Β15. Αττικά συμποτικά τραγούδια

Σκόλια (carmina convivalia) - Δημώδη άσματα (carmina popularia)

Το σκόλιον ήταν ένα επίσημο λυρικό τραγούδι, γέννημα της ανδρικής συντροφικότητας, με κύριο γνώρισμά του τον αυτοσχεδιασμό, γνωστό και σήμερα στο λαϊκό τραγούδι. Οι καταβολές του ανάγονται στις συγκεντρώσεις των Αθηναίων στο πρυτανεῖον για να πανηγυρίσουν σημαντικά γεγονότα.

Ως χώρος εκτέλεσης εγγράφεται το αριστοκρατικό συμπόσιο. Στην εκτέλεση των αττικών σκολίων μαρτυρούνται τρεις φάσεις: αρχικά ολόκληρη η συντροφιά έλεγε ένα συμποτικό τραγούδι, στη συνέχεια ένας-ένας οι συμμετέχοντες τραγουδούσαν το δικό τους τραγούδι και τέλος επιδίδονταν στην εκτέλεση του άσματος μόνο οι συνετώτατοι. Από αυτόν, άλλωστε, τον ιδιόμορφο τρόπο εκτέλεσης εξηγείται η ονομασία του: σκολιός = «στραβός, ανώμαλος».

Πρόκειται για ένα αμιγώς αθηναϊκό προϊόν που δεν συνέπιπτε στη μορφή ούτε στο περιεχόμενο με τα λεσβιακά συμποτικά άσματα ποιητών όπως του Αλκαίου ή με τον τύπο σκολίου που συνέθεσε ο Σιμωνίδης για τον Σκόπα. Εξάλλου, στην Αθήνα απαγορευόταν η συμμετοχή των γυναικών στα επίσημα συμπόσια, γεγονός που επέβαλλε σε τέτοιου είδους συναθροίσεις έναν τόνο σοβαρότερο και στοχαστικότερο σε σχέση με τα τραγούδια του Αλκαίου και του Ανακρέοντα.

Χάρη στον Αθήναιο (15. 694c) διασώζεται μια μικρή συλλογή από είκοσι πέντε σκόλια, η χρονολόγηση της οποίας ανάγεται στο τέλος του 6ου και στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Πρόκειται προφανώς για τμήμα ενός βιβλίου με τραγούδια προς χρήση των συμποτών εκείνων, που, αδυνατώντας να αυτοσχεδιάσουν, έβρισκαν ευκολότερο να τραγουδούν παλιές γνωστές επιτυχίες. Τα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια είναι τετράστιχα ενώ άλλα συνιστούν ζευγάρια στίχων. Όλα είναι γραμμένα σε απλά λυρικά μέτρα.

Η θεματική των σκολίων της συλλογής αυτής ποικίλει: κάποια εξυμνούν θεούς και σε μεγάλο βαθμό θυμίζουν τα Θεογνίδεια, άλλα εστιάζουν σε ζητήματα που απασχολούν τους αριστοκράτες της εποχής, τον τρόπο ζωής τους, τις χαρές και τις ανησυχίες τους, ή εκφράζουν τον έντονο προβληματισμό τους για θέματα της σύγχρονης προς αυτά πολιτικής κατάστασης.

Ο όρος «δημώδη άσματα» παραπέμπει σε όλα εκείνα τα τραγούδια μέσα από τα οποία εκφράζεται η «φωνή του λαού» (vox populi). Τα τραγούδια αυτά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ευρύτερης μουσικής παιδείας και παράδοσης των αρχαίων Ελλήνων. Συνιστούν ένα είδος ποίησης που εκτελούνταν σε ποικίλες περιστάσεις της κοινωνικής ζωής· άλλα συνοδεύουν την εργασία, όπως το τραγούδι του μυλωθρού (απόσπ. 436P) ή τον γάμο (απόσπ. 231P), άλλα εστιάζουν στον έρωτα (απόσπ. 468, 221P) ή θυμίζουν τις καντάδες της νεότερης εποχής (βλ. το παρακλαυσίθυρον στο απόσπ. 435P). Από τα εκτενέστερα αναφέρεται το Ροδιακό Χελιδόνισμα ένα τραγούδι που καλωσόριζε την άνοιξη, σαν τα σύγχρονα παιδικά κάλαντα (απόσπ. 433P).

Αρχαία Κείμενα

Carmina Convivalia απόσπ. 456P, απόσπ. 447-450P.

Carmina Popularia απόσπ. 433P, απόσπ. 435-436P, απόσπ. 468P, απόσπ. 221P, απόσπ. 231P.

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Collins D. (2004) Master of the Game: Competition and Performance in Greek Poetry, Washington D.C. - Cambridge Mass. ιδ. 84-134.

Fabian K., Pellizer E. Tedeschi G (1991) (εκδ.) ΟΙΝΗΡΑΤΕΥΧΗ: Studi Triestini di Poesia Conviviale, Allesandria.

Fabbro E. (1995) Carmina Convivalia, Roma

Vetta Μ. (1983) Poesia e simposio nella Grecia antica: Guida storica e critica, Roma - Bari.