ΛΗΜΜΑ

• φύσις
• ουσιαστικό
• -εως
• ἡ

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ

• Α. 1. φυσικές ή πνευματικές ιδιότητες ενός πράγματος, ενός προσώπου ή ενός συνόλου ατόμων, οι οποίες υπάρχουν από τη γέννηση ή είναι αποτέλεσμα της τέλειας ανάπτυξης και ωρίμανσης |εξωτερική εμφάνιση, ανάστημα |χαρακτήρας |ως συνεκδοχή με επιθ. προσδ. ο άνθρωπος που έχει αυτόν ή τον άλλο χαρακτήρα 2. φύλο Β. 1. γένεση, δημιουργία, γέννηση 2. η φύση, οι νόμοι που διέπουν τη δημιουργία 3. ως γενεσιουργός δύναμη |φιλοσοφία 4. όλη η δημιουργία, το σύμπαν |φιλοσοφία |πλάσμα της δημιουργίας, άνθρωπος ή ζώο Γ. |φιλοσοφία 1. πρωταρχική ουσία 2. ορισμός της φύσεως |ΑΡΙΣΤ

Εμφάνιση/Απόκρυψη Σημασιολογίας

• Α.
• 1. φυσικές ή πνευματικές ιδιότητες ενός πράγματος, ενός προσώπου ή ενός συνόλου ατόμων, οι οποίες υπάρχουν από τη γέννηση ή είναι αποτέλεσμα της τέλειας ανάπτυξης και ωρίμανσης
• ΘΟΥΚ 1.76.3 ἐπαινεῖσθαί τε ἄξιοι οἵτινες χρησάμενοι τῇ ἀνθρωπείᾳ φύσει ὥστε ἑτέρων ἄρχειν δικαιότεροι ἢ κατὰ τὴν ὑπάρχουσαν δύναμιν γένωνται
• ΑΡΙΣΤ Ψυχ 416a δοκεῖ δέ τισιν ἡ τοῦ πυρὸς φύσις ἁπλῶς αἰτία τῆς τροφῆς καὶ τῆς αὐξήσεως εἶναι
• ΠΛ Πολ 456a καὶ γυναικὸς ἄρα καὶ ἀνδρὸς ἡ αὐτὴ φύσις εἰς φυλακὴν πόλεως, πλὴν ὅσα ἀσθενεστέρα, ἡ δὲ ἰσχυροτέρα ἐστίν
• εξωτερική εμφάνιση, ανάστημα
• ΑΙΣΧ Περ 441 Περσῶν ὅσοιπερ ἦσαν ἀκμαῖοι φύσιν, ψυχήν τ᾽ ἄριστοι κεὐγένειαν ἐκπρεπεῖς
• ΕΥΡ Βακ 54 μορφήν τ᾽ ἐμὴν μετέβαλον εἰς ἀνδρὸς φύσιν
• χαρακτήρας
• ΘΟΥΚ 7.48.4 οὔκουν βούλεσθαι αὐτός γε ἐπιστάμενος τὰς Ἀθηναίων φύσεις ἐπ᾽ αἰσχρᾷ τε αἰτίᾳ καὶ ἀδίκως ὑπ᾽ Ἀθηναίων ἀπολέσθαι
• ΕΥΡ απ 494.1 τῆς μὲν κακῆς κάκιον οὐδὲν γίγνεται γυναικός, ἐσθλῆς δ᾽ οὐδὲν εἰς ὑπερβολὴν πέφυκ᾽ ἄμεινον· διαφέρουσι δ᾽ αἱ φύσεις
• ως συνεκδοχή με επιθ. προσδ. ο άνθρωπος που έχει αυτόν ή τον άλλο χαρακτήρα
• ΑΙΣΧΙΝ 3.147 πονηρὰ φύσις, μεγάλης ἐξουσίας ἐπιλαβομένη, δημοσίας ἀπεργάζεται συμφοράς
• ΠΛ Πολ 576a ἐλευθερίας δὲ καὶ φιλίας ἀληθοῦς τυραννικὴ φύσις ἀεὶ ἄγευστος
• 2. φύλο
• ΣΟΦ Τραχ 1062 γυνὴ δέ, θῆλυς οὖσα κοὐκ ἀνδρὸς φύσιν, μόνη με δὴ καθεῖλε φασγάνου δίχα
• ΛΥΣ 2.4 ἐνομίζοντο δὲ διὰ τὴν εὐψυχίαν μᾶλλον ἄνδρες ἢ διὰ τὴν φύσιν γυναῖκες
• Β.
• 1. γένεση, δημιουργία, γέννηση
• ΣΟΦ Αντ 659 εἰ γὰρ δὴ τά γ᾽ ἐγγενῆ φύσει ἄκοσμα θρέψω, κάρτα τοὺς ἔξω γένους { γιατί αν ανεχτώ αυτούς που είναι φυσικοί συγγενείς μου ώστε να είναι απείθαρχοι, θα ανέχομαι πολύ πιο απείθαρχους τους ξένους }
• ΙΣΟΚΡ 10.1 ἀνδρία καὶ σοφία καὶ δικαιοσύνη ταὐτόν ἐστιν καὶ φύσει μὲν οὐδὲν αὐτῶν ἔχομεν
• 2. η φύση, οι νόμοι που διέπουν τη δημιουργία
• ΠΛ Φαιδ 80a τῷ μὲν (σώματι) δουλεύειν καὶ ἄρχεσθαι ἡ φύσις προστάττει, τῇ δὲ (ψυχῇ) ἄρχειν καὶ δεσπόζειν
• ΑΡΙΣΤ Μεταφ 980a πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει
• ΔΗΜ 18.275 ἡ φύσις αὐτὴ τοῖς ἀγράφοις νομίμοις καὶ τοῖς ἀνθρωπίνοις ἤθεσιν διώρικεν
• 3. ως γενεσιουργός δύναμη
• φιλοσοφία
• ΠΛ Σοφιστ 265c τὴν φύσιν αὐτὰ γεννᾶν ἀπό τινος αἰτίας αὐτομάτης καὶ ἄνευ διανοίας φυούσης, ἢ μετὰ λόγου τε καὶ ἐπιστήμης θείας ἀπὸ θεοῦ γιγνομένης;
• 4. όλη η δημιουργία, το σύμπαν
• φιλοσοφία
• ΠΛ Φαιδ 96a νέος ὢν θαυμαστῶς ὡς ἐπεθύμησα ταύτης τῆς σοφίας ἣν δὴ καλοῦσι περὶ φύσεως ἱστορίαν
• ΑΡΙΣΤ ΖΓεν 724b (τὸ σπέρμα) ἐν ἅπασί τε γὰρ ὑπάρχει, καὶ ἡ φύσις ἐκ τούτου γίγνεται
• ΑΡΙΣΤ Μεταφ 995a ἅπασα γὰρ ἴσως ἡ φύσις ἔχει ὕλην
• πλάσμα της δημιουργίας, άνθρωπος ή ζώο
• ΣΟΦ Αντ 344 ἄγει, καὶ θηρῶν ἀγρίων ἔθνη πόντου τ᾽ εἰναλίαν φύσιν { κυνηγά και των αγρίων θηρίων τα έθνη, των βυθών την υδρόβια φύτρα }
• ΠΛ Πολ 588c οἷαι μυθολογοῦνται παλαιαὶ γενέσθαι φύσεις, ἥ τε Χιμαίρας καὶ ἡ Σκύλλης καὶ Κερβέρου
• Γ.
• φιλοσοφία
• 1. πρωταρχική ουσία
• ΠΛ Νομ 891c κινδυνεύει γὰρ ὁ λέγων ταῦτα πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γῆν καὶ ἀέρα πρῶτα ἡγεῖσθαι τῶν πάντων εἶναι, καὶ τὴν φύσιν ὀνομάζειν ταῦτα αὐτά
• ΑΡΙΣΤ Μεταφ 989a τὶς εἴη ἂν μία φύσις ἡ γιγνομένη πῦρ καὶ ὕδωρ, ὃ ἐκεῖνος οὔ φησιν
• 2. ορισμός της φύσεως
• ΑΡΙΣΤ
• ΑΡΙΣΤ Μεταφ 1014b φύσις λέγεται ἕνα μὲν τρόπον ἡ τῶν φυομένων γένεσις…ἔτι ὅθεν ἡ κίνησις ἡ πρώτη ἐν ἑκάστῳ τῶν φύσει ὄντων ἐν αὐτῷ ᾗ αὐτὸ ὑπάρχει…ἔτι δὲ φύσις λέγεται ἐξ οὗ πρώτου ἢ ἔστιν ἢ γίγνεταί τι τῶν φύσει ὄντων, ἀρρυθμίστου ὄντος καὶ ἀμεταβλήτου ἐκ τῆς δυνάμεως τῆς αὑτοῦ…ἔτι δ᾽ ἄλλον τρόπον λέγεται ἡ φύσις ἡ τῶν φύσει ὄντων οὐσία

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ

• < ΦΥΩ, ΦΥΟΜΑΙ >
• Από: φῠ+σις > φῠ+τις με συριστικοποίηση του -τ- μπροστά από το -ι-.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ

• Ο14.1
• ιων. γεν. φύσιος

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

• ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • ουσιαστικά: φυλή, φῦλον, φῦμα 'όγκος, εξόγκωμα', φυή 'αύξηση, φύση, ανάστημα', φυτόν, φυτήρ, φύτωρ, διάφυσις 'φυσικός διαχωρισμός', ἔκφυσις 'ανάπτυξη', σύμφυσις 'φυσική ένωση', φυσιολογία, φύτλη 'γένεση, ράτσα', φιτυποίμην 'κηπουρός'
  • ρήματα: φύομαι, φυτεύω, φυσιογνωμονέω-ῶ, φυσιολογέω-ῶ, φυσιάω-ῶ 'φουσκώνω, καυχώμαι', φυσιόω-ῶ 'εκθέτω με φυσικό τρόπο'
  • επίθετα: φυσίζοος 'αυτός που παράγει ζωή', φυτός 'αυτός που σχηματίζεται από τη φύση, γόνιμος', φυσιογνώμων 'αυτός που κρίνει με βάση τη φυσιογνωμία', φυσιογνωμονικός, φυσιολόγος, φυσιολογικός, φυσικός, φύσιμος 'παραγωγικός'
• ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
  • δωρ. φυά 'φυή'
• ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
  • ουσιαστικά: φυσίωμα 'τάση', φύτρα, φύτρον, ἀπόφυσις
• ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΔΗΜΩΔΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Επιτομή Λεξικού Κριαρά %φυ%
• ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΩΣ ΚΑΙ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
  • φυσικοϊστοριογράφος, φυσικότης, φυσιογράφος, φυσιοδίφης, φυσιοθεραπεία, φυσιοθεραπευτήρια, φυσιοκράται, φυσιολατρεία, φυτογραφία, φυτογράφος, φυτόζωα, φυτοζώησις, φυτοκομείον, φυτολεύκωμα, φυτολογία, φυτοφαγία, φυτοφθείρα, φύτρωσις, αποφύματα, εμφυλιοκτονία, φυτοβιόω-ώ, φυτοζωέω-ώ, φυσικογεωγραφικός, φυσικοεπιστημονικός, φυσικοκοινωνικοπολιτικός, φυσικομαθηματικός, φυσιογνωμιστικός, φυσιοδιφικός, φυσιοκρατικός, φυσιολατρικός, φυτικοζωϊκός, φυτοκομικός, φυτολογικός, φυτοστόλιστος, φυτοφαγικός, φυτοφάγος, φυτοφθόρος, εμφύτευτος, φυσικώς
• ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Λεξικό Γεωργακά %φυ%
  • Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής %φυ%
• ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
  • Κέρκ. φυταλιά 'φυτεία', Πελοπ. φυτάδα 'νέο φυτό', Καλ. φυτεία 'φύτεμα μιας νέας κληματαριάς', Τσακων. θυτεία 'νέα κληματαριά, που δεν αποδίδει ακόμη καρπό', Κύπ. φύτεμμαν 'φύτεμα'