ΛΗΜΜΑ

• ἀνάγκη
• ουσιαστικό
• -ης
• ἡ

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ

• Α. 1. εξαναγκασμός, ανάγκη |φρ. ἐξ ἀνάγκης, ὑπ' ἀνάγκης, δι' ἀνάγκης, κατ' ἀνάγκην 2. θεϊκή βούληση, νόμοι, μοίρα |προσωποποίηση Ἀνάγκη=θεότητα που δηλώνει τη δύναμη του εξαναγκασμού, τη Μοίρα 3. φυσική αναγκαιότητα |φιλοσοφία |φυσική ανάγκη, επιθυμία, όρεξη |στον πληθ. οι φυσικοί νόμοι 4. λογική αναγκαιότητα |φιλοσοφία Β.κρίσιμη περίσταση, δυσμενής θέση Γ.άσκηση ή χρήση βίας |σωματικό μαρτύριο |φρ. ἀνάγκη ἐστί=είναι απαραίτητο να..., αναγκαίο να... |φρ. πᾶσα ἀνάγκη ἐστί=είναι απόλυτη ανάγκη να... |φρ. πολλὴ ἀνάγκη, πᾶσα ἀνάγκη=βεβαίως, ακριβώς έτσι |η δοτ. ως επίρρημα 1. διά της βίας, με το ζόρι 2. αναγκαστικά

Εμφάνιση/Απόκρυψη Σημασιολογίας

• Α.
• 1. εξαναγκασμός, ανάγκη
• ΑΡΙΣΤ ΑναλΥ 95a ἡ δ΄ ἀνάγκη διττή· ἡ μὲν γὰρ κατὰ φύσιν καὶ τὴν ὁρμήν͵ ἡ δὲ βίᾳ ἡ παρὰ τὴν ὁρμήν͵ ὥσπερ λίθος ἐξ ἀνάγκης καὶ ἄνω καὶ κάτω φέρεται͵ ἀλλ΄ οὐ διὰ τὴν αὐτὴν ἀνάγκην
• ΘΟΥΚ 2.17.2 ἀλλὰ διὰ τὸν πόλεμον ἡ ἀνάγκη τῆς οἰκήσεως
• φρ. ἐξ ἀνάγκης, ὑπ' ἀνάγκης, δι' ἀνάγκης, κατ' ἀνάγκην
• ΘΕΟΓΝ ελεγ 1.419 ἀλλ΄ ὑπ΄ ἀνάγκης/ σιγῶ͵ γινώσκων ἡμετέρην δύναμιν
• ΗΡ 7.172 Θεσσαλοὶ δὲ ὑπὸ ἀναγκαίης τὸ πρῶτον ἐμήδισαν
• ΘΟΥΚ 7.57.5 οὗτοι δὲ Αἰολῆς Αἰολεῦσι...κατ΄ ἀνάγκην ἐμάχοντο { οι Αιολείς αυτοί είχαν εξαναγκαστεί να πολεμήσουν Αιολείς }
• ΠΛ Θεαιτ 176a τὴν δὲ θνητὴν φύσιν καὶ τόνδε τὸν τόπον περιπολεῖ ἐξ ἀνάγκης
• ΠΛ Τιμ 47e δεῖ δὲ καὶ τὰ δι΄ ἀνάγκης γιγνόμενα τῷ λόγῳ παραθέσθαι
• 2. θεϊκή βούληση, νόμοι, μοίρα
• ΑΙΣΧ Πρ 103 τὴν πεπρωμένην δὲ χρὴ αἶσαν φέρειν ὡς ῥᾷστα͵ γιγνώσκονθ΄ ὅτι τὸ τῆς ἀνάγκης ἔστ΄ ἀδήριτον σθένος
• ΕΥΡ Φοιν 1763 τὰς γὰρ ἐκ θεῶν ἀνάγκας θνητὸν ὄντα δεῖ φέρειν
• προσωποποίηση Ἀνάγκη=θεότητα που δηλώνει τη δύναμη του εξαναγκασμού, τη Μοίρα
• ΠΛ Συμπ 195c Ἀνάγκῃ καὶ οὐκ Ἔρωτι γεγονέναι
• ΠΛ Πολ 617b στρέφεσθαι δὲ αὐτὸν ἐν τοῖς τῆς Ἀνάγκης γόνασιν
• ΠΛ Πολ 617c θυγατέρας τῆς Ἀνάγκης͵ Μοίρας͵ λευχειμονούσας͵ Λάχεσίν τε καὶ Κλωθὼ καὶ Ἄτροπον
• 3. φυσική αναγκαιότητα
• φιλοσοφία
• ΑΡΙΣΤ Μεταφ 1027a ἐξ ἀνάγκης πάντ΄ ἔσται͵ εἰ τοῦ γιγνομένου καὶ φθειρομένου μὴ κατὰ συμβεβηκὸς αἴτιόν τι ἀνάγκη εἶναι
• ΑΡΙΣΤ Φυσ 199b τὸ δ΄ ἐξ ἀνάγκης πότερον ἐξ ὑποθέσεως ὑπάρχει ἢ καὶ ἁπλῶς; νῦν μὲν γὰρ οἴονται τὸ ἐξ ἀνάγκης εἶναι ἐν τῇ γενέσει ὥσπερ ἂν εἴ τις τὸν τοῖχον ἐξ ἀνάγκης γεγενῆσθαι νομίζοι͵ ὅτι τὰ μὲν βαρέα κάτω πέφυκε φέρεσθαι τὰ δὲ κοῦφα ἐπιπολῆς { πρέπει όμως να διερωτηθούμε εάν αυτό που γίνεται εξ ανάγκης υπακούει σε αναγκαιότητα υπό κάποια προϋπόθεση ή με απόλυτο τρόπο;... }
• φυσική ανάγκη, επιθυμία, όρεξη
• ΑΙΣΧ Αγ 726 γαστρὸς ἀνάγκαις
• ΑΡΙΣΤΟΦ Νεφ 1075 πάρειμ΄ ἐντεῦθεν εἰς τὰς τῆς φύσεως ἀνάγκας. ἥμαρτες͵ ἠράσθης͵ ἐμοίχευσάς τι͵ κᾆτ΄ ἐλήφθης
• στον πληθ. οι φυσικοί νόμοι
• ΞΕΝ Απομν 1.1.11 καὶ τίσιν ἀνάγκαις ἕκαστα γίγνεται τῶν οὐρανίων { σε ποιους νόμους υπακούει η κίνηση των ουρανίων σωμάτων }
• 4. λογική αναγκαιότητα
• φιλοσοφία
• ΑΡΙΣΤ Μεταφ 1064b ἀνάγκης δ΄ οὐ τῆς κατὰ τὸ βίαιον λεγομένης ἀλλ΄ ᾗ χρώμεθα ἐν τοῖς κατὰ τὰς ἀποδείξεις
• ΑΡΙΣΤ ΑναλΠ 59b ἀνάγκη γὰρ τοῦ συμπεράσματος ἀντιστραφέντος καὶ τῆς ἑτέρας μενούσης προτάσεως ἀναιρεῖσθαι τὴν λοιπήν
• Β.κρίσιμη περίσταση, δυσμενής θέση
• ΘΟΥΚ 6.68.4 καὶ τὴν παροῦσαν ἀνάγκην καὶ ἀπορίαν φοβερωτέραν ἡγησάμενοι τῶν πολεμίων
• ΑΝΤΙΦ 2.2.4 οὐδὲν γὰρ πικρότερον τῆς ἀνάγκης ἔοικεν εἶναι
• ΞΕΝ Ελλ 5.4.61 γνόντες δ΄ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν ἀνάγκην͵ ἐνέβησαν αὐτοὶ εἰς τὰς ναῦς
• ΠΛ Φαιδ 62c οὐκ ἄλογον μὴ πρότερον αὑτὸν ἀποκτεινύναι δεῖν͵ πρὶν ἀνάγκην τινὰ θεὸς ἐπιπέμψῃ͵ ὥσπερ καὶ τὴν νῦν ἡμῖν παροῦσαν { ...πριν μας στείλει ο θεός το μήνυμά του με τη μορφή μιας κρίσης, όπως η τωρινή }
• Γ.άσκηση ή χρήση βίας
• ΘΟΥΚ 1.99.1 λυπηροὶ ἦσαν οὐκ εἰωθόσιν οὐδὲ βουλομένοις ταλαιπωρεῖν προσάγοντες τὰς ἀνάγκας { ασκώντας πίεση σε πολιτείες που δεν ήταν συνηθισμένες ούτε πρόθυμες να υποστούν θυσίες }
• ΛΥΣ 12.75 ὅσοι ἄνδρες ἀγαθοὶ ἦσαν͵ γνόντες τὴν παρασκευὴν καὶ τὴν ἀνάγκην { όσοι ήταν αγαθοί πολίτες επειδή κατάλαβαν τη συμφωνία και την ασκούμενη πίεση... }
• σωματικό μαρτύριο
• ΗΡ 1.116 Ἀστυάγης δέ μιν οὐκ εὖ βουλεύεσθαι ἔφη ἐπιθυμέοντα ἐς ἀνάγκας μεγάλας ἀπικνέεσθαι { όμως ο Αστυάγης του αποκρίθηκε ότι δεν σκέφτεται καθόλου καλά, και φαίνεται να έχει όρεξη να υποβληθεί σε βασανιστήρια μεγάλα }
• ΑΝΤΙΦ 6.25 ἐξείη δὲ τοὺς δούλους ἑτέραις ἀνάγκαις, ὑφ΄ ὧν καὶ ἢν μέλλωσιν ἀποθανεῖσθαι κατειπόντες͵ ὅμως ἀναγκάζονται τἀληθῆ λέγειν
• φρ. ἀνάγκη ἐστί=είναι απαραίτητο να..., αναγκαίο να...
• ΞΕΝ Ελλ 1.1.14 ἀνάγκη εἴη καὶ ναυμαχεῖν καὶ πεζομαχεῖν καὶ τειχομαχεῖν
• ΠΛ Ευθυφ 14c ἀνάγκη γὰρ τὸν ἐρῶντα τῷ ἐρωμένῳ ἀκολουθεῖν ὅπῃ ἂν ἐκεῖνος ὑπάγῃ
• φρ. πᾶσα ἀνάγκη ἐστί=είναι απόλυτη ανάγκη να...
• ΠΛ Τιμ 29b τούτων δὲ ὑπαρχόντων αὖ πᾶσα ἀνάγκη τόνδε τὸν κόσμον εἰκόνα τινὸς εἶναι
• φρ. πολλὴ ἀνάγκη, πᾶσα ἀνάγκη=βεβαίως, ακριβώς έτσι
• ΠΛ Φαιδ 79c πᾶσα ἀνάγκη͵ ὦ Σώκρατες
• η δοτ. ως επίρρημα
• 1. διά της βίας, με το ζόρι
• ΟΜ Οδ 9.98 ἐγὼν ἐπὶ νῆας ἄγον κλαίοντας ἀνάγκῃ { έσυρα δια της βίας τους συντρόφους στα καράβια }
• ΘΟΥΚ 7.57.4 ὑπήκοοι δ΄ ὄντες καὶ ἀνάγκῃ ὅμως Ἴωνές γε ἐπὶ Δωριᾶς ἠκολούθουν
• 2. αναγκαστικά
• ΘΟΥΚ 7.57.7 ἀνάγκῃ μὲν ἐκ τοῦ εὐπρεποῦς͵ βουλήσει δὲ κατὰ ἔχθος τὸ Κορινθίων

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ

• < ΑΝΑΓΚΗ >
• Ελκυστική αλλά σε επίπεδο εικασίας η άπoψη ότι στη λ. ἀνάγκη διακρίνεται η έννοια του "κρατώ κπ. στα χέρια" (πρβλ. ἀγκών, ἀγκάς), από όπου και η σημασία του "περιορίζω".

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ

• Ο3
• ιων. και επικ. ἀναγκαίη

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

• ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • ουσιαστικά: ἀνάγκη, τό ἀναγκαῖον, ἀναγκαιότης 'συγγένεια εξ αίματος', ἀναγκοφαγία
  • ρήματα: ἀναγκάζω, διαναγκάζω 'τρυπώ, ανοίγω πόρους', εἰσαναγκάζω, ἐξαναγκάζω, ἐπαναγκάζω, ἐσαναγκάζω, καταναγκάζω, ξυναναγκάζω, περιαναγκάζω 'αναγκάζω από παντού', προσαναγκάζω 'αναγκάζω πιέζοντας ακόμη περισσότερο', συναναγκάζω
  • επίθετα: ἀναγκαῖος, ἀναγκαστός, ἀναγκαστέος, ἀναγκαστικός, ἀναγκόδακρυς
  • επιρρήματα: ἀναγκαίως
• ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
  • ιων. ἀναγκαίη
• ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
  • ουσιαστικά: ἀναγκαστήρ 'αυτός που εμποδίζει', ἀναγκαστήριος, ἀνάγκασμα, πειθανάγκη
  • ρήματα: ἀναγκοφαγέω, ἀναγκοτροφέω 'ακολουθώ αναγκαστική διατροφή, όπως λ.χ. οι αθλητές', παραναγκάζω
  • επιρρήματα: ἀναγκαστικῶς
• ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΔΗΜΩΔΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Επιτομή Λεξικού Κριαρά %αναγκ%, %αναγκαζ%
• ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΩΣ ΚΑΙ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
  • ανάγκασις, εξαναγκασμός, εξαναγκαστικός, εξαναγκαστικώς, εξανάγκη, καταναγκαστής, καταναγκαστικώς
• ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Λεξικό Γεωργακά %αναγκ%, %αναγκαζ%
  • Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής %αναγκ%, %αναγκαζ%
• ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
  • Ικαρ. Στερ.Ελλ. Θράκ. ανάγκασμα, Ίμβρ. Σαμοθρ. ανέgασμα, Πόντ. ᾽νέγκασμαν, Μακεδ. αναγκαστήρ᾽, Κύπ. αναγκαστός, ανηγκαστός, Σύμη αναgαστός, ᾽νεgαστός