Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Πρωτογενείς και δευτερογενείς βαλκανισμοί

Στους πρωτογενείς βαλκανισμούς, σύμφωνα με τη διάκριση του Schaller, μπορούν να υπαχθούν τα ακόλουθα φαινόμενα, κοινά (ή ως ένα βαθμό κοινά) στις διάφορες βαλκανικές γλώσσες:

1. Αντιστοιχήσεις ανἀμεσα στα φωνηεντικά συστήματα των βαλκανικών γλωσσών. Σε όλες τις βαλκανικές γλώσσες τα φωνήεντα a, e, i, o, u πραγματώνονται χωρίς φωνολογικές αντιθέσεις (δεν υπάρχουν, δηλαδή, αντιθέσεις που να οφείλονται στο άνοιγμα VS κλείσιμο του στόματος, στη ρινικότητα VS στοματικότητα κλπ.).

2. Μια άλλη αντιστοίχηση -σε φωνητικό επίπεδο- μπορεί να αποδοθεί στην παρουσία του αδιαφοροποίητου [ə], η οποία πιθανότατα πρέπει να αποδοθεί στην επίδραση του υποστρώματος και η οποία πραγματώνεται στα βουλγαρικά με το Ъ στα αλβανικά με το ë και στα ρουμανικά με το ă.

3. Σύμπτωση ανάμεσα στη γενική και τη δοτική: στα αλβανικά, βουλγαρικά, (σλαβο)μακεδονικά, ρουμανικά, ελληνικά μολονότι παραμένουν διαφορετικά τα κλητικά συστήματα καθεμιάς γλώσσας, υπάρχει η γενίκευση αυτού του φαινομένου. Στα ελληνικά ωστόσο, η λειτουργία της δοτικής μπορεί να δηλωθεί και με εμπρόθετη αιτιατική (εἰς/ σὲ + αιτιατική)

4. Επί-θεση του άρθρου: εμφανίζεται στα ρουμανικά, αλβανικά, βουλγαρικά, (σλαβο)μακεδονικά, ενώ το φαινόμενο είναι εντελώς άγνωστο στα ελληνικά και στα σερβοκροατικά: στα ελληνικά εξακολουθεί να επιβιώνει το σύστημα του προτασσόμενου άρθρου που υπήρχε στα αρχαία ελληνικά, ενώ στα σερβοκροατικά, όπως και γενικότερα στις άλλες σλαβικές γλώσσες, δεν εμφανίζεται καθόλου άρθρο.

5. Αναλυτικοί τύποι των παραθετικών των επιθέτων: χαρακτηρίζει τα βουλγαρικά, τα (σλαβο)μακεδονικά, τα ρουμανικά και τα ελληνικά.

6. Ειδικός σχηματισμός («τοπικά αριθμητικά», κατά τον Reichenkron) των αριθμητικών από το 11 έως το 19 με βάση τη δομή «Αριθμός» + «δεικτική πρόθεση su» + «αριθμητικό 10»: ευρύτατα διαδεδομένη στις μεσογειακές σλαβικές γλώσσες και, επιπλέον, στα ρουμανικά και στα αλβανικά.

7. Απώλεια του απαρεμφάτου: ευρύτατα διαδεδομένη στα ελληνικά και στα βουλγαρικά. Στα ρουμανικά, στα σερβοκροατικά και στις νότιες ποικιλίες της αλβανικής συναντάται ένας περιορισμός της χρήσης του απαρεμφάτου· έτσι μοιάζει ορθότερο να κάνουμε λόγο όχι τόσο για «απώλεια του απαρεμφάτου» όσο για «μερική απώλεια» της χρήσης του απαρεμφάτου.

Υπογραμμίζεται ότι το απαρέμφατο αντικαθίσταται στις βαλκανικές γλώσσες με κανονικό τρόπο μέσω υποτακτικών δομών που εισάγονται με:

8. Σχηματισμός περιφραστικού Μέλλοντα: γενικά, μέσω ενός ρήματος που δηλώνει «επιθυμία» + απαρέμφατο. Το φαινόμενο είναι διαδεδομένο στα ελληνικά, στα αλβανικά, στα βουλγαρικά, στα ρουμανικά και στα σερβοκροάτικα.

9. Διπλασιασμός του αντικειμένου: Φαινόμενα κοινό στα βουλγαρικά, στα (σλαβο)μακεδονικά, στα ρουμανικά, στα αλβανικά, στα ελληνικά και σε μερικές σερβοκροἀτικες διαλέκτους.

10. Χρήση των αδύναμων τύπων των προσωπικών αντωνυμιών σε εγκλιτική θέση με λειτουργία κτητικής αντωνυμίας: φαινόμενο κοινό στα βουλγαρικά, στα (σλαβο)μακεδονικά, στα ρουμανικά, στα αλβανικά και στα ελληνικά.

Μετάφραση: Κ. Τικτοπούλου