογής Βραδινή Φωτιά, όπως κυκλοφόρησε λίγους μήνες μετά τον θάνατό του, με φροντίδα του Λέανδρου Παλαμά, με ποιήματα «που ένα μεγάλο μέρος τους ανήκουν στον κύκλο της "Βραδινής Φωτιάς"», τα οποία κατά δήλωση του εκδότη «όταν εκδοθούν τα μετά θάνατον ευρισκόμενα έργα του ποιητή, θα λάβουνε την οριστική τους θέση στη σειρά εκείνη» [η συναγωγή του Λέανδρου Παλαμά περιλαμβάνει ποιήματα ανέκδοτα αλλά και κάποια μη αυτοτελώς εκδομένα, όπως η "Κυμοθόη", όπως προκύπτει από τις βιβλιογραφικές εργασίας του Γ. Κατσίμπαλη και του Κ. Κασίνη, βλ. εδώ την ενότητα "Για τη ζωή και το έργο του > Βιβλιογραφία]. Μια τέτοια έκδοση συνεχίζει να εκκρεμεί αλλά είναι προγραμματισμένη και αναμένεται από το Ίδρυμα Παλαμά. Μια απόπειρα συμπλήρωσης του παλαμικού έργου αποτελεί ήδη το Β΄ μέρος της συλλογής της Βραδινής Φωτιάς όπως εμφανίζεται στα Άπαντα, καθώς αυτό αποτελεί ουσιαστικά ανθολόγηση ερωτικών ποιημάτων του Παλαμά από τον Γ. Κατσίμπαλη (ουσιαστικά έχει τη θέση μιας 4ης ενότητας-σειράς ποιημάτων, μετά από τα Βραδινή Φωτιά, Σβησμένες Φωτιές και Κυμοθόη, που θα μπορούσε να τιτλοφορείται Ερωτικά). Συναγωγή του Κατσίμπαλη συνιστά και η συλλογή Πρόσωπα και Μονόλογοι που επίσης δημοσιεύεται για πρώτη φορά στον 11ο τόμο των Απάντων (1967). Στην προγραμματιζόμενη επανέκδοση των Απάντων από το Ίδρυμα Παλαμά οι παραπάνω συμπληρώσεις του παλαμικού corpus από τον Κατσίμπαλη αναμένεται να επαυξηθούν. Τέλος, δεν περιλαμβάνονται οι εκτενείς πρόλογοι που πρόσθεσε ο ποιητής σε επανεκδόσεις των συλλογών του, καθώς, όπως και στην αντίστοιχη περίπτωση του corpus του Βαλαωρίτη, θεωρήθηκε ότι έχουν τη θέση τους σε μια έκδοση πεζών του Παλαμά και ξεπερνούν τους στόχους της συγκρότησης του συγκεκριμένου γλωσσικού εργαλείου. Αντίθετα, τα σημειώματα που συνοδεύουν την πρώτη έκδοση των συλλογών είναι προσβάσιμα, όπως και οι προμετωπίδες, όταν επιλέγει με κλικ ο χρήστης τον τίτλο της κάθε συλλογής. Σε κάθε περίπτωση το χρηστικό ψηφιακό αυτό coprus είναι σχεδιασμένο ώστε να λειτουργεί επικουρικά, εκ παραλλήλου με τις στερεότυπες έντυπες εκδόσεις, με τις οποίες δεν ταυτίζεται ούτε αντικαθιστά.
Μαρία Ακριτίδου
Τελευταία ενημέρωση: Οκτώβριος 2017.
Προτεινόμενη βιβλιογραφική παραπομπή: Μαρία Ακριτίδου, «Κωστής Παλαμάς: εκδοτικό σημείωμα», Ανεμόσκαλα: σώματα κειμένων και συμφραστικοί πίνακες για μείζονες Νεοέλληνες ποιητές. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2011-2017, (τελευταία πρόσβαση: ../../…).
[1] Έτσι, για παράδειγμα, η δομή της συλλογής Οι Πεντασύλλαβοι - Τα Παθητικά Κρυφομιλήματα - Οι Λύκοι - Δυο λουλούδια από τα ξένα αντιστοιχεί σε αυτήν της πρώτης έκδοσης, και όχι στη διάταξη των επιμέρους ενοτήτων-συλλογών στα Άπαντα: αφενός προκειμένου το επιλογικό ποίημα που κλείνει την έκδοση να αντιστοιχεί σε ολόκληρη τη συλλογή (και όχι μόνο στους Λύκους, όπως στα Άπαντα), αφετέρου προκειμένου να ενταχθούν οι δύο μεταφράσεις μαζί με το προλογικό τους ποίημα οργανικά στη συγκεκριμένη συλλογή, καθώς η Ανεμόσκαλα δεν περιλαμβάνει την εκ των υστέρων συγκεντρωτική έκδοση παλαμικών μεταφράσεων κάτω από τον τίτλο Ξανατονισμένη Μουσική, όπου και μεταφέρθηκαν οι συγκεκριμένες μεταφράσεις (παρά μόνο ενσωματώνει όσες μεταφράσεις εντάσσονται οργανικά στις αυτοτελείς εκδόσεις ποιητικών συλλογών, βλ. σχετικά και την ενότητα "Οδηγίες αναζήτησης").
Επισημαίνουμε επίσης πως στις δύο αυτοτελείς εκδόσεις των Βωμών ο Παλαμάς περιλαμβάνει ως 7ο βιβλίο τη συλλογή Οι Χαιρετισμοί της Ηλιογέννητης, πρωτοεκδομένη το 1900 με υπότιτλο Από το τραγούδι του ήλιου. Στη σειρά των Απάντων (Γ', 1963), η συλλογή δημοσιεύεται ανάμεσα στην Ασάλευτη Ζωή και τον Δωδεκάλογο του Γύφτου, καθώς σύμφωνα με τον επιμελητή Γ. Κατσίμπαλη εκεί είναι η πραγματική της θέση. Στο ψηφιακό corpus της Ανεμόσκαλας, η συλλογή δημοσιεύεται σύμφωνα με τη χρονολογική σειρά έκδοσης (σε ανάτυπο), πριν από την Ασάλευτη Ζωή (στην οποία πάντως πρέπει να σημειωθεί πως εντάσσονται άλλα "Κομμάτια από το Τραγούδι του Ήλιου", με ημερομηνία γραφής 1899), ωστόσο σημειώνεται η θέση που είχε και στη συλλογή των Βωμών, ώστε να δοθεί η εικόνα της έκδοσης σύμφωνα με τη βούληση του ποιητή. Αντίθετα, "Ο Πρώτος Λόγος των Παραδείσων" (με ημερομηνία γραφής 18 του Γενάρη 1906), καθώς δεν εκδόθηκε αυτοτελώς αλλά συνεκδόθηκε με τον Τάφο το 1911 (β' έκδοση του Τάφου), διατηρεί αυτή τη θέση κατάταξης και στο ψηφιακό coprus. Απόλυτη χρονολογική σειρά κατάταξης των ανθολογούμενων αποσπασμάτων με βάση την πρώτη έκδοση των συλλογών, σε παρέκκλιση από τη σειρά κατάταξης στη στερεότυπη έκδοση των Απάντων, ακολουθείται στην Ανθολογία Κωστή Παλαμά, σε επιλογή Κ. Γ. Κασίνη (Αθήνα: Πατάκης, 2003).
