ΛΗΜΜΑ

• αἰτία
• ουσιαστικό
• -ας
• ἡ

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ

• Α.ο λόγος για τον οποίο συμβαίνει κτ., φαινόμενο ή ενέργεια που οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα, αιτία (λατ. causa) |επιστημ. |πρωταρχική αιτία Β. |αρνητικά 1. ευθύνη, κατηγορία 2. μομφή, ψόγος |με ὡς |επίκριση, κατάκριση 3. καταγγελία, κατηγορία (λατ. crimen) |δικανικός όρος |με γεν. της αιτίας |φρ. αἰτίαι κοιναί=κατηγορίες για δημόσια αδικήματα,αντ. αἰτίαι ἴδιαι (για ιδιωτικές υποθέσεις) |φρ. αἰτίας ἀπολύειν=απαλλάσσω από την κατηγορία, αθωώνω |φρ. αἰτίαν ἔχειν, φέρεσθαι τινός=κατηγορούμαι για κάτι |φρ. εἰς αἰτίαν ἐμπίπτειν, αἰτίαις περιπίπτειν=κατηγορούμαι |φρ. αἰτίαν ἔχειν ὑπό τινος=κατηγορούμαι από κπ. |φρ. αἰτίαν ὑπέχειν =είμαι υπό κατηγορία |φρ. ἐν αἰτίᾳ βάλλειν, ἔχειν =θεωρώ κπ. ένοχο |φρ. εἰς αἰτίαν καθιστάναι τινά=κατηγορώ κάποιον |φρ. τὴν αἰτίαν ἐπιφέρειν τινί=αποδίδω ενοχή σε κπ. Γ. |θετικά 1. φήμη 2. αγαθή ενέργεια, το αποτέλεσμα αγαθής ενέργειας

Εμφάνιση/Απόκρυψη Σημασιολογίας

• Α.ο λόγος για τον οποίο συμβαίνει κτ., φαινόμενο ή ενέργεια που οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα, αιτία (λατ. causa)
• ΗΡ 1.προοίμιο δι΄ ἣν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι
• ΠΛ Λυσις 221d ἡ ἐπιθυμία τῆς φιλίας αἰτία
• ΠΛ Τιμ 68e διὸ δὴ χρὴ δύ΄ αἰτίας εἴδη διορίζεσθαι͵ τὸ μὲν ἀναγκαῖον͵ τὸ δὲ θεῖον
• επιστημ.
• πρωταρχική αιτία
• ΑΡΙΣΤ Μεταφ 1063b πᾶσα δ΄ ἐπιστήμη ζητεῖ τινὰς ἀρχὰς καὶ αἰτίας περὶ ἕκαστον τῶν ὑφ΄ αὑτὴν ἐπιστητῶν
• ΑΡΙΣΤ Προβλ 923b δι΄ ἣν μὲν οὖν αἰτίαν τὰ μὲν βραχύβια τὰ δὲ μακρόβιά ἐστιν͵ ἄλλος ἔστω λόγος
• Β.
• αρνητικά
• 1. ευθύνη, κατηγορία
• ΑΙΣΧ Πρ 330 ζηλῶ σ΄ ὁθούνεκ΄ ἐκτὸς αἰτίας κυρεῖς { σε ζηλεύω που βρίσκεσαι έξω από κάθε κατηγορία }
• ΔΗΜ 59.9 καὶ μὴ μόνος δι΄ αἰτίαν ψευδῆ τῆς πατρίδος ἀποστερηθῆναι
• 2. μομφή, ψόγος
• με ὡς
• ΠΛ Απολ 38c ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι͵ ὄνομα ἕξετε καὶ αἰτίαν ὑπὸ τῶν βουλομένων τὴν πόλιν λοιδορεῖν ὡς Σωκράτη ἀπεκτόνατε
• επίκριση, κατάκριση
• ΠΛ Φαιδρ 249d αἰτίαν ἔχει ὡς μανικῶς διακείμενος
• ΘΟΥΚ 1.69.6 αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων͵ κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων { γιατί επικρίνει κανείς τους φίλους του όταν σφάλλουν, ενώ κατηγορεί τους εχθρούς του όταν αδικούν }
• 3. καταγγελία, κατηγορία (λατ. crimen)
• δικανικός όρος
• ΔΗΜ 22.22 αἰτία μὲν γάρ ἐστιν͵ ὅταν τις ψιλῷ χρησάμενος λόγῳ μὴ παράσχηται πίστιν ὧν λέγει
• ΑΝΤΙΦ 3.3.10 οὐδὲ τὸ μειράκιον καθαρὸν τῆς αἰτίας ἐστίν
• με γεν. της αιτίας
• ΔΗΜ 21.110 αἰτίαν ἐπήγαγέ μοι φόνου ψευδῆ
• φρ. αἰτίαι κοιναί=κατηγορίες για δημόσια αδικήματα,αντ. αἰτίαι ἴδιαι (για ιδιωτικές υποθέσεις)
• ΙΣΟΚΡ 16.3.2 ἐγὼ δ᾽ ἡγοῦμαι μὲν οὐδὲν προσήκειν τὰς κοινὰς αἰτίας τοῖς ἰδίοις ἀγῶσιν
• φρ. αἰτίας ἀπολύειν=απαλλάσσω από την κατηγορία, αθωώνω
• ΑΝΤΙΦ 4.4.11 ταῦτα οὖν δεδιότες, τὸν μὲν καθαρὸν ὑμέτερον ἡγεῖσθε εἶναι ἀπολύειν τῆς αἰτίας
• φρ. αἰτίαν ἔχειν, φέρεσθαι τινός=κατηγορούμαι για κάτι
• ΙΣΟΚΡ 17.13.2 ἐγὼ δὲ τὰ μὲν ἀπολωλεκὼς ἤδη, περὶ δὲ τῶν αἰσχίστας αἰτίας ἔχων
• ΘΟΥΚ 2.60.7 ὥστ᾽ εἴ μοι καὶ μέσως ἡγούμενοι μᾶλλον ἑτέρων προσεῖναι αὐτὰ πολεμεῖν ἐπείσθητε, οὐκ ἂν εἰκότως νῦν τοῦ γε ἀδικεῖν αἰτίαν φεροίμην
• φρ. εἰς αἰτίαν ἐμπίπτειν, αἰτίαις περιπίπτειν=κατηγορούμαι
• ΔΗΜ 9.7.1 ἔστι γὰρ δέος μήποθ᾽ ὡς ἀμυνούμεθα γράψας τις καὶ συμβουλεύσας εἰς τὴν αἰτίαν ἐμπέσῃ τοῦ πεποιηκέναι τὸν πόλεμον
• φρ. αἰτίαν ἔχειν ὑπό τινος=κατηγορούμαι από κπ.
• ΠΛ Απολ 38c oὐ πολλοῦ γ᾽ ἕνεκα χρόνου, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὄνομα ἕξετε καὶ αἰτίαν ὑπὸ τῶν βουλομένων τὴν πόλιν λοιδορεῖν ὡς Σωκράτη ἀπεκτόνατε
• φρ. αἰτίαν ὑπέχειν =είμαι υπό κατηγορία
• ΠΛ Απολ 33b καὶ τούτων ἐγὼ εἴτε τις χρηστὸς γίγνεται εἴτε μή, οὐκ ἂν δικαίως τὴν αἰτίαν ὑπέχοιμι, ὧν μήτε ὑπεσχόμην μηδενὶ μηδὲν πώποτε μάθημα μήτε ἐδίδαξα
• φρ. ἐν αἰτίᾳ βάλλειν, ἔχειν =θεωρώ κπ. ένοχο
• ΣΟΦ ΟιδΤ 656 τὸν ἐναγῆ φίλον μήποτ᾽ ἐν αἰτίᾳ / σὺν ἀφανεῖ λόγῳ (σ᾽) ἄτιμον βαλεῖν
• ΘΟΥΚ 2.59.2 καὶ τὸν μὲν Περικλέα ἐν αἰτίᾳ εἶχον ὡς πείσαντα σφᾶς πολεμεῖν καὶ δι᾽ ἐκεῖνον ταῖς ξυμφοραῖς περιπεπτωκότες
• φρ. εἰς αἰτίαν καθιστάναι τινά=κατηγορώ κάποιον
• ΛΥΣ 25.3 τούτων μὲν γὰρ ἔργον ἐστὶ καὶ τοὺς μηδὲν ἡμαρτηκότας εἰς αἰτίαν καθιστάναι
• φρ. τὴν αἰτίαν ἐπιφέρειν τινί=αποδίδω ενοχή σε κπ.
• ΘΟΥΚ 3.81.4 Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν μὲν αἰτίαν ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν
• Γ.
• θετικά
• 1. φήμη
• ΠΛ Θεαιτ 169a καὶ τἆλλα ὧν δὴ σὺ πέρι αἰτίαν ἔχεις διαφέρειν { και σε όσα άλλα έχεις τη φήμη ότι υπερτερείς }
• 2. αγαθή ενέργεια, το αποτέλεσμα αγαθής ενέργειας
• ΑΙΣΧ ΕπτΘ 4 εἰ μὲν γὰρ εὖ πράξαιμεν͵ αἰτία θεοῦ

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ

• < ΑΙΤΙΟΣ >
• Από: αἰτι- + -α.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ

• Ο2.1

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

• ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • ουσιαστικά: αἰτία, τό αἴτιον 'η αιτία', τό αἰτιατόν 'το αποτέλεσμα', αἰτίαμα, αἰτίασις
  • ρήματα: αἰτιῶμαι, αἰτιάζομαι, αἰτίζω, ἐπαιτιῶμαι, καταιτιῶμαι
  • επίθετα: αἴτιος, ἀναίτιος, ἐπαίτιος, ὑπαίτιος, μεταίτιος, ξυναίτιος, παναίτιος, φιλαίτιος, αἰτιατέος, αἰτιατός
  • επιρρήματα: ὑπαιτίως, φιλαιτίως
• ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
  • ουσιαστικά: αἰτίωμα, αἰτίωσις, αἰτιολογία, αἰτιολόγημα, αἰτιολογισμός, αἰτιότης, αἰτιατική (πτώση), ἀναιτιασμός, ἐπαιτίασις, καταιτίασις, καταιτιασμός, προαιτία
  • ρήματα: αἰτιάζω, αἰτιολογῶ, ἀναιτιολογῶ, ἐξαιτιολογῶ, ἀνταιτιῶμαι, προσαιτιῶμαι, ἀπαιτιῶμαι, ἐξαιτιῶμαι, προαιτιῶμαι, προσεπαιτιῶμαι, συναιτιῶμαι, συνεπαιτιῶμαι, ἀπαιτίζω
  • επίθετα: συμμεταίτιος, παραίτιος, συναίτιος, ἐναίτιος, ἀνυπαίτιος, αὐταίτιος, μικραίτιος, προαίτιος, πρωταίτιος, συνυπαίτιος, ἀναιτίατος, αἰτιατικός, αἰτιώδης, αἰτιολογικός, ἀναιτιολόγητος, δυσαιτιολόγητος, ἐπαιτιατέος, καταιτιατικός
  • επιρρήματα: αἰτιατικῶς, αἰτιωδῶς, ἀναίτια, ἀναίτιδι, ἀναιτίως, ἀναιτιολογήτως, ἀνυπαιτίως
• ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΔΗΜΩΔΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Επιτομή Λεξικού Κριαρά %αιτι%
• ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΩΣ ΚΑΙ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
  • αιτιάσιμος, αιτιασιμότης, αιτιαστής, αιτιογένεσις, αιτιολογημένως, αιτιολόγημα, αιτιολόγησις, αιτιολογισταί 'ορθολογισταί', αιτιότης
• ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Λεξικό Γεωργακά %αιτι%
  • Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής %αιτι%
• ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
  • Κορσ. αιτίζω, Κάρπαθ. αναίτια