Το έργο του Διονύσιου Σολωμού αποτελεί μείζον εκδοτικό πρόβλημα της νεοελληνικής φιλολογίας, ήδη από την έκδοση των σολωμικών Ευρισκομένων στην Κέρκυρα το 1859 από τον Ιάκωβο Πολυλά, δύο χρόνια μετά τον θάνατο του ποιητή. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, μικρό μέρος τού υπό συνεχή επεξεργασία έργου του δημοσιεύτηκε· τα σολωμικά χειρόγραφα φυλάσσονται σήμερα στο Μουσείο Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων, στην Ακαδημία Αθηνών και στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ενώ εκδόθηκαν σε πανομοιότυπη έκδοση αρχικά από τον Λίνο Πολίτη και πλέον στη σειρά Διονυσίου Σολωμού Αυτόγραφα Έργα, ενότητες 1-15.[1]

Μια ψηφιακή έκδοση του σολωμικού έργου θα μπορούσε να λύσει το εκδοτικό πρόβλημα με την τεχνική του υπερκειμένου, που θα επέτρεπε την ταυτόχρονη εμφάνιση αυτογράφων, μεταγραφών και εκδοτικών παραλλαγών· κάτι τέτοιο, ωστόσο, υπερβαίνει τα όρια του συγκεκριμένου προγράμματος. Με αυτούς τους περιορισμούς, το μόνο ολοκληρωμένο ποιητικό σώμα του σολωμικού έργου σε ηλεκτρονική μορφή θα ήταν η ψηφιοποίηση της έντυπης έκδοσης των αυτογράφων. Καθώς, ωστόσο, το ηλεκτρονικό περιβάλλον της Ανεμόσκαλας δεν απευθύνεται μόνο στον ειδικευμένο ερευνητή αλλά και στους μαθητές και στο ευρύτερο κοινό, προτιμήθηκε η συγκρότηση ενός ψηφιακού corpus του ελληνόγλωσσου -και όχι αποκλειστικά ποιητικού- έργου του ποιητή, με βάση τη χρηστική έκδοση Πολυλά, όπως αναθεωρήθηκε από τον Λίνο Πολίτη:

Διονύσιου Σολωμού, Άπαντα, τόμος πρώτος: Ποιήματα, επιμέλεια-σημειώσεις Λίνου Πολίτη, Αθήνα: Ίκαρος, 1999 [1948].

Διονύσιου Σολωμού, Άπαντα, τόμος δεύτερος: Πεζά και ιταλικά, επιμέλεια-σημειώσεις Λίνου Πολίτη, Αθήνα: Ίκαρος, 1999 [1955].

Η ψηφιακή έκδοση του ελληνόγλωσσου σολωμικού corpus στο περιβάλλον γλωσσικής τεχνολογίας της Ανεμόσκαλας, σε μονοτονικό και με σύγχρονη ορθογραφία, ακολουθεί, επομένως, σε γενικές γραμμές την πρόταση κατάταξης του Λίνου Πολίτη, με κάποιες εσωτερικές διαφοροποιήσεις (όπως είναι η μεταφορά ποιημάτων μεταξύ των -συμβατικά πάντα συγκροτημένων- «συλλογών» σύμφωνα με νεότερες χρονολογήσεις ή ταυτίσεις, η ενσωμάτωση ποιημάτων από τις Σημειώσεις και το Επίμετρο της έκδοσης Πολίτη κλπ.).[2] Δεχόμενοι τη διάρθρωση της έκδοσης Πολυλά-Πολίτη, ενσωματώνουμε και τις κυριότερες παραλλαγές από την ίδια έκδοση, καθώς στόχος είναι η αναζήτηση να περιλαμβάνει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του γλωσσικού υλικού του ελληνόγλωσσου έργου, παραδίδοντας ταυτόχρονα μια χρηστική ψηφιακή έκδοση (για αναλυτικά στοιχεία προέλευσης των παραλλαγών αλλά και των δημοσιεύσεων, ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέχει στις σημειώσεις της έντυπης έκδοσης). Η κατάταξη των ποιημάτων σε συλλογές ακολουθεί χρονολογική σειρά· έξω από τη χρονολογική σειρά αλλά με εσωτερική χρονολογική κατάταξη ακολουθούν οι «συλλογές» των σατιρικών και των μεταφράσεων καθώς και ο «Διάλογος» και «Η γυναίκα της Ζάκυθος». Στην υπο-ενότητα «Για τη Ζωή και το έργο του: Εργογραφία-Βιβλιογραφία» ο αναγνώστης μπορεί να βρει μια καταγραφή άλλων εκδοτικών δοκιμών που έχουν προταθεί μετά την έκδοση του Λ. Πολίτη.

Με αχνά όρθια στοιχεία εντός του ποιήματος δίνεται κείμενο μεταφρασμένο από τα ιταλικά, συνήθως από τον πρώτο εκδότη του Σολωμού, τον Ι. Πολυλά· αυτές οι αποδόσεις πεζών ιταλικών σχεδιασμάτων, τόσο στο κυρίως ποίημα όσο και στις παραλλαγές, δεν περιλαμβάνονται στα αποτελέσματα αναζήτησης του συμφραστικού πίνακα λέξεων του ελληνόγλωσσου σολωμικού έργου· το ίδιο ισχύει και για τους Στοχασμούς και τις Σημείωσες του ποιητή, που αποτελούν συνοδευτικά στοιχεία των ποιημάτων. Στα αποτελέσματα της απλής αναζήτησης περιλαμβάνονται ωστόσο ισότιμα οι παραλλαγές στίχων, οι οποίες παρατίθενται με αχνά όρθια στοιχεία στο τέλος των ποιημάτων, ενώ τα παρακειμενικά στοιχεία που συνδέονται οργανικά με το ποίημα (ομιλούντα πρόσωπα, σκηνικές οδηγίες, αφιερώσεις, motti κλπ.), είναι αναζητήσιμα από την επιλογή «Ειδικά κριτήρια αναζήτησης». Τέλος, οι κάθε είδους εκδοτικές σημειώσεις τυπώνονται με αχνά κυρτά στοιχεία ή προστίθενται με αστερίσκο, και μένουν, όπως άλλωστε είναι φυσικό, εκτός συμφραστικού πίνακα.

Ειδικότερο ζήτημα αποτελεί αυτό των τίτλων και της συγκρότησης του αντίστοιχου συμφραστικού πίνακα λέξεων. Οι περισσότεροι τίτλοι των συμβατικά συγκροτημένων «συλλογών» και των ποιημάτων στην έκδοση Πολίτη δεν αποτελούν επιλογές του ποιητή αλλά των εκδοτών του· για αυτό στο ψηφιακό corpus τίθενται σε ορθογώνιες αγκύλες [ ], όπως και οι ψευδότιτλοι «συλλογών» ―που προστίθενται ειδικά για τις ανάγκες διάρθρωσης του ψηφιακού corpus και συχνά απλώς επαναλαμβάνουν τον τίτλο μιας εκτενούς ποιητικής σύνθεσης― ή ποιημάτων (π.χ. το incipit που επαναλαμβάνει την αρχή του 1ου στίχου με προσθήκη αποσιωπητικών) και άλλες εκδοτικές προσθήκες, ενώ δεν περιλαμβάνονται στα αποτελέσματα αναζήτησης. Αυτό κρίθηκε απαραίτητο, προκειμένου η ειδική αναζήτηση στον Κατάλογο Λέξεων «Τίτλοι-υπότιτλοι συλλογών-ποιημάτων» να μην περιλαμβάνει τις εκδοτικές προσθήκες. Οι τίτλοι όσων ποιημάτων δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες, περιοδικά και ανθολογίες ζώντος του Σολωμού, αλλά χωρίς σαφή ένδειξη για τη συμβολή του στη δημοσίευση, επιλέχθηκε να δίνονται σε ειδική σημείωση (συνήθως με αστερίσκο, αφού ο χρήστης επιλέξει τον τίτλο είτε της «συλλογής» είτε της «ενότητας» είτε του ποιήματος από τον πίνακα περιεχόμενων), χωρίς ωστόσο να συμπεριλαμβάνονται στον συμφραστικό πίνακα λέξεων· δεν διαθέτουμε, άλλωστε, ακριβή κατάλογο των τίτλων με τους οποίους είχαν δημοσιευτεί, συχνότατα διαφορετικούς από αυτούς που πήραν στην έκδοση Πολυλά. Αντίθετα, τίτλοι που εντοπίζονται στα αυτόγραφα (συνήθως στα ιταλικά) εμφανίζονται εκτός αγκυλών κάτω από τον συμβατικό τίτλο (της έκδοσης Πολυλά-Πολίτη), αφού ο χρήστης τον επιλέξει από τον κατάλογο περιεχομένων, και περιλαμβάνονται στα αποτελέσματα αναζήτησης του γενικού συμφραστικού αλλά και του ειδικού καταλόγου λέξεων «Τίτλοι-υπότιτλοι συλλογών-ποιημάτων». Τα παραπάνω είναι ενδεικτικά των προκλήσεων που παρουσιάζει η ένταξη του σολωμικού ελληνόγλωσσου έργου, ακόμα και με βάση στερεότυπη έντυπη έκδοση, στο περιβάλλον της Ανεμόσκαλας, που έχει δημιουργηθεί με ευρύτερους παιδαγωγικούς στόχους.

Μ. Ακριτίδου / ΚΕΓ, 2015. Τελευταία ενημέρωση:  Σεπτ. 2017

[1] Διονυσίου Σολωμού, Αυτόγραφα Έργα, επιμ. Λίνου Πολίτη, Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης, 1964, τόμος Α΄: Φωτοτυπίες, τόμος Β΄: Τυπογραφική μεταγραφή. Βλ. τώρα την αναθεωρημένη έκδοση Διονυσίου Σολωμού, Αυτόγραφα Έργα, Δεύτερη έκδοση αναθεωρημένη, Ενότητες 1-15, επιμ. Λ. Πολίτη - επιμ. 2ης έκδοσης Ελένη Τσαντσάνογλου & Αικατερίνη Τικτοπούλου, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1998-2012. Βλ. και Ερατοσθένης Καψωμένος (επιστημονική ευθύνη) - Διεπιστημονική ερευνητική ομάδα, Διονύσιος Σολωμός, Ο βίος, το έργο, η ποιητική του. Φιλολογική μελέτη και έκδοση σε ηλεκτρονική μορφή. Αθήνα: Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, 2005.

[2] Πολύτιμη υπήρξε η συμβολή της Κατερίνας Τικτοπούλου, η οποία όχι μόνο ανέλαβε την αρχική επιμέλεια της μεταγραφής του κειμένου σε μονοτονικό αλλά συνέβαλε στην εκδοτική και τεχνική επεξεργασία, σύμφωνα με τις προδιαγραφές που είχαν ήδη τεθεί από την ομάδα εργασίας του ΚΕΓ.