Β5. ΘΕΟΓΝΙΣ

Ο ποιητής της αριστοκρατικής ιδεολογίας που ένιωθε το έδαφος να φεύγει κάτω από τα πόδια του

Ο αποικισμός οδήγησε στην υπερσυγκέντρωση νέου πλούτου στα χέρια λίγων ανδρών, γεγονός που έφερε στο προσκήνιο τους κατά τόπους τυράννους. Ισχυρές και πολυδιάστατες προσωπικότητες οι τύραννοι φιλοδόξησαν να καλύψουν το πολιτικό κενό που προέκυψε από την περιθωριοποίηση της αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων μέσα σε καθεστώς προοδευτικής εξαθλίωσης των λαϊκών μαζών. Στη θέση των παλαιών ευπατρίδων (καλοί, ἀγαθοί) στο πρόσωπο των οποίων συνενώνονταν η ιδιοκτησία και η προσωπική αξία, βρίσκονται τώρα οι κακοί (δειλοί). Η πολιτική και ηθική παρακμή της κοινωνίας οφείλεται ακριβώς σε αυτή τη ραγδαία αλλαγή της παλαιάς τάξης πραγμάτων, εν τέλει στις απαράδεκτες συναλλαγές των παλαιών χρεοκοπημένων ευγενών με τους νεόπλουτους.

Σε αυτό το θυελλώδες κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο κινείται η θεογνίδεια ελεγεία. Εκφράζει την οργή και το παράπονο της αριστοκρατίας καθώς η παλαιά τάξη πραγμάτων υπόκειται σε ραγδαίες αλλαγές, γι' αυτό και διακατέχεται ολόκληρη από την εντονότερη δυνατή απαισιοδοξία και από ένα αίσθημα παραίτησης, κάτι που συντονίζεται καλά με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της πρώιμης ελεγείας (Θεογνίδεια 1135-1150, 39-52).

Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για 1.400 στίχους σε ελεγειακό δίστιχο που συνθέτουν σύντομα συμποσιακά ποιήματα τα οποία σπάνια ξεπερνούν τους δώδεκα στίχους. Μας έχουν παραδοθεί με το όνομα του Θέογνη, ενός λυρικού ποιητή, γόνου αριστοκρατικής οικογένειας, από τα Μέγαρα. Είναι σαφές ότι δεν συνιστούν ποιητική συλλογή (με τη σημερινή χρήση του όρου). Το αρχικό κείμενο του Θέογνη εμπλουτίστηκε σταδιακά με αποσπάσματα άλλων ελεγειακών ποιητών, μερικά από τα οποία έχουν αποδοθεί στον Σόλωνα, τον Μίμνερμο ή τον Τυρταίο.

Αν και τα επιμέρους θέματα της ιδιότυπης αυτής συλλογής παρουσιάζουν εμφανείς αντιθέσεις στη λογική και το ύφος τους είναι πλέον αδιαμφισβήτητη η τελική ενότητά της, ειδικά σε ό,τι αφορά την αριστοκρατική αντίληψη για τη ζωή. Τα ποιήματα είναι γραμμένα στην ιωνική διάλεκτο με εμφανείς τις επικές επιδράσεις και συνιστούν υποθήκες, κυρίως πολιτικές, και παραινέσεις. Τα θέματα που απαντούν σε αυτά είναι οι απλές συμποσιακές χαρές, ο έρωτας, το κρασί, η φιλία, η αγάπη για την πατρίδα κ.ά. Η στιχοποιΐα τους είναι ωφέλιμη, απλή, και πνευματώδης (χρηστομαθῆ, ψιλά καὶ κεκομψευμένα).

Αρχαία Κείμενα

Θεογνίδεια στ. 1135-1150, στ. 39-52.

Επιλεγμένη Βιβλιογραφία

Edmunds, L. 1997 «The Seal of Theognis (vv. 19-30)» στο: L. Edmunds - R. Wallace (εκδ.) Poet, Public and Performance: Essays in Ancient Greek Literature and Literary History, Baltimore - London: 29-48.

Figueira, Τ. J. & Nagy, G. 1985 (εκδ.) Theognis of Megara: Poetry and the Polis, Baltimore - London.

Vetta, M. 2000 «Teognide a anonimi nella Silloge teognidea», στο: La letteratura pseudepigrafa nella cultura greca e romana: Atti di un incorto di studi, Napoli, 15-17 gennaio 1998, AION (filol.) 22: 123-41.