Εργογραφία

Πλήρης εργογραφία του Γιάννη Ρίτσου μέχρι το 1989 καταγράφεται στον τόμο Mακρυνικόλα, Αικατερίνη 1993. Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου 1924-1989. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Σχολής Mωραΐτη. Επιπλέον, στο ψηφιακό αφιέρωμα του ΕΚΕΒΙ συγκεντρώνονται βιβλιογραφικά στοιχεία που αφορούν το βίο και το έργο του Γιάννη Ρίτσου από το 1990 έως το 2009, συμπληρώνοντας κατά δύο δεκαετίες την πολύτιμη Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου της Αικατερίνης Μακρυνικόλα. Στη συνέχεια σημειώνουμε συνοπτικά τα σχετικά με την έκδοση ειδικά του ποιητικού έργου του Γιάννη Ρίτσου. Για τις διαφορές μεταξύ των εκδόσεων των συλλογών της πρώτης περιόδου βλ. και Αστήθα-Βρυζίδη 1988.

Η στερεότυπη σειρά των Ποιημάτων κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος (οι τόμοι ΙΒ΄, ΙΓ΄, ΙΔ΄ σε επιμέλεια Αικατερίνης Μακρυνικόλα). Εκτός σειράς των ποιητικών Απάντων εκδόθηκαν, από τη δεκαετία του 1980 και εξής, και οι παρακάτω ποιητικές συλλογές, που δεν έχουν συμπεριληφθεί ακόμα στη σειρά των Απάντων:

• Μονόχορδα. Αθήνα, Κέδρος, 1980.
• Τα Ερωτικά. Αθήνα, Κέδρος, 1981.
• Συντροφικά τραγούδια. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1981, τρίτη αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση 1988, τέταρτη έκδοση 2009. Συγκεντρωτικός τόμος για σκόρπια ποιήματα σε εφημερίδες και περιοδικά που καλύπτουν την περίοδο από το 1931 ώς το 1981. Τα ποιήματα αυτά συγκεντρώθηκαν από την Αικατερίνη Μακρυνικόλα. Στην έκδοση συμπεριλήφθηκαν επίσης και κάποια ανέκδοτα μέχρι τότε ποιήματα, με πρωτοβουλία του Γιάννη Ρίτσου. Περιλήφθηκε επίσης το αυτοτελώς εκδομένο Τα παιδιά της ΚΝΕ (Αθήνα, εκδ. Οδηγητή, 1977).
• Ανταποκρίσεις. Αθήνα, Κέδρος, 1987.
• 3 x 111 Τρίστιχα. Αθήνα, Κέδρος, 1987.
• Αργά, πολύ αργά, μέσα στη νύχτα, επιμέλεια Χρύσα Προκοπάκη, Αθήνα: Κέδρος, 1992. Συγκεντρωτικός τόμος που περιλαμβάνει τις συλλογές: Τα αρνητικά της σιωπής, 1987* / Το γυμνό δέντρο, 1987*/ Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα, 1988*/ Δευτερόλεπτα 1988-1989*.
• Υπερώον (1985), Αθήνα, Κέδρος, 2013. Το 2013, στην επέτειο του θανάτου του ποιητή, εκδόθηκε μια ακόμα, μέχρι τότε ανέκδοτη, συλλογή με 72 ποιήματα γραμμένα από την 1η ώς τις 21 Μαρτίου του 1985 και ξαναδουλεμένα σε δεύτερη γραφή τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου.

Σήμερα παραμένουν ανέκδοτες οι παρακάτω συλλογές που περιλαμβάνονται στον κατάλογο 45 συλλογών που ο Ρίτσος θεωρούσε κατάλληλες για δημοσίευση και εμπιστεύτηκε στην Αικατερίνη Μακρυνικόλα πριν τον θάνατό του:

• Σημειώσεις στα περιθώρια του χρόνου Ι, 1937-1963. Σημειώσεις στα περιθώρια του χρόνου ΙΙ, 1937-1963. Παρενθέσεις, 1950-1961. Ασκήσεις, 1950-1964. Χειρονομίες, 1955-65. Νυχτερινό γυμνό, 1961. Η μια καρέκλα, 1966-71. Στιγμογραφία, (1977-1983). Μονόχορδα ΙΙ, 1980-81. Μονόχορδα ΙΙΙ, 1981. Υαλογραφίες, 1980-81. Γωνίες, 1981. Ημικύκλιο, 1981-82. Νυχοκόπτης, 1982. Πορθμείο, 1982-83. Σηματοδότες, 1985. Άσπρες κηλίδες πάνω στο άσπρο, 1985. Ενυδρείο, 1986. Σπασμένη πέννα, 1986.

Ανέκδοτο παραμένει το μακροσκελές αρχαιόθεμο συνθετικό ποίημα Αποθέωση του δρόμου, γραμμένο την περίοδο 1939-38 και αφιερωμένο στον Παλαμά, στο αρχείο του οποίου απόκειται το χειρόγραφο.

Δεν περιλήφθηκαν, τέλος, στους τόμους Απάντων τα ποιήματα που κυκλοφόρησαν αυτοτελώς (σε ανάτυπα): Ο σύντροφός μας · Νίκος Ζαχαριάδης (Αθήνα, Γκοβόστης, 1945) και Τα παιδιά της ΚΝΕ (Αθήνα, εκδ. Οδηγητή, 1977) ― τα τελευταία συμπεριλήφθηκαν ωστόσο με την έγκριση του Ρίτσου στον τόμε Συντροφικά Τραγούδια (βλ. παραπάνω).

Πέρα απο το ποιητικό έργο, έχουν εκδοθεί αυτοτελώς (και βιβλιογραφούνται τόσο στον τόμο της Μακρυνικόλα όσο και στον ψηφιακό συμπλήρωμα του ΕΚΕΒΙ) θεατρικά και πεζά, μεταφράσεις και δοκίμια του Γιάννη Ρίτσου καθώς και τόμοι της αλληλογραφίας του:

• Γιάννης Ρίτσος, Γλυκειά μου Λούλα, επιμ. Δέσποινα Γλέζου. Αθήνα: «Νέα Σύνορα» - Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη 1997·
• Γιάννης Ρίτσος, Τροχιές σε διασταύρωση. Επιστολικά δελτάρια της εξορίας και γράμματα στην Καίτη Δρόσου και τον Άρη Αλεξάνδρου, πρόλ. Καίτη Δρόσου, επιμ.-εισαγ.-σημ. Λίζυ Τσιριμώκου. Αθήνα: Άγρα 2008·
• Γιάννης Ρίτσος - Μέλπω Αξιώτη, Καταραμένα κι ευλογημένα χαρτιά. Σπαράγματα αλληλογραφίας (1960 - 1966). Επιμέλεια - Εισαγωγή - Σημειώσεις: Μαίρη Μικέ. Αθήνα: Άγρα 2015.

Για μεταφράσεις ποιημάτων του Ρίτσου, ο αναγνώστης μπορεί να συμβουλευτεί και τη βάση βιβλιογραφίας «Μεταφράσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες» στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα.

Για τα εικαστικά έργα του Ρίτσου έργο αναφοράς αποτελεί η έκδοση:

• Μάξιμος Πλάτων 2002. Γιάννης Ρίτσος. Εικαστικά: με τον φακό του Πλάτωνα Μάξιμου. Επιμέλεια Κώστας Γεωργουσόπουλος. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη

Βασική Βιβλιογραφία (επιλογή)

Δεν καταλογογραφούνται εξαντλητικά τα άρθρα που περιλαμβάνονται στα αφιερώματα περιοδικών που καταγράφονται παρακάτω. Για άρθρα που δημοσιεύονται σε συλλογικούς τόμους και τα αναλυτικά περιεχόμενα των τόμων βλ. τώρα την ψηφιακή βάση "Σύμμεικτα της νεοελληνικής φιλολογίας".

Ειδικότερη βιβλιογραφία για τα αρχαιόθεμα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου δημοσιεύεται στη ψηφιακή ανθολογία Νόστος και πρέπει να διαβαστεί συμπληρωματικά με την επιλογή που ακολουθεί.

• Αστήθα-Βρυζίδη Μ. 1988. Οι διορθώσεις του Γιάννη Ρίτσου στις συλλογές της δεκαετίας 1934-1943. Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ. Διδακτορική διατριβή διαθέσιμη στη βάση του ΕΚΤ.
• Bελουδής, Γιώργος. 1977. «Εισαγωγή» στο βιβλίο του: Γιάννη Pίτσου, Επιτομή. Ιστορική ανθολόγηση τού ποιητικού του έργου. Επιλογή και φιλολογική επιμέλεια Γιώργος Bελουδής. Αθήνα: Κέδρος.
• ____.1982. Γιάννης Ρίτσος: Προβλήματα μελέτης του έργου του. Αθήνα: Κέδρος.
• Γκίνης, Σπύρος. 1974. Για τον Γιάννη Ρίτσο. Αθήνα: Εκδ. Ιστορική Έρευνα.
• Δαμιανάκου, Βούλα. 1991. Τιμιότατο να ʼσαι Έλληνας, να ʼσαι ο Γιάννης Ρίτσος. Αθήνα: Επικαιρότητα.
• Διαλησμάς, Στέφανος. 1981. Εισαγωγή στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα: Επικαιρότητα.
• Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. 1979. 70 χρόνια του Γιάννη Ρίτσου, Αθήνα: Κέδρος.
• Kακλαμανάκη, Ρουλά. 1999. Γιάννης Ρίτσος. Η ζωή και το έργο του. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
• Kαρύδη, Ευτυχία. 1984. Φυλλομετρώντας σελίδες του Ρίτσου. Αθήνα: Εκδόσεις Οδηγητής.
• Κάσσος, Βαγγέλης. 1991. Η Τέταρτη διάσταση του Γιάννη Ρίτσου (μια ανάγνωση). Αθήνα: Σμίλη.
• Κόκορης, Δημήτρης. 2003. Μια φωτιά. Η ποίηση. Σχόλια στο έργο του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα: Εκδόσεις Σοκόλη.
• ____. (επιμ.) 2009. Εισαγωγή στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Αναλυτικά περιεχόμενα στη βιβλιογραφική βάση "Σύμμεικτα Νεοελληνικής Φιλολογίας".
• Kώττη, Αγγελική. 2009. Γιάννης Ρίτσος. Ένα σχεδίασμα βιογραφίας. 2η έκδ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Κώττη, Αγγελική (επιμ.- κείμενα). Γιάννης Ρίτσος, 100 χρόνια από τη γέννησή του. 2009. Ημερολόγιο. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη.
• Λαμπρινού, Χρύσα [=Προκοπάκη]. 1964. Για την Τριλογία του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα: Επιθεώρηση Τέχνης.
• Λειβαδίτης, Τ. 1975. «Γιάννη Ρίτσου: "Ορέστης". "Ίσως μονάχα το δικό μας αίμα να μας ξεδιψάει"». Στο Γιάννης Ρίτσος. Μελέτες για το έργο του. Αθήνα: Διογένης
• Μαρωνίτης, Δ.Ν. 2013. Γιάννης Ρίτσος: μελετήματα. Αθήνα: Πατάκης.
• Μακρυνικόλα, Αικ. (επιμ). 1981. Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο. Αθήνα: Κέδρος. Αναλυτικά περιεχόμενα στη βιβλιογραφική βάση "Σύμμεικτα Νεοελληνικής Φιλολογίας".
• Μακρυνικόλα Αικ. (επιμ.). 2009. Γιάννης Ρίτσος. Λόγος και Μουσική. Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη. Αναλυτικά περιεχόμενα στη βιβλιογραφική βάση "Σύμμεικτα Νεοελληνικής Φιλολογίας".
• Markezeli-Louka, L. 2015. «Ο Ρίτσος και η αρχαία μυθολογία : το πρόσωπο και το προσωπείο». Στο Φιλόπατρις : αφιέρωμα στον Αλέξη-Eudald Sola : tomo en honor a Alexis-Eudald Sola. Επιμέλεια Moschos Morfakidis. Granada : Centro de Estudios Bizantinos, Neogriegos y Chipriotas, Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νελληνικών Σπουδών.
• Mαστροδημήτρης, Π. Δ. 1987. Εγκώμιο στον ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Αθήνα: Εκδόσεις Kαρδαμίτσα.
• Mims, Amy. 2002. Ο Ρίτσος του Εικονοστασίου - Ritsos of the Iconostasis. Αθήνα.
• Mπήαν, Πήτερ. 1980. Αντίθεση και σύνθεση στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Μετάφραση Γιάννης Κρητικός. Αθήνα: Κέδρος.
• Ο ποιητής και ο πολίτης Γιάννης Ρίτσος 2008. Διεθνές Συνέδριο. Οι εισηγήσεις. Επιμέλεια: Αικατερίνη Μακρυνικόλα-Στρατής Μπουρνάζος. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη-Εκδόσεις Κέδρος. Αναλυτικά περιεχόμενα στη βιβλιογραφική βάση "Σύμμεικτα Νεοελληνικής Φιλολογίας".
• Παπαντωνάκης, Γεώργιος. 1996. Εισαγωγή στην παιδική ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας.
• Πιερά, Zεράρ. 1978. Γιάννης Ρίτσος. Η μακριά πορεία ενός ποιητή. Μετάφραση Ελένη Γαρίδη. Αθήνα: Κέδρος.
• Προκοπάκη, Χρ. 1981. Η πορεία προς τη Γκραγκάντα ή οι περιπέτειες του οράματος. Αθήνα: Κέδρος.
• Ρίτσου-Γλέζου, Λουλά. 1981. Τα παιδικά χρόνια του αδελφού μου Γιάννη Ρίτσου. Καταγραφή της αφήγησης και επιμέλεια Μιχάλης Δημητρίου. Αθήνα: Κέδρος.
• Σαντζίλιο, Kρεσέντσιο. 1978. Μύθος και ποίηση στον Ρίτσο. Μετάφραση Θόδωρος Ιωαννίδης. Αθήνα: Κέδρος.
• Σγουράκη, Γιώργος και Ηρώ. 2008. Γιάννης Ρίτσος. Αυτοβιογραφία. Κινηματογραφική αυτοβιογραφία. Ντοκουμέντα της ζωής και του έργου του. Yannis Ritsos. Autobiography. Documents on his life and work. Αθήνα: «Αρχείο Κρήτης», [Με dvd: Γιάννης Ρίτσος, Αυτοβιογραφία. Συλλεκτική κινηματογραφική έκδοση ντοκουμέντων.]
• Tοπούζης, Kώστας. 1979. Γιάννης Ρίτσος. Πρώτες σημειώσεις στο έργο του. Αθήνα: Κέδρος.
• Τσιρόπουλος, Κώστας Ε. (επιμ.) 2003. Οδυσσέας Ελύτης-Γιάννης Ρίτσος. Βίοι παράλληλοι-Έργα παράλληλα. Τετράδια «Ευθύνης» 40. Αθήνα : Ευθύνη, 2003 (τυπ. «Περί Τεχνών» Καρτέρης)
• Φιλοκύπρου, Έλλη. 2004. Η αμείλικτη ευεργεσία. Όψεις της σιωπής στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα: Βιβλιόραμα.
• 1975. Γιάννης Ρίτσος: Μελέτες για το έργο του. Αθήνα: Διογένης. Αναλυτικά περιεχόμενα στη βιβλιογραφική βάση "Σύμμεικτα Νεοελληνικής Φιλολογίας".

Αφιερώματα περιοδικών και εφημερίδων

• Η συνέχεια 1 (1973).
• Αντί 23 (1975).
• Τομές 11 (1975) 58-61.
• Αιολικά Γράμματα 32-33 (1976) 97-325.
• Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 29/4/1979.
• Ριζοσπάστης, 29/4/1979.
• Θεατρικά Τετράδια 2 (Θεσσαλονίκη, 1980).
• Η λέξη 8 (1981).
• Νέα Σύνορα 74 (1984) 65-128.
• Ριζοσπάστης, 11/5/1986.
• Διαβάζω 205 (1988).
• Έθνος της Κυριακής, 29-30/4/1989.
• Κυριακάτικος Ριζοσπάστης, 29-30/4/1989.
• Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 29-30/4/1989.
• Ριζοσπάστης, 9/5/1989.
• Θαλλώ 2 (Χανιά, 1990) 53-110.
• Ριζοσπάστης, 13/11/1990.
• Νέα Εστία 1547 (1991).
• Ελί-τροχος 4 & 5 (Πάτρα, 1994-95).
• Ομπρέλα 31 (1995).
• Ριζοσπάστης, 28/4/1996.
• Έρευνα 81-83 (1997)
• Το Βήμα, 2/11/1997.
• Θέματα λογοτεχνίας 10 (1998-1999).
• Πρόσωπα 21ος αιώνας 30 (1999): 23-28.
• Η Καθημερινή, 12/11/2000.
• Ελευθεροτυπία (ένθετο Βιβλιοθήκη), 10/11/2000.
• Ελευθεροτυπία (ένθετο Βιβλιοθήκη), 15/11/2002.
• Τετράδια ευθύνης 40 (2003). Βλ. παραπάνω Τσιρόπουλος 2003. Αναλυτικά τα περιεχόμενα στη βιβλιογραφική βάση "Σύμμεικτα Νεοελληνικής Φιλολογίας".
• Η λέξη 182 (2004).
• Αιολικά Γράμματα 208 (2004).
• Καθημερινή, 30/12/2007
• Κυριακάτικη Αυγή, 27/7/2008.
• Ως3 (2009).
• Ριζοσπάστης, 3/5/2009.
• Οδός Πανός 146 (2009).
• Ομπρέλα 86 (2009) 3-28.
• Δέντρο 169-170 (2009).
• Θέματα Λογοτεχνίας 42 (2009).

Δικτυακές πήγες - τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ

Σελίδα του Ρίτσου στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (1): «Γιάννης Ρίτσος (1909-1990), 100 χρόνια από τη γέννησή του».

Σελίδα του Ρίτσου στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (2).

Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο από τις εκδόσεις Κέδρος.

Γιάννης Ρίτσος: η επίσημη ιστοσελίδα του ποιητή (επιμ. Έρη Ρίτσου).

Πρόσωπα και θέματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας (ΚΕΓ): Γιάννης Ρίτσος

Σπουδαστήριο νέου ελληνισμού,: Ανθολογία ποιημάτων - Αναγνώσεις ποιημάτων.

Οπτικό υλικό: Νεοελληνική Εικονιστική Προσωπογραφία ΠΑΝΔΕΚΤΗΣ [Ε.Ι.Ε.].

Πολιτιστικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας: Γιάννης Ρίτσος.

«Η δε πόλις ελάλησεν. Σάμος-Γιάννης Ρίτσος» (Ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ σε σκηνοθεσία Γ. Σμαραγδή).

«Γιάννης Ρίτσος "Θεα…τρικά"» (παραγωγή: ΕΡΤ, σενάριο-σκηνοθεσία Χαρωνίτης Λευτέρης).

«Γιάννης Ρίτσος». Συμπαραγωγή της ελληνικής και βουλγαρικής τηλεόρασης, σκηνοθεσία: Πετάρ Ποπζατέφ.

«Αντ' αυτού» (παραγωγή: ΕΡΤ, σκηνοθεσία Μουρίκη Πανδώρα).

«Εποχές και συγγραφείς. Γιάννης Ρίτσος» (παραγωγή: ΕΡΤ, σκηνοθεσία: Ψαρράς Τάσος).

«Γιάννης Ρίτσος. Ποίηση και εικόνα» (Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ).

Μια ενδεικτική και όχι εξαντλητική καταγραφή δίσκων με μελοποιήσεις και αναγνώσεις ποιημάτων του Ρίτσου είναι διαθέσιμη στη Βιβλιογραφική Βάση της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.

© 2014, Α. Γιώτη - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Τελευταία ενημέρωση: ΚΕΓ, Νοέμβριος 2017.