Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κατάταξη, υπαγωγή και διάσπαση των λημμάτων· υπολήμματα

Σ
το ΛΚΝ υιοθετήθηκε η αλφαβητική κατάταξη των λημμάτων. Για λόγους οικονομίας χώρου η αρχή αυτή παραβαίνεται, και γίνεται υπαγωγή λημμάτων, προκειμένου για υποκοριστικά, μεγεθυντικά και μετεπιθετικά επιρρήματα που διαφοροποιούνται ελάχιστα ως προς τη σημασία από τη λέξη στην οποία υπάγονται. Τα παράγωγα αυτά, τα υπολήμματα, χωρίζονται από το κυρίως λήμμα με ένα διακριτικό τυπογραφικό στοιχείο (□) και συνοδεύονται από όσες πληροφορίες κρίνονται χρήσιμες ή αναγκαίες. Άλλοτε αρκεί η ένδειξη ΥΠΟΚΟΡ, ΜΕΓΕΘ, ΕΠΙΡΡ· άλλοτε πάλι, όταν το απαιτεί η σημασιολογική ανάλυση, τα υπολήμματα δέχονται αρίθμηση, συνθήκες χρήσης, ορισμό ή ερμήνευμα, παράδειγμα κτλ.

Είναι ευνόητο ότι υπαγωγή λήμματος συμβαίνει μόνο για τα υποκοριστικά και τα μεγεθυντικά που δεν έχασαν την υποκοριστική ή μεγεθυντική τους σημασία, π.χ. παιδάκι. Αντίθετα, ουσιαστικά όπως παγκάκι ή κοτρόνα, που έχασαν την υποκοριστική ή μεγεθυντική τους σημασία, γίνονται χωριστά λήμματα.

Για τους ίδιους λόγους και στις ίδιες περιπτώσεις πολλά ουσιαστικοποιημένα επίθετα δεν αποτελούν ιδιαίτερα λήμματα, π.χ. το ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο καθιστικό υπάγεται στο επίθετο καθιστικός -ή -ό. Όταν όμως το ουσιαστικοποιημένο επίθετο έχει μεγάλο πλούτο γλωσσικών πληροφοριών και πολλές ή απομακρυσμένες σημασίες, γίνεται χωριστό λήμμα και στο λήμμα του επιθέτου αναφέρεται με παραπεμπτικό αστερίσκο, π.χ. στο λήμμα ζωντανός. Ως προς την αλφαβήτιση, το ουσιαστικοποιημένο επίθετο προηγείται του επιθέτου, π.χ. το επίθετο εκπαιδευτικός -ή -ό έπεται του ουσιαστικοποιημένου επιθέτου εκπαιδευτικός.

Σε περίπτωση που ένα υποκοριστικό επιθέτου σχηματίζει και επίρρημα, αυτό δηλώνεται με την ένδειξη ΕΠΙΡΡ ΥΠΟΚΟΡ, π.χ. άγριος. □ αγριούτσικος -η -ο ΥΠΟΚΟΡ. □ άγρια ΕΠΙΡΡ. □ αγριούτσικα ΕΠΙΡΡ ΥΠΟΚΟΡ. Όσα από τα παράγωγα επιρρήματα διαφοροποιούνται σημασιολογικά από την πρωτότυπη λέξη αποτελούν ιδιαίτερα λήμματα, π.χ. τα επιρρήματα αμέσως και απλώς λημματογραφούνται χωριστά από τα επίθετα άμεσος και απλός.

Μια από τις πρωτοτυπίες στο ΛΚΝ είναι ότι εφαρμόζει με απόλυτη συνέπεια τη μέθοδο της ομοηχίας εκεί όπου τα παλαιότερα λεξικά χρησιμοποιούν τη μέθοδο της πολυσημίας, δηλαδή διασπά ένα λήμμα, πολύσημο κατά τα άλλα λεξικά, σε δύο ή σε περισσότερα λήμματα.

Η διάσπαση αυτή εφαρμόζεται στις ακόλουθες περιπτώσεις: (α) όταν δύο ή περισσότερα ομόγραφα και συνήθως ομόηχα λήμματα έχουν διαφορετική ετυμολογία, π.χ. κόλπος¹ο 'εσοχή ξηράς', κόλπος²ο 'αποπληξία'· ζωικός¹ -ή -ό 'που αναφέρεται στα ζώα', ζωικός²-ή -ό 'που αναφέρεται στη ζωή', (β) όταν δύο ή περισσότερα λήμματα διαφέρουν μορφολογικά, ως προς το μέρος του λόγου, π.χ. να¹= μόριο, να²= σύνδεσμος· γιατί¹ = αιτιολογικός σύνδεσμος, γιατί²= ερωτηματικό μόριo, (γ) όταν δύo ή περισσότερα λήμματα έχουν εντελώς διαφορετική σημασία, δηλαδή η σημασιολογική ανάλυση του ενός δεν αποτελεί απαραίτητο όρο για την κατανόηση της σημασίας του άλλου, π.χ. αγγείο¹το 'δοχείο', αγγείο²το 'λεπτότατος σωλήνας'.

Στα διασπασμένα λήμματα, φωνητική μεταγραφή καθώς και κάθε άλλη γραμματική πληροφορία δηλώνονται μόνο στο πρώτο λήμμα, εκτός αν διαφέρουν για το δεύτερο, π.χ. βιάζω¹[viázo] -ομαι Ρ2.1, βιάζω²[vjázo] Ρ2.1α.

Τα διασπασμένα λήμματα διακρίνονται με έναν αραβικό αριθμό ως εκθέτη, για να ξεχωρίζουν μεταξύ τους και για να διευκολύνεται ο χρήστης σε περιπτώσεις παραπομπής.

Λεξιλογικές ενότητες με στοιχεία που δεν υπάγονται σε κάποιο λήμμα λημματογραφούνται ξεχωριστά και τοποθετούνται στην οικεία αλφαβητική θέση, π.χ. άρτζι μπούρτζι, φύρδην μίγδην. Στην αλφαβήτιση τα λήμματα αυτά αντιμετωπίζονται ως μία λέξη, π.χ. το λήμμα τσάκα τσάκα δεν λημματογραφείται ύστερα από το τσάκα αλλά ύστερα από το τσακάλι, σαν να επρόκειτο για τη λέξη τσακατσακα.