Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Λεξιλογείον: μιλώντας για λέξεις

Διαβάστε την πιο πρόσφατη δημοσίευση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας στη στήλη "Λεξιλογείον" της εφημερίδας Το Βήμα της Κυριακής

Αναδημοσίευση από το φύλλο της 12ης Ιανουαρίου 2025

Μια χρονιά, δυο λέξεις

Είναι τώρα και οι λέξεις που κάνουν ταμείο στο τέλος της χρονιάς: ποια έγραψε τις περισσότερες ώρες πτήσης (πτερόεντα γαρ τα έπη …) στη δημόσια σφαίρα ή ποια κατάφερε να εκφράσει καλύτερα τα κυρίαρχα vibe του δωδεκάμηνου. Αγωνοθέτες οι Γερμανοί, αλλά τώρα τα πάνελ περίσσεψαν, δεν ομονοούν (αναμενόμενο) και μόνο το 2020 κατάφεραν οικουμενικό συλλείτουργο αναμέλποντας Covid και lockdown.

Το Βήμα της Κυριακής – 12.01.2025

Χαρισματικός

Προσωπικότητες με ξεχωριστό ταλέντο είχε μπόλικες η Αρχαιότητα αλλά κανείς δεν μιλούσε για ‘χάρισμα’ λες και η λέξη περίμενε τη χάρη του Θεού της χριστιανοσύνης για να κάνει το ντεμπούτο της με τη σημασία ‘πνευματική δωρεά άνωθεν καταβαίνουσα’. Ήταν ο Max Weber που την κατέβασε από το ιερατικό της βάθρο στα εγκόσμια χθαμαλά της κοινωνιολογίας για να ορίσει τον χαρισματικό πολιτικό ηγέτη. Και ύστερα, ‘πιο κάτου στου Κακού τη σκάλα’, ανέλαβε το TikTok να λανσάρει το μονοσύλλαβο λείψανό της, το ‘rizz’ (cha-rizz-ma): διαθέτει rizz αυτός που φλερτάρει με χάρη, πειθώ και αποτελεσματικότητα. Αλλά στο τελευταίο σκαλί περίμενε το Oxford English Dictionary για να τη στέψει λέξη της χρονιάς για το 2023.

Αυθεντικός

To ‘αυθέντης’ έχει βαρύ ποινικό και ψυχολογικό μητρώο. Η πιο παλιά του σημασία είναι ‘αυτός που κάνει κάτι (κατά προτίμηση, φόνο ή αυτοχειρία) με τα ίδια του χέρια’. Ωστόσο, η διαδικασία αποποινικοποίησης άρχισε νωρίς, η λέξη ξεπλύθηκε σημαίνοντας τον πρωταίτιο ή αυτόν από τον οποίο πηγάζει η πρωτοβουλία ή η εξουσία. Και από εδώ μικρό το βήμα προς το ‘αυθεντικός=γνήσιος’, δηλ. στη σημασία με την οποία υποδέχτηκε τη λέξη η Εσπερία. Πρόσφατη και η πλήρης ηθική αποκατάσταση: το πιο παλαιό αμερικανικό λεξικό ανακήρυξε το ‘authentic’ λέξη της χρονιάς για το 2023. Όταν σε πνίγει το fake, o Τραμπ και τα ομοιώματα της ΑΙ, από ελληνική λέξη θα πιαστείς.

Υ.Γ. Για το ‘αυθέντης’ που τούρκεψε και γίνηκε ‘αφέντης’, άλλη φορά.

Σε συνεργασία με την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας δημοσιεύει δύο λέξεις την εβδομάδα στην στήλη «Λεξιλογείον», στο ένθετο των Νέων Εποχών του «Βήματος» (και στην ηλεκτρονική έκδοση). Οι σχετικές καταχωρίσεις θα αναδημοσιεύονται στα διαδικτυακά μέσα του ΚΕΓ και σε ειδική ενότητα της ιστοσελίδας του ΚΕΓ.

Σχολιάζονται λέξεις που είτε παρουσιάζουν ενδιαφέρον από ιστορική άποψη (ετυμολογία, ταξίδι της λέξης μέσα στον χρόνο) είτε «πριμοδοτούνται» από τη σύγχρονη γλωσσική (και όχι μόνο) επικαιρότητα, μεταξύ άλλων. Ο σχολιασμός ̶ σύντομος, μακριά από κάθε διάθεση γλωσσικής διδασκαλίας ̶ θα κινητοποιεί, πιστεύουμε ευχάριστα, την ανάδυση ρητών και υπόρρητων σημασιών, διασυνδέοντας ακόμη και γνωστές σημασίες με σύγχρονα νοήματα.

Δείτε όλες τις δημοσιεύσεις