Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Προφορά, φωνητική μεταγραφή

Α
νάμεσα σε αγκύλες και αμέσως μετά το λήμμα σημειώνεται η φωνητική μεταγραφή με βάση το διεθνές φωνητικό αλφάβητο, τροποποιημένο για τις ειδικές ανάγκες του ΛΚΝ (βλ. σελ. κδ'-κε').

Φωνητική μεταγραφή συνοδεύει: (α) όλους τους τύπους κάθε λήμματος, (β) το θηλυκό τύπο των αρσενικών ουσιαστικών, (γ) το πρώτο ομόηχο και ομόγραφο, σε περίπτωση διάσπασης του λήμματος. Στα επίθετα, στις αντωνυμίες και στα τακτικά αριθμητικά φωνητική μεταγραφή παρατίθεται μόνο για το αρσενικό γένος, στα ρήματα μόνο για τον ενεργητικό τύπο. Σε ελάχιστες περιπτώσεις παραβαίνεται αυτός ο κανόνας, όταν το απαιτεί ο χαρακτήρας του λήμματος.

Επειδή δεν έχουν ακόμη διεξαχθεί ειδικές μελέτες με στατιστικά στοιχεία για τη συνίζηση ή την προφορά πολλών ομάδων λέξεων της κοινής νεοελληνικής, ιδιαίτερα των δάνειων λέξεων, οι περιπτώσεις διττής προφοράς αντιμετωπίστηκαν με βάση τις ακόλουθες γενικές κατευθύνσεις:

Λόγιοι ή λόγιας προέλευσης τύποι που από πολλούς ομιλητές προφέρονται και συνιζημένα (π.χ. διολίσθηση [δiοlίsθisi] και [δjοlίsθisi]) μεταγράφονται στην ασυνίζητή τους μορφή, εκτός, βέβαια, αν η επικράτηση της συνιζημένης εκφοράς είναι καθολική ή αν η διττή προφορά συνδυάζεται με διαφοροποίηση στη σημασία και/ή στη χρήση, π.χ. αγιο- [ajo] ή [ajio] (στη σημ. 2).

Στην περίπτωση που η προφορά ενός λήμματος διαφοροποιείται σε κάποιο από τα παραδείγματά του, εκεί παρέχεται και η φωνητική μεταγραφή, π.χ. στο ρήμα αγιάζω. Στις περιπτώσεις των προθημάτων και των επιθημάτων, εκτός από την προφορά τους προσφέρονται και επιπλέον πληροφορίες (παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η προφορά κτλ.), π.χ. στο λήμμα -ιανός -ιανή -ιανό.

Για τα δάνεια προτιμήθηκε η προφορά που βρίσκεται πλησιέστερα στον ξένο τύπο, εφόσον, βέβαια, ακούγεται πραγματικά και με κάποια συχνότητα, π.χ. παρμπρίζ [parbriz], καμπάνια [kampaña].

Στις λέξεις που γράφονται με τα μη αρκτικά ρινικά συμπλέγματα μπ και ντ, το ρινικό μ ή ν προφέρεται συνήθως ξεχωριστά, ενώ τα ακόλουθα π και τ προφέρονται όπως το αρκτικό δίψηφο μπ ή ντ, π.χ. κουμπί, [kumbί], πέντε [pénde]. Όμοια και στις λέξεις που γράφονται με τα ρινικά συμπλέγματα γκ και γγ, όπου το πρώτο γράμμα προφέρεται συνήθως ως ν και το δεύτερο όπως το αρκτικό δίψηφο γκ, π.χ. αγκαλιά (angalá], άγγελος [ángelos]. Στις περιπτώσεις αυτές δηλώνεται με ειδικό σύμβολο το υπερωικό [η] πριν από υπερωικό [k], [g], [χ], [γ]. Για τα ρινικά αυτά συμπλέγματα πολλές φορές ακούγονται δύο προφορές, έρρινη και άρινη. Το ΛΚΝ καταχωρίζει μόνο την έρρινη ποικιλία, επειδή θεωρήθηκε πιο κοινή και συχνότερη. Εννοείται ότι, όπου απαντά μόνο η άρινη προφορά, δηλώνεται μόνο αυτή, π.χ. μπουμπούκι (bubúkí].

Στο ΛΚΝ δηλώνεται με ειδικό φωνητικό σύμβολο η ουράνωση των κ, γ, χ, γκ/γγ και ν, λ. Τα σύμφωνα κ, γ, χ και το δίψηφο γκ/γγ ουρανώνονται, όταν ακολουθεί ένα από τα γραφικά σύμβολα του [i], δηλαδή ι, η, υ, ει, οι, υι, ή του [e], δηλαδή ε, αι, π.χ. κερί [kerί], γέρος [jéros], γυμναστική [jimnastikί], χέρι [xéri]. Τα σύμφωνα ν και λ ουρανώνονται, όταν ακολουθεί ένα από τα γραφικά σύμβολα του [i] και άλλο ένα φωνήεν στην ίδια συλλαβή, π.χ. νιάτα [ñáta], δόλιος²[δόĨοs].

Ξένα δάνεια που διατηρούν και στα ελληνικά το διπλό τους τόνο μεταγράφονται άλλοτε ως μία λέξη με έναν τόνο, π.χ. βιντεοκλίπ [videoklíp], άλλοτε ως μία λέξη με δύο τόνους, π.χ. βαγκονλί [vagόnlί], και άλλο ως δύο λέξεις με δύο τόνους, π.χ. βαγκόν ρεστοράν) [vagόn restoran]. Η επιλογή της μεταγραφής έγινε με γνώμονα τη συχνότητα του τρόπου με τον οποίο οι λέξεις αυτές ακούγονται ή γράφονται.

Το τονικό σημάδι τοποθετείται επάνω από το τονιζόμενο φωνήεν. Μονοσύλλαβες λέξεις που στη γραπτή τους μορφή δεν παίρνουν τόνο σύμφωνα με τους κανόνες του μονοτονικού μεταγράφονται φωνητικά με τόνο, όταν αυτός ακούγεται πραγματικά, π.χ. φως [fόs], γκελ [gél].