Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Το σημαντικότερο έργο του [Θεοτόκη], το οποίο επάξια τον κατατάσσει πλάι στον Βούλγαρη ως θεμελιωτή του Διαφωτισμού στην ελληνική παιδεία, είναι τα Στοιχεία Φυσικής, που εκδόθηκαν στη Λιψία τον ίδιο χρόνο με τη Λογική του Βούλγαρη. Η πνευματική του προσέγγιση κατόπτριζε με γνησιότητα τη φιλελεύθερη προδιάθεση του Διαφωτισμού. Απέρριπτε το «αυτός έφα» ως μέθοδο απόδειξης και τόνιζε ότι η μόνη διανοητικά αποδεκτή μέθοδος επιστημονικής έρευνας ήταν ο ελεύθερος στοχασμός, το «ελευθέρως συλλογίζεσθαι», και η άσκηση της κρίσης του «φυσιολογούντος» «Λόγω ή Πείρα ή Ιστορία». Με την καθοδήγηση αυτών των μεθοδολογικών προϋποθέσεων ο Θεοτόκης ήλπιζε να συμβάλει στην αναμόρφωση της παιδείας των συμπατριωτών του εισάγοντας το επιστημονικό πνεύμα του Διαφωτισμού. Η επίγνωση αυτής της πιεστικής ανάγκης του υπαγόρευσε και την επιλογή του «απλού ύφους» στη γλώσσα με την οποία εκθέτει το αντικείμενο της φυσικής: στο ζήτημα αυτό ο Θεοτόκης ακολουθεί ενσυνείδητα το παράδειγμα που είχαν θέσει «οι νεώτεροι των Επιστημών Συγγραφείς» […] «εις εν και μόνον, το σαφές, αφορώντες. Διόπερ και τινας των επιστημών τη εγχωρίω αυτών διαλέκτω συνέγραψαν». Στο κύριο σώμα του έργου η γλώσσα είναι απλούστερη και εγγύτερη προς την καθομιλουμένη απ' ό,τι στα προλογικά κείμενα, που απέβλεπαν άλλωστε να διαβαστούν και από ηγεμόνες και έπρεπε να τηρούν τις συμβάσεις της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς. Ο Θεοτόκης προχώρησε ένα βήμα πέρα από τον Βούλγαρη στο γλωσσικό ζήτημα, με την αναγνώριση της πρακτικής ανάγκης να διευρυνθεί ο χώρος των αποδεκτών της παιδείας του Διαφωτισμού, εάν επρόκειτο να ευδοκιμήσουν οι πρωτοβουλίες της πνευματικής ανανέωσης.