1.7. Με το γλυκό τους χάρισμα με προίκισαν οι Μούσες

Στον κόσμο του Ομήρου οι ποιητές και οι μάντεις ήταν κοινωνικά προβεβλημένοι. Οι δύο διακριτές λειτουργίες τους αποτελούν πιθανότατα ιστορικό επιμερισμό μιας ενιαίας αρχικά φύσης: του χαρισματικού προφήτη, που προλέγει το μέλλον και μαντεύει το χαμένο μέσα στην αχλύ της λήθης παρελθόν. Η ενότητα αυτή έχει διατηρηθεί σε λογοτυπικές εκφράσεις που δηλώνουν ότι, με τη βοήθεια της Μούσας, ο ποιητής γνωρίζει και ανακοινώνει στο ακροατήριό του όχι μόνο τα παρελθόντα και τα τωρινά αλλά και τα μελλούμενα γεγονότα.

Οι δύο συναρτώμενοι κοινωνικοί σκοποί που αποδίδονται στους αοιδούς, η τέρψη και η διδαχή, αποτελούν μια παρακαταθήκη του Ομήρου η οποία διαχέεται στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής ιστορίας. Οι ποιητές θεωρούνταν δάσκαλοι, ακόμη και παιδαγωγοί, και η διδασκαλία που παρείχαν αναγνωριζόταν ως ευχάριστη και τερπνή, όχι επίπονη όπως των άλλων επιμέρους δασκάλων μιας πρακτικής τέχνης. Παράλληλα, οι ποιητές, με τα λόγια που έρεαν από το στόμα τους γλυκά σαν το μέλι, έκαναν τους ανθρώπους να ξεχνούν τις μέριμνες του καθημερινού βίου και ανακούφιζαν τις έγνοιες τους.

Με την ανάδυση της λυρικής ποίησης και την απελευθέρωση του ρυθμού από τη μεγαλοπρεπή μονοτονία του δακτυλικού εξαμέτρου, οι ποιητές, τους δύο επόμενους αιώνες, άρχισαν να μιλούν όλο και περισσότερο για θέματα του παρόντος και για προσωπικές εμπειρίες. Συχνότατα εμβολίαζαν και λάμπρυναν το παρόν, το συγκεκριμένο και το προσωπικό, με καθολικότερα και αρχετυπικότερα στοιχεία καθώς και με πρότυπα του μυθικού παρελθόντος.

Το νέο πλαίσιο που δεξιώθηκε πολλά από τα καινούργια ποιητικά είδη ήταν το συμπόσιον των αριστοκρατών και άλλες, παρόμοιες με αυτό, συνάξεις της άρχουσας τάξης, όπως ο κύκλος της Σαπφώς και των μαθητριών της στη Λέσβο (Κακριδής 2.4.Β.ii.β [σ. 64-65]). (Η ίδια η λέξη συμπόσιον δείχνει τη σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι στο «κοινό ποτό» ως μέσο ενδυνάμωσης των κοινωνικών και των φιλικών σχέσεων.)

Μέσα στα συμπόσια η ποίηση της αρχαϊκής εποχής βρήκε νέες εκφραστικές και θεματικές φόρμες. Από την άλλη, οι θρησκευτικές εορταστικές εκδηλώσεις παρείχαν μονίμως αφορμή για δημόσιες ποιητικές παραστάσεις, συχνότατα με συνοδεία κύκλιου χορού. Οι τρεις ακόλουθες περιπτώσεις είναι ενδεικτικές της θεματικής πολυμορφίας των τραγουδιών στην αρχαϊκή εποχή.